MOCZYŃSKI ZYGMUNT, działacz gdańskiej Polonii, poseł do Volkstagu

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Zygmunt Moczyński
Zygmunt Moczyński przemawia na wiecu w Sopocie 17 VI 1945

ZYGMUNT MOCZYŃSKI (17 V 1886 Wałcz – 15 II 1960 Gdańsk), prawnik, działacz gdańskiej Polonii, poseł do Volkstagu. Syn nauczyciela i pierwszego polskiego dyrektora Gimnazjum w Lesznie Piotra (12 X 1853 Chełmża – 9 VIII 1928 Chełmża) i Salomei Kandydy z domu Bach-Żelewskiej (2 X 1862 Sierakowice – 12 V 1913 Oliwa). Brat Joanny i Ja­dwigi zamężnej Bartoszczyk (10 XI 1895 Wałcz – 16 XII 1984 Oliwa), malarki-amatorki. Ukończył gimnazjum w Wałczu, był członkiem konspiracyjnych kół szkolnych: Towarzystwa Tomasza Zana i Czerwonej Róży. W latach 1904–1908 studiował prawo i ekonomię na uniwersytetach w Berlinie, Krakowie i Wrocławiu, był członkiem konspiracyjnej, międzyzaborowej grupy niepodległościowej Związek Młodzieży Polskiej (Zet), w 1906 uczestniczył w zjeździe tej organizacji w Sopocie. Od 1908 doktor, krótko pracował w Patronacie Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu.

W Gdańsku od 1908, prokurent w polskiej firmie Dom Handlowy i Komisowy „Ceres”, zajmującej się się handlem ziemiopłodami, nawozami sztucznymi, eksportem zboża oraz operacjami bankowymi. Został członkiem, następnie sekretarzem Towarzystwa Ludowego "Jedność" (na czele z prezesem Józefem Czyżewskim). W 1908 odbył roczną służbę wojskową w koszarach we Wrzeszczu. Powrócił do Wielkopolski, w latach 1910–1914 był kierownikiem Spółdzielni "Rolnik" w Śmiglu, następnie w Żninie (Wielkopolska). Podczas I wojny światowej od 1914 do 1918 w wojsku, początkowo na froncie wschodnim (Prusy, Mazury), następnie nad granicą holenderską, we Francji i ponownie na froncie wschodnim. W 1917 zgłosił się do Legionów Polskich (Polski Korpus Posiłkowy w ramach armii austro-węgierskiej), nie został przyjęty. Od 1919 ponownie w Gdańsku. Do 1923 pracował w firmie Lambert-Krzystek, następnie był kierownikiem towarzystwa akcyjnego „Gdański Handel Zamorski”. Brał udział w tworzeniu w 1921 Gminy Polskiej, był współautorem jej statutu. W 1923 wybrany został do Volkstagu II kadencji (1924–1927), był jednym z pięciu posłów Koła Polskiego i prezesem tego Koła. Od maja 1927 do września 1928 był prezesem Gminy Polskiej, następnie członkiem Zarządu. W 1928 ponownie został wybrany posłem do Volkstagu (III kadencji, trwającej w latach 1928–1930).

W swoich wystąpieniach krytykował rząd polski za brak należytego zainteresowania sytuacją ludności polskiej w Gdańsku, zbyt częste ustępstwa na rzecz niemieckich władz II WMG. Pozostawał w konflikcie z Komisariatem Generalnym Rzeczpospolitej Polskiej, skutkiem intryg w 1930 wycofał się z działalności w Gminie Polskiej. Poświęcił się sprawom gospodarczym, od chwili założenia w październiku 1932 do 1934 był prezesem Związku Popierania Gdańsko-Polskich Stosunków Gospodarczych, przekształconego po kilku latach w Gdańską Izbę Handlu Zagranicznego, której do stycznia 1937 też prezesował.

