GIMNAZJUM POLSKIE
| < Poprzednie | Następne > |
GIMNAZJUM POLSKIE W GDAŃSKU (od lat 1934/1935 Gimnazjum Macierzy Szkolnej, od 1935 Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego Macierzy Szkolnej), 9-letnie, po reformie z 1937–1938 koedukacyjne, ośmioletnie, z językiem polskim jako wykładowym, w dawnych koszarach przy Am Weißen Turm 1 (obecnie ul. Augustyńskiego 1), przyznanych Polsce w 1921 z podziału mienia poniemieckiego, rozbudowanych i zmodernizowanych w latach 1936–1939. Początkowo zarząd Gminy Polskiej planował uruchomienie gimnazjum w również przyznanych Polsce koszarach we Wrzeszczu przy Heeresanger (al. Legionów), w koszarach przy Am Weißen Turm 1 umieścić zaś Polski Dom Ludowy. W początkach lutego 1922 przesądzono o jego docelowej lokalizacji przy Am Weißen Turm 1. Gimnazjum, pod egidą Gdańskiej Macierzy Szkolnej, która wyznaczyła na jego technicznego organizatora ks. Leona Miszewskiego, powstało dzięki pomocy finansowej polskiego społeczeństwa po apelu Stanisława Przybyszewskiego. Na pierwszego dyrektora proponowano dr Teofila Zegarskiego, po jego odmowie wybrano dr Antoniego Snowackiego, profesora w niemieckim gimnazjum państwowym w Rybniku.
Zajęcia rozpoczęto 9 V 1922, oficjalnie uroczystości inauguracyjne miały miejsce 13–14 maja (sobota-niedziela), rozpoczynając się mszą w kościele św. Józefa celebrowaną przez ks. Makowskiego z kazaniem ks. Leona Miszewskiego i występem chóru Towarzystwa Śpiewaczego „Cecylia”, a następnie poświęceniem gmachu szkoły, kończąc niedzielnym "obchodem" w Teatrze Wilhelma przy Langgarten (ul. Długie Ogrody), z przemówieniem Stanisława Przybyszewskiego i warszawskiego literata Adolfa Nowaczyńskiego oraz koncertem. Duży wpływ na rozwój i poziom wywarł dyrektor Jan Augustyński, wysoki poziom nauczania zapewniała przybyła z Polski wykwalifikowana kadra pedagogiczna. W pierwszym roku szkolnym 1922/1923 liczyło 199 uczniów i 10 nauczycieli, w 1938 – 600 uczniów i 36 nauczycieli; w 1927 maturę zdało 7, w 1939 – 26 uczniów. W 1936, według projektu działającego od 1927 w Gdyni architekta Jana Bochniaka (1899–1998), budynek rozbudowano o nowe skrzydło, w którym pomieszczono salę teatralną, gimnastyczną, jadalnię i kuchnię.
Ze względu na wysokie czesne (20 guldenów gdańskich miesięcznie) większość uczniów nie kończyła gimnazjum, kontynuując naukę w polskich szkołach handlowych. Przeszło połowę uczniów stanowiły dzieci polskich urzędników w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), większość miała obywatelstwo gdańskie. Nauczyciele (w 1922 – 10, w 1938 – 36) na ogół nie pochodzili z Gdańska i otrzymywali w porównaniu z nauczycielami w Polsce podwójne wynagrodzenie. Część z nich, Adam Czartkowski, Marcin Dragan, Kazimiera Jeżowa, Władysław Pniewski, była aktywna na polu naukowo-publicystycznym.
Program nauczania modyfikowano; starano się uwzględniać wymogi gimnazjalne w Polsce. Jako że część uczniów nie mówiła płynnie po polsku, duży nacisk kładziono na naukę języka polskiego. Kalendarz roku szkolnego był zbliżony do obowiązującego w Niemczech (jak w całym II WMG, rok szkolny 1 IV – 31 III, przerwa letnia lipiec–sierpień). Szkołą opiekowało się Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej. Po obraniu patronem marszałka Józefa Piłsudskiego, 19 III 1936 nauczyciel plastyki Marian Szyszko-Bohusz przekazał szkole jego portret. W latach 1938–1939 malarze związani z Bractwem św. Łukasza (Bolesław Cybis, Jan Zamojski, Stefan Płużyński) wykonali w auli gimnazjum fresk (ponad 100 m²) o tematyce patriotycznej (m.in. z „Tarczą Sobieskiego” Jana Heweliusza), „Niebo Polskie”, skute i przykryte tynkiem przez hitlerowców (zachowały się rysunki pomocnicze i szkice, opis fresku pozostawił Marian Szyszko-Bohusz).
Gimnazjum działało do 29 VIII 1939. Podczas II wojny światowej w budynkach mieściło się dowództwo XX okręgu wojskowego Wermachtu (obejmującego Pomorze Wschodnie i Kujawy). W latach 1945–2013 budynek ponownie przeznaczony na funkcje szkolne (zob. Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 1). Podczas zjazdu byłych wychowanków 7 IX 1957 na budynku szkoły odsłonięto tablicę pamiątkową.
W 2014 budynek przejął Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Ze środków finansowych Urzędu w latach 2017-2018 zrekonstruowano fresk „Niebo Polskie”. Zespołem rekonstrukcyjnym, w składzie dr Anna Waligórska, mgr Aleksandra Kołwzan-Garczyńska, mgr Tomasz Kowalski, mgr Przemysław Garczyński, mgr Michał Wirtel, Władysław Tyrkin, kierował prof. Jacek Zdybel z Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku.
Uroczystość odsłonięcia zrekonstruowanego fresku miała miejsce 8 V 2018. W rocznicę tego wydarzenia (19 IV 2019) wyjechał na ulice Gdańska tramwaj typu Düwag N8C nr 1135, na którym umieszczono fragmenty tego dzieła.
| 1922 | dr Antoni Snowacki |
| 1922–1923 | dr Wilhelm Urbanicki |
| 1923–1925 | Feliks Ziemkowski |
| 1925–1939 | Jan Augustyński |
