WRZESZCZ
| < Poprzednie | Następne > |
w centrum Wrzeszcza,
około 1900
ul. Piramowicza, około 1905
WRZESZCZ (1263 Vriest, 1404 Langfuhr). Dzielnica Gdańska, od 28 X 2010 podzielona na dzielnice Wrzeszcz Górny i Wrzeszcz Dolny.
Według statutu z 2014 granicę dzielnicy Wrzeszcz Górny „stanowią tory kolejowe od wiaduktu nad al. Hallera i na północny zachód do wiaduktu SKM Zaspa, następnie do al. Grunwaldzkiej i Szymanowskiego (bez tej ulicy), dalej do ul. Reymonta i pomiędzy zabudową jedno i wielorodzinną do lasu. Lasem do dawnej linii kolejowej i nasypem na południe do ul. Rakoczego, następnie na południowy–wschód przez las, do ul. Migowskiej. Dalej granica biegnie na północ do lasu i skręca na południowy wschód do ogródków działkowych przy ul. Sobieskiego, następnie do ul. Smoluchowskiego i lasem na północ do parku przy ul. Traugutta i al. Zwycięstwa, potem do Opery Bałtyckiej i al. Hallera aż do wiaduktu kolejowego”
Według statutu z 2014 granicę dzielnicy Wrzeszcz Dolny „stanowią tory kolejowe od wiaduktu nad ul. Uczniowską (stadion) do przystanków SKM Nowe Szkoty i Politechnika, następnie torami na północny zachód do ogródków działkowych za ul. Kościuszki, ul. Hynka do al. Rzeczypospolitej i dalej do ul. Chrobrego. Ulicą Chrobrego (z tą ulicą) na północ, do skrzyżowania z al. Hallera, a następnie ogródkami działkowymi przy ul. Uczniowskiej do stadionu”.
Dawna wieś, obejmowała obszar mniej więcej od obecnego zbiegu al. Zwycięstwa i al. Grunwaldzkiej na południu po obecne ulice Słowackiego i Kościuszki na północy, z centrum przy obecnym skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z ulicami: Jaśkowa Dolina, Partyzantów, Dmowskiego i Konopnickiej (w późniejszym okresie: Stary Rynek). Nazwa (od wrzosów, ewentualnie od wspólnego pnia etymologicznego z nazwą potoku Strzyża) odnotowana w 1263 (przy transakcji nabycia przez klasztor oliwski młyna in Vriezst od sołtysa gdańskiego Arnolda), pierwsza bezpośrednia informacja o istnieniu wsi pochodzi z 1283. Położeniu między potokiem Strzyża i Potokiem Królewskim, przy drodze z Gdańska do Oliwy (obecna al. Grunwaldzka), zawdzięcza niemiecką nazwę Langenfort (1404), Lange Vore (1480), Longford (1734), czyli „Długi Bród”, oraz Langen Furth (1778), Langfuhr (1820), czyli „Długi Przejazd”.
