RADA MIEJSKA, po 1945

Wersja z 09:44, 26 sie 2023

Miejska Rada Narodowa w 1947, w środku (w okularach) przewodniczący Alfred Mossakowski

RADA MIEJSKA, po 1945. Po zakończeniu II wojny światowej, na mocy uchwały Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23 XI 1944, władze państwowe powołały do istnienia Rady Narodowe jako terenowe organy ustawodawcze (a więc pozbawione elementu samorządności). Pierwsze posiedzenie gdańskiej Miejskiej Rady Narodowej (MRN; do 1951 z siedzibą przy ul. 3 Maja 9; Szkoła Wojenna) odbyło się 9 VII 1945, a w jej skład weszły m.in. partie polityczne z następującą liczbą mandatów: Polska Partia Robotnicza – 11, Polska Partia Socjalistyczna (PPS) – 11, Stronnictwo Ludowe – sześć oraz Stronnictwo Demokratyczne – sześć. W obecności wojewody gdańskiego Mieczysława Okęckiego członkowie MRN złożyli ślubowanie na ręce prezydenta Gdańska Franciszka Kotus-Jankowskiego. Mocą uchwały nr 1 na przewodniczącego Rady wybrano Alfreda Mossakowskiego (PPS). Na posiedzeniu 30 VII 1945, w związku z powiększającą się liczbą gdańszczan, ustalono wymaganą liczebność Rady na 56 osób pochodzących z wyboru oraz dziesięć osób z kooptacji. 10 X 1945 uchwalono regulamin MRN. Oprócz organizacji politycznych grono radnych mogły zasilać organizacje gospodarcze, zrzeszenia zawodowe i społeczne. Organem wykonawczo-zarządzającym Miejskiej Rady Narodowej było Prezydium Rady, złożone z przewodniczącego, jego zastępcy i trzech członków. Organem wykonawczym samorządu terytorialnego był Zarząd Miasta na czele z prezydentem, składający się z wiceprezydenta oraz trzech–sześciu członków Zarządu. Prezydenta i wiceprezydenta wybierała MRN zwykłą większością głosów, kandydatury zatwierdzane były następnie przez władze państwowe.

20 III 1950 zlikwidowano urząd prezydenta, którego funkcje przejął przewodniczący Prezydium MRN. Do jego obowiązków należały: nadzór nad realizacją uchwał MRN i wytycznych władz wyższego szczebla, kierowanie pracami Prezydium, przygotowywanie i zwoływanie jego posiedzeń, kierowanie działalnością Wydziałów Prezydium i kontrola nad nimi. Dotychczasowy Zarząd Miasta stał się Urzędem Miejskim. Pierwsze posiedzenie gdańskiej MRN w nowej funkcji odbyło się 2 VI 1950. Członkowie MRN pochodzili początkowo z nominacji, wybierano ich dopiero od 5 XII 1954. Ordynacja wyborcza do Rad Narodowych została uchwalona na mocy ustawy z 25 IX 1954. Liczba członków rad narodowych w miastach – powiatach miejskich wynosiła od 75 do 150. Prawo zgłaszania kandydatów na członków Rad Narodowych przysługiwało organizacjom politycznym, zawodowym i spółdzielczym, Związkowi Samopomocy Chłopskiej, Związkowi Młodzieży Polskiej oraz „innym masowym organizacjom społecznym ludu pracującego”.

Ostatecznym ogniwem selekcji kandydatów na radnych był Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Przed ewentualnym bojkotem wyborów zabezpieczało usunięcie z prawa wyborczego w 1957 wymogu uzyskania przez kandydata bezwzględnej większości głosów przy co najmniej 50% frekwencji. Ten ostatni zapis przywrócono dopiero w 1973. Ponadto dopuszczano możliwość wykreślenia kandydatów umieszczonych już na liście wyborczej. Od 1951 siedzibą gdańskiej MRN (pierwsze wydziały przeniesiono u schyłku 1950) był budynek przy obecnej ul. Nowe Ogrody 8/12, wzniesiony (kamień węgielny położono 17 VIII 1948) według projektu inż. arch. Wandy Podczaskiej-Wyszyńskiej, początkowo z przeznaczeniem na siedzibę Izby Skarbowej.

Drugim, obok ordynacji, zasadniczym elementem systemu wyborczego był powołany przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR) Front Jedności Narodu (FJN; do 1956 Front Narodowy), pełniący na pozór funkcję oficjalnego, autonomicznego organizatora procesu wyborczego. O składzie komitetów decydowała tzw. komisja porozumiewawcza partii i stronnictw sojuszniczych. Ich członków powoływano na czas nieokreślony, jedynie najniższe ogniwa Frontu (osiedlowe i obwodowe) wybierano kadencyjnie, co miało dowodzić demokratycznego charakteru tej organizacji. Do 1973 jednym z podstawowych zadań FJN było opracowywanie programów wyborczych na podstawie instrukcji z Ogólnokrajowego Komitetu FJN, a w istocie z Komitetu Centralnego PZPR. Od wyborów w 1973 instrukcje te zastąpiono już wprost wytycznymi I Krajowej Konferencji PZPR, a następnie (w 1976) programem VII Zjazdu PZPR. Jednoznacznie uznano więc nadrzędną pozycję partii w kształtowaniu list wyborczych, proklamując po raz pierwszy w prawie wyborczym zasadę kierowniczej roli partii. Jednocześnie usunięto istniejący dotąd i w istocie martwy przepis o możliwości zgłaszania konkurencyjnych list wyborczych.

Od 1952 wybory do Rad Narodowych odbywały się co trzy lata. Do kompetencji Rad należało między innymi uchwalanie terenowych planów zagospodarowania i budżetu, kontrola rad niższych szczebli, utrzymanie porządku publicznego. Spośród radnych wybierano prezydium. W latach 1954–1975 w Gdańsku funkcjonowały Dzielnicowe Rady Narodowe: Gdańsk-Śródmieście, Gdańsk-Wrzeszcz, Gdańsk-Portowa. Od 1975 ich funkcje przejęła MRN i prezydent miasta.

Na podstawie ustawy z 13 XII 1973 przywrócono urząd prezydenta miasta. Stał się on jednoosobowym organem administracji państwowej, powoływanym na czas nieograniczony przez Prezesa Rady Ministrów po zaopiniowaniu kandydata przez MRN. W związku z tym Prezydium MRN przestało pełnić funkcję organu administracji państwowej i powróciło do roli organizatora prac MRN.

Rada Miasta Gdańska w kadencji 2006–2010

Rada Miasta Gdańska w kadencji 2014–2018

Rada Miasta Gdańska w kadencji 2018–2023

Rada Miasta Gdańska, 2019

Na mocy ustawy o samorządzie gminnym z 8 III 1990 został w Polsce reaktywowany samorząd terytorialny. Tego dnia uchwalono też ordynację wyborczą do samorządu lokalnego. Miał on być wybierany samodzielnie przez lokalną wspólnotę w powszechnym, równym, bezpośrednim i tajnym głosowaniu. Zapoczątkowana w 1990 reforma samorządowa przełamała monopol państwa i partii w kreowaniu lokalnych środowisk. Dokonała upodmiotowienia samorządu terytorialnego przez wyodrębnienie jego kompetencji i obowiązków. Zadania samorządu podzielono na własne i zlecone. Do zadań własnych zaliczono m.in.: ład przestrzenny, gospodarkę nieruchomościami, ochronę środowiska i przyrody, gminne drogi, ulice i mosty, wodociągi i zaopatrzenie w wodę oraz kanalizację, lokalny transport zbiorowy, ochronę zdrowia i pomoc społeczną, edukację publiczną i kulturę, współpracę z organizacjami pozarządowymi, społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Ponadto władze gminy zobligowano do realizacji szeregu zadań zleconych i powierzonych przez administrację rządową.

W wyniku wolnych wyborów samorządowych wyborów samorządowych z 27 V 1990 (zob. szerzej wybory do samorządu terytorianego z 27 V 1990) powstała nowa Rada Miejska, licząca 60 osób. Po raz pierwszy zebrała się 5 VI 1990 w Wielkiej Sali Wety Ratusza Głównego Miasta, dwa dni później (7 czerwca) przyjęła uchwałę o zmianie nazwy na Radę Miasta Gdańska (RMG). 10 VII 1990 RMG dokonała, na podstawie rozpisanego konkursu, wyboru prezydenta miasta. Od 2002 RMG liczy 34 osoby wybierane co cztery lata w sześciu okręgach wyborczych ( administracyjny podział) i 216 komisjach obwodowych. Od 2002 wyboru prezydenta miasta dokonuje nie Rada, lecz ogół mieszkańców uprawnionych do głosowania w wyborach powszechnych. Posiedzenia RMG odbywają się regulaminowo co miesiąc, od 30 XI 2000 w Nowym Ratuszu. Rada wybiera ze swojego grona przewodniczącego (organizującego jej prace, prowadzącego posiedzenia reprezentującego Radę na zewnątrz) i 1–3 wiceprzewodniczących. Rada powołuje również stałe komisje problemowe, odpowiadające za poszczególne dziedziny życia w mieście (z reguły w liczbie dziesięciu).

Po wprowadzeniu w Polsce trójstopniowego podziału administracyjnego od 16 VII 1998 obowiązuje ordynacja wyborcza m.in. do rad gmin; w miastach na prawach powiatów, a więc i w Gdańsku, przyjęto proporcjonalną ordynację otwartych list partyjnych. Od czasu reformy administracyjnej w Polsce z 1 I 1999 i obowiązywania trójstopniowego podziału terytorialnego (szczeble: gminny, powiatowy i wojewódzki) zakres kompetencji gminy poszerzony został o obowiązek prowadzenia szkół podstawowych i gimnazjalnych, zakładów opieki zdrowotnej o charakterze ambulatoryjnym, a także scalanie i wymianę gruntów. Gdańsk, jako miasto na prawach powiatu, wykonuje szereg innych zadań, między innymi prowadzenie oświaty ponadpodstawowej.