RADA MIEJSKA, po 1945

Wersja z 10:14, 24 wrz 2024

Miejska Rada Narodowa w 1947, w środku (w okularach) przewodniczący Alfred Mossakowski

Rada Miasta Gdańska w kadencji 1990–1994

Rada Miasta Gdańska w kadencji 1994–1998

Rada Miasta Gdańska w kadencji 1998–2002

Rada Miasta Gdańska w kadencji 2006–2010

Rada Miasta Gdańska w kadencji 2010–2014

Rada Miasta Gdańska w kadencji 2014–2018

Rada Miasta Gdańska w kadencji 2018–2023

Rada Miasta Gdańska, 2019

RADA MIEJSKA, po 1945. Po zakończeniu II wojny światowej, na mocy uchwały Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23 XI 1944, władze państwowe powołały do istnienia Rady Narodowe jako terenowe organy ustawodawcze (a więc pozbawione elementu samorządności). Pierwsze posiedzenie gdańskiej Miejskiej Rady Narodowej (MRN; do 1951 z siedzibą przy ul. 3 Maja 9; Szkoła Wojenna) odbyło się 9 VII 1945, a w jej skład weszły m.in. partie polityczne z następującą liczbą mandatów: Polska Partia Robotnicza – 11, Polska Partia Socjalistyczna (PPS) – 11, Stronnictwo Ludowe – sześć oraz Stronnictwo Demokratyczne – sześć. W obecności wojewody gdańskiego Mieczysława Okęckiego członkowie MRN złożyli ślubowanie na ręce prezydenta Gdańska Franciszka Kotus-Jankowskiego. Mocą uchwały nr 1 na przewodniczącego Rady wybrano Alfreda Mossakowskiego (PPS).

Na posiedzeniu 30 VII 1945, w związku z powiększającą się liczbą gdańszczan, ustalono wymaganą liczebność Rady na 56 osób pochodzących z wyboru oraz dziesięć osób z kooptacji. 10 X 1945 uchwalono regulamin MRN. Oprócz organizacji politycznych grono radnych mogły zasilać organizacje gospodarcze, zrzeszenia zawodowe i społeczne. Organem wykonawczo-zarządzającym Miejskiej Rady Narodowej było Prezydium Rady, złożone z przewodniczącego, jego zastępcy i trzech członków. Organem wykonawczym samorządu terytorialnego był Zarząd Miasta na czele z prezydentem, składający się z wiceprezydenta oraz trzech–sześciu członków Zarządu. Prezydenta i wiceprezydenta wybierała MRN zwykłą większością głosów, kandydatury zatwierdzane były następnie przez władze państwowe. Od lata 1946 miejscem obrad był Ratusz Starego Miasta.

20 III 1950 zlikwidowano urząd prezydenta, którego funkcje przejął przewodniczący Prezydium MRN. Do jego obowiązków należały: nadzór nad realizacją uchwał MRN i wytycznych władz wyższego szczebla, kierowanie pracami Prezydium, przygotowywanie i zwoływanie jego posiedzeń, kierowanie działalnością Wydziałów Prezydium i kontrola nad nimi. Dotychczasowy Zarząd Miasta stał się Urzędem Miejskim. Pierwsze posiedzenie gdańskiej MRN w nowej funkcji odbyło się 2 VI 1950. Członkowie MRN pochodzili początkowo z nominacji, wybierano ich dopiero od 5 XII 1954. Ordynacja wyborcza do Rad Narodowych została uchwalona na mocy ustawy z 25 IX 1954. Liczba członków rad narodowych w miastach – powiatach miejskich wynosiła od 75 do 150. Prawo zgłaszania kandydatów na członków Rad Narodowych przysługiwało organizacjom politycznym, zawodowym i spółdzielczym, Związkowi Samopomocy Chłopskiej, Związkowi Młodzieży Polskiej oraz „innym masowym organizacjom społecznym ludu pracującego”.

Ostatecznym ogniwem selekcji kandydatów na radnych był Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Przed ewentualnym bojkotem wyborów zabezpieczało usunięcie z prawa wyborczego w 1957 wymogu uzyskania przez kandydata bezwzględnej większości głosów przy co najmniej 50% frekwencji. Ten ostatni zapis przywrócono dopiero w 1973. Ponadto dopuszczano możliwość wykreślenia kandydatów umieszczonych już na liście wyborczej. Od 1951 siedzibą gdańskiej MRN (pierwsze wydziały przeniesiono u schyłku 1950) był budynek przy obecnej ul. Nowe Ogrody 8/12, wzniesiony (kamień węgielny położono 17 VIII 1948) według projektu inż. arch. Wandy Podczaskiej-Wyszyńskiej, początkowo z przeznaczeniem na siedzibę Izby Skarbowej.