Początki wsi związane były z młynami, tartakami i kuźniami, powstającymi nad brzegami potoków. Zapewne z nadania księcia Mściwoja II od 1272 własność kościoła św. Katarzyny, ustąpiona (sprzedana? wymieniona?) w 1345 przez proboszcza Heinricha de Lapide komturowi gdańskiemu Gerhardowi von Steegen, który nad Strzyżę przeniósł folwark hodowlany spod gdańskiego zamku. W 1404 wieś miała prawo chełmińskie, 26 zagród i dwie karczmy. W 1412 nadany przez Krzyżaków Gerdowi von Beke, w posiadaniu tej rodziny do 1463. Od XVI wieku zyskiwał stopniowo charakter rezydencjalny (podmiejskie dwory), przy wciąż funkcjonujących nad potokami młynach i kuźnicach. Własność kolejnych rodzin, zarówno gdańskich, jak Bischoffowie i Giesowie, jak i od 1708 Wejherów: majora wojsk polskich i marszałka sejmiku szlachty lęborsko-bytowskiej Henryka Krzysztofa (1661–1719) i jego syna, podkomorzego króla polskiego i nadstarosty lęborsko-bytowskiego Jerzego (1704 – 14 I 1760 Wrzeszcz). W 1772 w granicach państwa pruskiego, w 1776 odkupiona przez króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego z rąk rodziny Wejherów i połączona z innymi nabytymi majątkami: Białym Dworem, Strzyżą Górną, Brunowem, Kuźniczkami i (od 1777) Nowymi Szkotami w jedną gminę. We wsi umieszczono komorę celną, posterunek policji i sąd I instancji (obejmujący jurysdykcją także Oliwę i Nowy Port). Podczas wojen napoleońskich w latach 1806–1807 i 1813–1814 poważnie zniszczona; w 1809 liczyła 78 dymów (wybudowanych w ogrodach wzdłuż jednej drogi) i 908 mieszkańców, w tym 236 Żydów, osiedlających się tu po 1799 głównie z terenów Starych Szkotów, Chmielników Pelplińskich, Dolnego Miasta (zob. Żydzi) (w 1083 założyli tu szkołę). W 1814 włączona do miasta Gdańska jako część składowa dzielnicy Wrzeszcz.
Dzielnica Gdańska, obejmująca teren kilkunastu dawnych wsi, majątków i osiedli; składa się z jednostek terytorialnych: Górzyna, Królewska Dolina, Kuźniczki, Nowe Szkoty, Srebrzysko, Święta Studzienka i Strzyża. Dzielnicę utworzono 17 III 1814 przez włączenie do Gdańska terenów wsi Wrzeszcz (wraz z Kuźniczkami, częścią Brunowa i Jaśkowej Doliny), części Nowych Szkotów, Strzyży Dolnej i rejonu Wielkiej Alei (al. Zwycięstwa). Kolejne przyłączenia dotyczyły: 10 III 1877 pozostałej części Nowych Szkotów i Wielkiej Alei; w 1891 roku części Zaspy, w 1898 części Strzyży Górnej, 1 IV 1902 pozostałej części Strzyży Górnej, Świętej Studzienki i Cygańskiej Góry, 19 XI 1906 części Młynisk (na których powstała Kolonia Rzeszy). W 1820 dzielnica liczyła 636 mieszkańców, w 1884 – około 2500, w 1895 – około 7800, w 1900 – około 14 tysięcy, w 1905 – 24 437, w 1910 – 30 773, w 1934 – ponad 55 tysięcy.
Do lat 70. XIX wieku wciąż o charakterze letniskowym (w 1837 – jeden z pierwszych w Europie miejski Park Jaśkowej Doliny, liczne dwory i podmiejskie posiadłości), z gęstszą zabudową przy głównym trakcie do Oliwy (Hauptstraße, obecna al. Grunwaldzka); funkcjonowały pojedyncze folwarki, zakłady przemysłowe (cegielnia, gorzelnie, browary, piekarnia) oraz młyny, kuźnice i fabryki popiołu, wykorzystujące wody potoku Strzyży ( przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe). W 1818 po wschodniej stronie obecnej al. Zwycięstwa (obecnie na terenie Aniołków) wojsko wydzierżawiło plac ćwiczeń, tzw. Kleiner Exerzierplatz ( Państwowa Opera Bałtycka). W 1829 teren na północ od Wrzeszcza nabyło wojsko, tworząc tzw. Der Große Exerzierplatz (Wielki Plac Ćwiczeń, następnie lotnisko we Wrzeszczu). Od 1818 Wrzeszcz stał się miejscem stacjonowania jednostek wojskowych (początkowo szwadronu huzarów w prywatnych kwaterach w rejonie obecnej ul. Dmowskiego; koszary).