Wobec aktywizacji w Gdańsku organizacji hitlerowskich proponował Komisarzowi Generalnemu RP w Gdańsku Henrykowi Strasburgerowi utworzenie polskich sił samoobrony. Po odrzuceniu propozycji powołał nielegalną organizację „Niepodległość”, której członkowie odbywali ćwiczenia strzeleckie w Gdyni i Tczewie. Wydawał także (drukowane w Tczewie) nielegalne pismo „Grom” (pierwszy numer 13 V 1931, ostatni w 1934), którego treści wywoływały niepokój tak Niemców jak i w dążącej do ugody z nimi strony polskiej. Optował też za powołaniem w Gdańsku nowej polskiej organizacji, bardziej bojowej i skuteczniej broniącej interesów Polaków w II WMG, a także wolnej od klerykalizmu i konserwatyzmu, który według niego cechował Gminę Polską. Od 1933 stał na czele Związku Polaków, w latach 1931–1932 współorganizował Związek Strzelecki. Poseł do Volkstagu w kadencji 1933–1935 z ramienia "Komitetu Wyborczego Polskiej Listy Gospodarczej w Wolnym Mieście Gdańsku dr Zygmunta Moczyńskiego", przewodniczący polskiej grupy poselskiej.

Po zakończeniu posłowania do Volkstagu stał się obiektem ataku gdańskich hitlerowców, obłożony wysokimi podatkami sprzedał nabytą w 1922 posiadłość Eckhoff ( Rozstaje), w grudniu 1938 wyjechał do Wielkopolski, w początkach 1939 zrezygnował z obywatelstwa II WMG i przyjął polskie. Podczas II wojny światowej, w marcu 1940 wysiedlony z rodziną do Krosna, pracował jako stenotypista w podległych administracji niemieckiej Polskich Hutach Szkła. Od 1944 współpracował z działającym w Rzeszowie z ramienia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego Witoldem Konopką.

W kwietniu 1945 wstąpił do PPS i skierowany został przez Rząd Tymczasowy do Gdańska. Do 1947 pracował jako kierownik Oddziału Narodowościowego w Wydziale Społeczno-Politycznym Urzędu Wojewódzkiego, był zastępcą przewodniczącego Komisji Weryfikacyjnej dla ludności rodzimej ( weryfikacja narodowościowa po II wojnie światowej), działał w gdańskiej Miejskiej Radzie Narodowej. Od 1946 był członkiem Zarządu Okręgu i Rady Naczelnej Polskiego Związku Zachodniego. Był członkiem komitetu organizacyjnego odbytego 20 X 1946 Zjazdu i Kongresu Polaków Autochtonów Województwa Gdańskiego, Byłych Członków Gminy Polskiej Związku Polaków w Gdańsku i Członków Związku Polaków w Niemczech, prowadził obrady w Ratuszu Starego Miasta. W latach 1947–1950 był dyrektorem Giełdy Zbożowo-Towarowej w Gdańsku.

6 IV 1948 zeznawał jako świadek oskarżenia w gdańskim procesie Alberta Forstera (podał m.in., że podczas wojny gauleiter wyznaczył za pochwycenie jego i jego żony nagrodę 5000 RM, uratowała go zmiana obywatelstwa). W końcu lat 40. XX wieku oskarżany był przez swoich adwersarzy o przedwojenną współpracę z Niemcami, 23 X 1948 gdański Komitet Grodzki PPS podjął decyzję o usunięciu go ze swoich szeregów. Po odwołaniu Wojewódzki Sąd Partyjny PPS uznał wysuwane przeciwko niemu zarzuty za bezpodstawne. Od 1948 członek PZPR. Autor nieopublikowanych wspomnień.

Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959), Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Powstańców Pomorskich, odznaką „Za walkę o polską szkołę”. Od 1909 żonaty był z Anną z domu Piotrowską (zm. 1955), pochodzącą z Lęborka, ojciec Haliny, po mężu Sicińskiej (25 X 1911 – 3 II 1993 Oliwa). Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Oliwie. MA RED







Bibliografia:
„Straż Gdańska”, 1933, nr 3, s. 1 i inne numery pisma.
Danziger Bürgerbuch. Bilder aus Leben und Wirken Danziger Männer und Frauen in Politik, Wirtschaft, Press, Kunst Wissenchaft, Volksbildung, Danzig 1927, s. 81.
Pelczar Marian, Moczyński Zygmunt, w: Polski Słownik Biograficzny, 21, 1976, s. 514-516.
Stępniak Henryk, Moczyński Zygmunt, w: Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1974, s. 156-169.
Stępniak Henryk, Moczyński Zygmunt, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III, Gdańsk 1997, s. 243-244.

⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania