SPORTHALLE (Opera Bałtycka)

Aktualna wersja na dzień 19:55, 15 cze 2024

Budynek Sporthalle, 1915

Budynek Sporthalle, około 1920

Wnętrze Sporthalle, 1915

Sporthalle, widok od południa, po prawej pusty plac gotowy do przyjęcia maszyn i pojazdów rolniczych na specjalną wystawę (tzw. Braune Messe), otwartą 28 IV 1934

Plakat wystawy na rzecz opieki nad rannymi i chorymi w czasie wojny, prezentowanej w Sporthalle od 23 IX do 10 X 1915

SPORTHALLE przy Große Allee 15, obecnie budynek Opery Bałtyckiej. Z inicjatywy zawiązanego na przełomie 1911 i 1912 Stowarzyszenia Handlu Końmi Szlachetnej Rasy (Verkaufsvereinigung für edle Reit- und Wagenpferde) podjęto w 1912 starania o budowę obiektu przeznaczonego przede wszystkim na miejsce uprawiania sportów konnych i organizowania aukcji koni. Jako lokalizację wybrano działkę przy końcowym odcinku Große Allee (Wielka Aleja, al. Zwycięstwa), część dawnego wojskowego placu ćwiczeń (Kleiner Exerzierplatz). Ze względu na planowaną budowę wytyczono nową ulicę Ostseestraße (obecnie fragment al. Hallera), biegnącą od Wielkiej Alei do nasypu kolejowego. Projektantem obiektu został architekt Ernst Schade. Budowę rozpoczęto wiosną 1914 i kontynuowano mimo wybuchu I wojny światowej. Oficjalne otwarcie budynku nastąpiło 22 IX 1915. Koszty budowy wyniosły 210 000 marek i zostały pokryte z kredytu hipotecznego, funduszu utworzonego przez towarzystwo akcyjne oraz z dochodów z przeprowadzonej loterii.

Bryła budynku składała się z trzech części: parterowej przedniej, trójkondygnacyjnej środkowej oraz parterowej tylnej. Budynek był w całości podpiwniczony, ściany wykonano z muru pruskiego, stropy i dach z drewna. Najniższą partię budynku, położoną od strony Große Allee, zajmowała część kawiarniano-restauracyjna. Rozlokowane gęsto z trzech stron okna tej części przeszklono szybami lustrzanymi, dodatkowo pomieszczenia doświetlało od góry dziesięć dachowych świetlików. Wewnątrz mieścił się lokal restauracyjny, szatnie, kuchnia oraz inne pomieszczenia gospodarcze o łącznej powierzchni około 500 m².

Główne wejście do budynku znajdowało się w elewacji od strony Wielkiej Alei, w zachodniej części obiektu. Reprezentacyjny korytarz prowadził od wejścia do najważniejszego pomieszczenia, czyli ujeżdżalni. Kryta dachem namiotowym sala o wymiarach 18 m × 40 m otoczona była z trzech stron miejscami dla publiczności. Układ wnętrza przypominał trójnawową bazylikę: nawa główna, mieszcząca ujeżdżalnię, została oddzielona od niższych naw bocznych filarami. Całość oświetlały okna znajdujące się w bocznych ścianach ujeżdżalni. Pomieszczenie mogło pomieścić do 4000 osób na miejscach siedzących w części głównej oraz do 1200 w partiach bocznych. W części wschodniej ulokowano podwyższenie mogące pełnić funkcję sceny, a po przeciwnej stronie emporę w formie trybuny wspartej na czterech filarach. Halę krył dekoracyjny kasetonowy, drewniany strop (zachowany jeszcze w 2016), pomalowany za pomocą szablonów w geometryczne wzory oraz herby miast Prus Zachodnich.

Pomiędzy kawiarnią a ujeżdżalnią wznosiła się bryła budynku mieszkalnego z lokalami dla obsługi oraz administracji. Wejście do niego znajdowało się od strony dzisiejszej al. Hallera. W tej części umieszczono także dwie sale: jedną na 100, drugą na 250 osób. W budynku mieścił się również klub, ulokowany od strony placu ćwiczeń.

Tylna część budynku przeznaczona była na pomieszczenia do siodłania koni oraz magazyn na sprzęt jeździecki. Właściwe stajnie, mogące pomieścić do 40 koni, znajdowały się w osobnym budynku w pobliżu torów kolejowych. Na tym terenie planowano pierwotnie wybudowanie kuźni, wozowni, izolatek oraz kliniki weterynaryjnej. Od wschodu zaś rozległy płaski teren zajmował plac ćwiczeń. Budynek był wyposażony w centralne ogrzewanie, bieżącą ciepłą wodę, światło elektryczne oraz kanalizację.

Ze względu na niezdefiniowane jasno przeznaczenie obiektu bywał on różnie nazywany. Początkowo określano go jako Tattersall lub Reitsaal, w nawiązaniu do jego funkcji jako ujeżdżalni koni. Wkrótce w prasie pojawiły się także określenia: Sporthalle, Reitsaal, czy Reit- und Sportsaal. Po wybuchu I wojny światowej przyjęła się nazwa Sporthalle, ale stosowano też nazwę Sportpalast.

Pierwszym wydarzeniem, które zorganizowano w nowo powstałej hali, była wystawa poświęcona tematyce wojennej. W początkowych miesiącach po otwarciu hali odbyły się tam również koncerty symfoniczne, przedstawienia oraz projekcje filmowe. 20 IV 1919 Gdańska Rada Ludowa ( Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku) zorganizowała tu wiec ludności polskiej, podczas którego domagano się powrotu Gdańska i Pomorza w granice Polski. W następnych latach nieczęsto wykorzystywano halę zgodnie z jej głównym przeznaczeniem, czyli jako ujeżdżalnię. Rzadko też służyła ona innym celom sportowym. Przyczyną tej sytuacji była specjalna, drewniana podłoga głównej sali. Zgodnie z projektem mogła być demontowana w razie potrzeby, w praktyce jednak nigdy tego nie zrobiono. Tym samym ograniczone zostały możliwości różnorodnego wykorzystania Sporthalle, co skutkowało nierentownością budynku. W efekcie Stowarzyszenie Handlu Końmi Szlachetnej Rasy odsprzedało obiekt gdańskiemu kupcowi Richardowi Sternfeldowi zamieszkałemu przy Uphagenweg 7 (u. Uphagena). On z kolei sprzedał budynek w 1920 Kurtowi Eduardowi Siebenfreundowi oraz Fritzowi Binderowi (za 1,175 mln marek). W 1924 planowano nawet rozbiórkę hali, ale ostatecznie do tego nie doszło. Rok później stała się ona własnością miasta, które odkupiło obiekt od Kurta Siebenfreunda za 150 000 guldenów. Od tego czasu miejskie władze z dużą częstotliwością organizowały tam różnego rodzaju koncerty ( Reinhold Adolf Koenenkamp; 8 XII 1935 wystąpiła Filharmonia Warszawska pod dyrekcją Kazimierza Wiłkomirskiego) czy zebrania, zwłaszcza po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów. W latach 1920–1928 najemcą części kawiarniano-restauracyjnej był Reinhard Buhlig, a w okresie 1928–1939 całego obiektu – członek NSDAP Erich Sterneck (właściwie: Erich Jahn), były aktor Teatru Miejskiego. W 1939, za sprawą nowego najemcy hali, Ottona Schlomanna, budynek poddano pracom modernizacyjnym pod kierunkiem architekta Franza Schönborna. II wojnę światową hala sportowa przetrwała bez większych uszkodzeń. MAS


Koncerty w Sporthalle w latach 1915–1945 (wybór)