W latach 1867–1869 założono zespół cmentarzy przy obecnej al. Zwycięstwa ( cmentarze we Wrzeszczu), stworzono nowe połączenia komunikacyjne: w 1864 rozpoczął funkcjonowanie omnibus konny na trasie Gdańsk–Sopot ( tramwaje), w 1870 kolej, w 1873 tramwaj konny. W 1873 uruchomiono browar w Kuźniczkach. Po 1893 rozpoczęto doprowadzanie nowych sieci wodociągowych i kanalizacyjnych do wszystkich domów dzielnicy.
Na przełomie XIX i XX wieku postępujący rozwój spowodował zmianę charakteru dzielnicy. Obok zespołów willi (np. przy ul. Jaśkowa Dolina) powstały nowe osiedla robotnicze ( fundacji Abegga, Kolonia Rzeszy) oraz zespoły kamienic mieszczańskich w centrum dawnej wsi (głównie przy rynku, na skrzyżowaniu obecnej al. Grunwaldzkiej oraz ulic Jaśkowa Dolina i Partyzantów). W trzech etapach (1893–1901) zbudowano kompleks koszar (w tym kasyno oficerskie) przy obecnej ul. Słowackiego dla brygady huzarów, położony przy wzniesionych w 1894 w Strzyży Górnej (obecna ul. Szymanowskiego) koszarach dla batalionu saperów; towarzyszyła temu budowa magazynów w Strzyży Dolnej (między obecną ul. Kościuszki i ul. Miedzianą), zespołu strzelnic (około 1898) na obecnym osiedlu Rozstaje (orientacyjnie: w pobliżu skrzyżowania obecnej al. Rzeczypospolitej z al. Jana Pawła II). W 1912–1916 wybudowano zespół koszarowy batalionu łączności (Telegraphen-Kaserne) przy Heeresanger (al. Legionów) i pierwszą stację lotniczą (1913).
W 1896 rozpoczęły kursowanie na linii z Gdańska pierwsze tramwaje elektryczne. W 1897 rozpoczęto wytyczanie i zabudowę nowych ulic wokół obecnej ul. Wajdeloty, dawnego traktu z Kuźniczek do Nowych Szkotów (obecne ulice Danusi, Aldony, Konrada Wallenroda, Grażyny). W okresie 1899–1914 przeprowadzono częściową elektryfikację dzielnicy prądem z miejskiej elektrowni na Ołowiance (1896 – pierwszy tramwaj elektryczny), w 1904 podłączono do sieci gazowej ( gazownie).
Wraz z rozwojem dzielnicy powstały nowe obiekty sakralne i miejsca pochówku (w 1899 ewangelicki kościół Lutra: kościół Garnizonowy św. Apostołów Piotra i Pawła przy Am Johannisberg (ul. Sobótki); w 1911 katolicki kościół Najświętszego Serca Jezusowego przy Schwarzer Weg (ul. Zator-Przytockiego), po 1890 cmentarz katolicki przy skrzyżowaniu obecnej al. Grunwaldzkiej z ul. Kościuszki; w 1914 krematorium wraz z kaplicą i cmentarzem przy St. Michaelsweg (ul. Traugutta)), szkoły (np. w 1901 Gimnazjum Realne Conradinum przy Krusestraße (ul. Piramowicza 1/2); w 1907 elementarna szkoła nowoszkocka Neuschottlandschule przy Neuschottland (ul. Leczkowa); w 1912 Gimnazjum Realne przy Falkweg (ul. Topolowa)) i uczelnie (w 1904 Technische Hochschule Danzig; w 1908 Królewskie Seminarium Nauczycielskie przy Königstaler Weg (ul. Sobieskiego)).