Drugim, obok ordynacji, zasadniczym elementem systemu wyborczego był powołany przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR) Front Jedności Narodu (FJN; do 1956 Front Narodowy), pełniący na pozór funkcję oficjalnego, autonomicznego organizatora procesu wyborczego. O składzie komitetów decydowała tzw. komisja porozumiewawcza partii i stronnictw sojuszniczych. Ich członków powoływano na czas nieokreślony, jedynie najniższe ogniwa Frontu (osiedlowe i obwodowe) wybierano kadencyjnie, co miało dowodzić demokratycznego charakteru tej organizacji. Do 1973 jednym z podstawowych zadań FJN było opracowywanie programów wyborczych na podstawie instrukcji z Ogólnokrajowego Komitetu FJN, a w istocie z Komitetu Centralnego PZPR. Od wyborów w 1973 instrukcje te zastąpiono już wprost wytycznymi I Krajowej Konferencji PZPR, a następnie (w 1976) programem VII Zjazdu PZPR. Jednoznacznie uznano więc nadrzędną pozycję partii w kształtowaniu list wyborczych, proklamując po raz pierwszy w prawie wyborczym zasadę kierowniczej roli partii. Jednocześnie usunięto istniejący dotąd i w istocie martwy przepis o możliwości zgłaszania konkurencyjnych list wyborczych.

Od 1952 wybory do Rad Narodowych odbywały się co trzy lata. Do kompetencji Rad należało między innymi uchwalanie terenowych planów zagospodarowania i budżetu, kontrola rad niższych szczebli, utrzymanie porządku publicznego. Spośród radnych wybierano prezydium. W latach 1954–1975 w Gdańsku funkcjonowały Dzielnicowe Rady Narodowe: Gdańsk-Śródmieście, Gdańsk-Wrzeszcz, Gdańsk-Portowa. Od 1975 ich funkcje przejęła MRN i prezydent miasta.

Na podstawie ustawy z 13 XII 1973 przywrócono urząd prezydenta miasta. Stał się on jednoosobowym organem administracji państwowej, powoływanym na czas nieograniczony przez Prezesa Rady Ministrów po zaopiniowaniu kandydata przez MRN. W związku z tym Prezydium MRN przestało pełnić funkcję organu administracji państwowej i powróciło do roli organizatora prac MRN.

Na mocy ustawy o samorządzie gminnym z 8 III 1990 został w Polsce reaktywowany samorząd terytorialny. Tego dnia uchwalono też ordynację wyborczą do samorządu lokalnego. Miał on być wybierany samodzielnie przez lokalną wspólnotę w powszechnym, równym, bezpośrednim i tajnym głosowaniu. Zapoczątkowana w 1990 reforma samorządowa przełamała monopol państwa i partii w kreowaniu lokalnych środowisk. Dokonała upodmiotowienia samorządu terytorialnego przez wyodrębnienie jego kompetencji i obowiązków. Zadania samorządu podzielono na własne i zlecone. Do zadań własnych zaliczono m.in.: ład przestrzenny, gospodarkę nieruchomościami, ochronę środowiska i przyrody, gminne drogi, ulice i mosty, wodociągi i zaopatrzenie w wodę oraz kanalizację, lokalny transport zbiorowy, ochronę zdrowia i pomoc społeczną, edukację publiczną i kulturę, współpracę z organizacjami pozarządowymi, społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Ponadto władze gminy zobligowano do realizacji szeregu zadań zleconych i powierzonych przez administrację rządową.

W wyniku wolnych wyborów samorządowych z 27 V 1990 (zob. szerzej wybory do samorządu terytorianego z 27 V 1990) powstała nowa Rada Miejska, licząca 60 osób. Po raz pierwszy zebrała się 5 VI 1990 w Wielkiej Sali Wety Ratusza Głównego Miasta, dwa dni później (7 czerwca) przyjęła uchwałę o zmianie nazwy na Radę Miasta Gdańska (RMG). 10 VII 1990 RMG dokonała, na podstawie rozpisanego konkursu, wyboru prezydenta miasta. Od 2002 RMG liczy 34 osoby wybierane co cztery lata w sześciu okręgach wyborczych ( administracyjny podział) i 216 komisjach obwodowych. Od 2002 wyboru prezydenta miasta dokonuje nie Rada, lecz ogół mieszkańców uprawnionych do głosowania w wyborach powszechnych. Posiedzenia RMG odbywają się regulaminowo co miesiąc, od 30 XI 2000 w Nowym Ratuszu. Rada wybiera ze swojego grona przewodniczącego (organizującego jej prace, prowadzącego posiedzenia reprezentującego Radę na zewnątrz) i 1–3 wiceprzewodniczących. Rada powołuje również stałe komisje problemowe, odpowiadające za poszczególne dziedziny życia w mieście (z reguły w liczbie dziesięciu).

Po wprowadzeniu w Polsce trójstopniowego podziału administracyjnego od 16 VII 1998 obowiązuje ordynacja wyborcza m.in. do rad gmin; w miastach na prawach powiatów, a więc i w Gdańsku, przyjęto proporcjonalną ordynację otwartych list partyjnych. Od czasu reformy administracyjnej w Polsce z 1 I 1999 i obowiązywania trójstopniowego podziału terytorialnego (szczeble: gminny, powiatowy i wojewódzki) zakres kompetencji gminy poszerzony został o obowiązek prowadzenia szkół podstawowych i gimnazjalnych, zakładów opieki zdrowotnej o charakterze ambulatoryjnym, a także scalanie i wymianę gruntów. Gdańsk, jako miasto na prawach powiatu, wykonuje szereg innych zadań, między innymi prowadzenie oświaty ponadpodstawowej.