PASTWA JAN FRANCISZEK, pedagog
| < Poprzednie | Następne > |
JAN FRANCISZEK PASTWA (15 V 1901 Stara Kiszewa, powiat Kościerzyna – 20 IV 1973 Sopot), nauczyciel w Gimnazjum Polskim w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), wykładowca Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Gdańsku, kustosz Biblioteki Głównej Politechniki Gdańskiej (PG). Syn Jana i Marianny z domu Marchewicz. W latach 1913–1919 uczeń progimnazjum Collegium Marianum w Pelplinie, od 1919 roku członek Towarzystwa Tomasza Zana w Gimnazjum Klasycznym w Chełmży, gdzie w 1921 uzyskał maturę. W okresie 1921–1923 studiował geografię na Uniwersytecie Poznańskim, był członkiem Koła Krajoznawczego i Akademickiego Koła Pomorskiego.
Studia przerwał z powodów finansowych. Od 1923 do 1926 pracował w szkołach powszechnych w Swarzędzu i Poznaniu, a w latach 1926–1927 na Uniwersytecie Ludowym Towarzystwa Czytelni Ludowych w Rumi. Między 1928 a 1930 był nauczycielem w Gimnazjum Państwowym w Wolsztynie, od 1930 do 1932 w Seminarium Nauczycielskim w Bydgoszczy oraz w Wolsztynie. Organizator zrzeszenia polskich nauczycieli geografii w Wolsztynie w 1931, a następnie w Gdyni. W 1932 w Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich w zakresie geografii i geologii oraz języka niemieckiego. Od 16 VIII 1932 do 29 VIII 1939 pracował w gdańskim Gimnazjum Polskim, gdzie był nauczycielem geografii, od września 1932 opiekunem uczniowskiego Klubu Sportowego Bałtyk i Koła Krajoznawczego. W 1937, podczas rozbudowy gmachu, zaprojektował urządzenia i eksponaty pracowni geograficznej. Był współpracownikiem Instytutu Bałtyckiego, autorem nieopublikowanej Bibliografii zagadnień polskich w prasie gdańskiej niemieckojęzycznej.
Członek zarządu powołanego 27 XI 1936 „Koła Pelpliniaków w Gdańsku”, zrzeszającego byłych uczniów Collegium Marianum w Pelplinie, Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, Towarzystwa Byłych Powstańców i Wojaków oraz Klubu Sportowego „Gedania”. Należał do Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku (kierownik okręgu) oraz Gminy Polskiej. W 1937 przyczynił się – między innymi z ks. Bronisławem Komorowskim, Antonim Lendzionem i innymi – do połączenia tych organizacji w Gminę Polską Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, został członkiem Zarządu.
Od sierpnia 1939 pełnił funkcję komendanta grupy polskich mieszkańców II WMG ewakuowanych do Lublina i Włodzimierza Wołyńskiego. Po zajęciu tych terenów przez Armię Czerwoną 17 IX 1939, zagrożony aresztowaniem, wyjechał do Rumunii, gdzie współorganizował szkolnictwo powszechne i średnie. Od września 1939 przebywał w Buzău, od listopada w Turnu Severin. Prowadził działalność kulturalno-oświatową dla młodzieży i dzieci oraz dla ludności polskiej. Po zajęciu Rumunii przez Armię Czerwoną w lutym 1944 w latach 1945–1947 studiował geografię na uniwersytecie w Bukareszcie. Agitował potomków polskiej emigracji zarobkowej z XIX wieku (między innymi z Buczawy i Suczawy) do powrotu do Polski; zorganizował trzy grupy, które osiedliły się w województwie wrocławskim jesienią 1947.
W latach 1947–1950 był we Wrocławiu pracownikiem Kuratorium Okręgu Szkolnego, kierownikiem Ośrodka Kształcenia Nauczycieli Geografii, nauczycielem geografii i geologii w I Państwowym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym (LO) oraz w III Gimnazjum i LO. W okresie 1949–1950 wykładał metodykę nauczania geografii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1950 został absolwentem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego tej uczelni, uzyskując stopień magistra filozofii w zakresie geografii.
W 1950 zamieszkał w Sopocie. W latach 1950–1952 wykładał geografię w gdańskiej WSP na stanowisku profesora kontraktowego. Jednocześnie od 1950 do 1951 był nauczycielem geografii w II Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sopocie (w 1955 przemianowanym na II LO im. Bolesława Chrobrego). W latach 1951–1969 pracował w Bibliotece Głównej PG, od 1954 był kierownikiem Oddziału Informacji Naukowej. W 1968 otrzymał tytuł kustosza dyplomowanego, a rok później przeszedł na emeryturę.
Autor publikacji na temat demografii, metodyki geografii, historii i bibliotekoznawstwa, publikowanych między innymi w „Roczniku Gdańskim” (między innymi Nowe szczegóły z pobytu Józefa Piłsudskiego w więzieniu gdańskim (1917), t. 9/10, 1935/1936).
Autor Przewodnika po mieście Wrocławiu i województwie dla młodzieży szkolnej (1948) oraz Informatora dla korzystających ze Zbiorów Biblioteki Głównej PG (1958). Po 1945 należał do Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (w latach 1957–1973; od 1958 do 1959 członek zarządu), Związku Nauczycielstwa Polskiego (w latach 1950–1973, okręg gdański, w 1957 był członkiem jego zarządu, a w 1960 Komisji Środowiskowej Szkolnictwa Wyższego) i Polskiego Towarzystwa Geograficznego.
Odznaczony między innymi Złotym Krzyżem Zasługi (1934 i 1958), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego, odznakami „Za Zasługi dla Gdańska” i „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”.
Mieszkał w Sopocie przy ul. Chopina 15. Od 1951 był żonaty z Ludwiką z domu Sadowską (25 VIII 1912 Łasin koło Grudziądza – 2 III 2009 Sopot, Dom Św. Józefa, ul. Obrońców Westerplatte), córką Jana (1879–1941) i Antoniny (1875–1944), pracownicą administracji PG; bezdzietny. Został pochowany na cmentarzu farnym (centralnym) w Grudziądzu, spoczęła tu także jego żona.
Bibliografia:
Hajduk Bolesław, Pastwa Jan Franciszek, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 392.
Janik Bernard, Życiorysy pracowników Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1976, s. 176-178.
Sroczyńska-Wyczańska Krystyna, Nauczyciele Gimnazjum, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1989, s. 312-313.
Szews Jerzy, Pastwa Jan Franciszek, w: Polski Słownik Biograficzny, 25, 1980, s. 266-267.