W 1910 władze Gdańska przejęły od władz prowincji główną arterię komunikacyjną Wrzeszcza (obecne al. Grunwaldzka i al. Zwycięstwa). Powstały filie banków: w 1899 Deutsche Bank, w latach 1908–1909 Danziger Privat-Actien-Bank, Ostbank für Handel und Gewerbe (Bank Wschodni Handlu i Przemysłu), Landschaftliche Bank der Provinz Westpreußen (Bank Krajowy Prowincji Prusy Zachodnie) oraz Städtische Sparkasse (Miejska Kasa Oszczędnościowa) przy Hauptstraße; nowy budynek poczty przy Hauptstraße (stary do 1909 po drugiej stronie ulicy) i w 1909 posterunek straży pożarnej przy Drewkeweg (ul. Sosnowa), szpitale: w 1911 Szpital Miejski przy Delbrückallee (ul. Dębinki, obecnie w jednostce pomocniczej Gdańska Aniołki); w 1912 Szpital Położnictwa i Chorób Kobiecych przy Schellmühler Weg (ul. Kliniczna); obiekty sportowe: w 1910 stadion miejski Heinrich-Ehlers-Sportplatz przy Feldstraße (ul. Smoluchowskiego; obecnie Aniołki), w 1915 hala sportowa (obecnie Opera Bałtycka (Aniołki)), obok niej do 1945 funkcjonował plac sportowy, w zimie zamieniany na bardzo popularne, ogólnodostępne lodowisko z bufetem, muzyką i wypożyczalnią łyżew, w 1916 boisko piłkarskie przy Posadowskyweg (ul. Kochanowskiego); rozbudowany został powstały w roku 1886 Zakład dla Niewidomych im. Wilhelma i Augusty.
Rozwijała się też infrastruktura i połączenia komunikacyjne: w latach 1913–1917 linia kolejowa została poprowadzona nasypem od obecnej ul. Klinicznej do nowego (1917) dworca w Gdańsku-Wrzeszczu, powstały wiadukty nad obecną al. Hallera, ulicami Miszewskiego–Wyspiańskiego i Wajdeloty, w 1914 linia kolejowa do Starej Piły. W dzielnicy działały organizacje (między innymi weteranów, naukowe), stowarzyszenia i korporacje studenckie, Towarzystwo Upiększania i Popierania Wrzeszcza. W latach 1914–1918 niektóre szkoły i kościoły (np. kościoły Lutra) zamieniono na lazarety dla rannych żołnierzy. W 1915 założono pierwsze zespoły ogródków działkowych (przy St. Michaelsweg, Posadowskyweg i Bärenweg (ul. Mickiewicza)), mające na celu polepszenie zaopatrzenia ludności w żywność w czasie wojny. W 1916 otwarto ewangelicki kościół Chrystusa kościół św. Andrzeja Boboli przy Bärenweg, w 1917 (w dawnym Zakładzie dla Niewidomych im. Wilhelma i Augusty) – zakład dla ociemniałych żołnierzy.
Po 1920, w związku z demilitaryzacją II Wolnego Miasta Gdańska (WMG), obiekty i tereny wojskowe początkowo zaadaptowano na tymczasowe mieszkania, następnie przekazano policji gdańskiej, Polonii bądź przeznaczono na inne cele. W części koszar telegrafistów przy Heeresanger powstały w 1921 Staatliches Observatorium (państwowe obserwatorium) oraz szkoła gdańskiej policji (Polizeischule), w 1923 przeniesiono tu Szkołę Nawigacyjną (Staatliche Seefahrtschule). Część dawnego Wielkiego Placu Ćwiczeń przeznaczono na cywilne lotnisko. Mały plac musztry przy obecnej al. Zwycięstwa zamieniono na miejsce imprez, spotkań miejskich, w 1937 nazwany przez hitlerowskie władze miejskie Maifeld (Pole Majowe).
W latach 20 i 30. XX wieku nastąpił dalszy rozwój przestrzenny. Powstały nowe zespoły urbanistyczne, zwłaszcza Großsiedlung Langfuhr (Wielkie Osiedle Wrzeszcz), w północno-zachodniej części dzielnicy, na obszarze około 60 ha, w rejonie Ringstraße (ul. Kościuszki), Brösener Weg (ul. Chrobrego) i Heeresanger, w przeważającej części na byłych terenach wojskowych. Osiedle powstało w odpowiedzi na rosnące potrzeby mieszkaniowe rozwijającego się Gdańska. Projektantami osiedla byli między innymi Adolph Bielefeldt i Otto Kloeppel. Powstały socjalne budynki mieszkalne, utrzymane w duchu modernizmu, zwarta zabudowa z czerwonej cegły, stopniowo obniżana i przerzedzana wzdłuż ulic o mniejszym znaczeniu; wewnątrz powstałych w ten sposób kwartałów stawiano domy jednorodzinne; ważne budynki zaakcentowano poprzez ich oddalenie od osi jezdni bądź podwyższenie. W osiedlu nastąpiła adaptacja istniejących już obiektów na budowle użyteczności publicznej.
XX wieku. Od 1953 II Liceum Ogólnokształcące
W 1929 wybudowano gmachy: szkołę im. Pestalozziego (Pestalozzischule) oraz budynek poczty przy Bärenweg według projektu A. Bielefeldta. Ze względu na odrębny charakter architektoniczny oraz wielkość zajmowanego obszaru tę część miasta w okresie II WMG nazywano niekiedy Nowym Wrzeszczem (Neu-Langfuhr).
Duże znaczenie dla gdańskiej Polonii miało powstanie w 1925 w przebudowanej dawnej ujeżdżalni przy Heeresanger polskiego kościoła św. Stanisława Biskupa Męczennika, klubu sportowego Gedania oraz Polskiego Domu Akademickiego „Bratniak”. W 1927 wybudowano synagogę przy Mirchauer Weg (ul. Partyzantów; synagogi), po 1918 kaplicę Szarych Sióstr św. Elżbiety, w 1930 kaplicę Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przy skrzyżowaniu Bärenweg i Ostseestraße ( al. Hallera), w 1932 miała miejsce adaptacja i rozbudowa budynku przy skrzyżowaniu obecnej al. Zwycięstwa i Delbrückallee (ul. Skłodowskiej-Curie) na kaplicę (zwaną też czasem Christ-König-Kirche (kośc. Chrystusa Króla)), w 1938 zbudowano ewangelicki kościół św. Pawła (w Strzyży Górnej, przy Hohenfriedbergerweg (ul. Szymanowskiego)), w roku 1939 otwarto cmentarz na Srebrzysku.
Rozbudowano infrastrukturę, w 1930 uruchomiono linię tramwajową na odcinku od Große Allee (Hauptstraße) do obecnej al. Legionów ( tramwaje), co miało wielkie znaczenie dla poprawy komunikacji Dolnego Wrzeszcza, w 1939 powstała zajezdnia autobusowa przy Mirchauer Weg na bazie wcześniejszej używanej przez tramwaje konne, potem pojazdy elektryczne remizy, powstały nowe uczelnie (w 1935 – Akademia Lekarska, ob. Aniołki) i obiekty sportowe: w 1925 stadion Schupo przy Hochstrieß (ul. Słowackiego); w 1927 stadion Jahn-Kampfbahnstadion, następnie im. Forstera, przy St. Michaelsweg 29 (ul. Traugutta; Stadion Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji, obecnie Aniołki), pomniki (np. w 1927 pomnik Poległych Żołnierzy Niemieckich w Czasie I Wojny Światowej w Parku Uphagena). W 1928 powstał w północnej części Wrzeszcza (na wschód od obecnej al. Hallera, na obszarze początkowo zaliczanym do Zaspy), na dawnych obszarach ogrodniczych, drugi co do wielkości w Gdańsku kompleks ogródków działkowych, w tym od 1934 Laubenkolonie Erntedank („Dożynki”, powierzchnia 120 700 m², 267 parcel) do 1945 zagospodarowano tu głównie parcele przy: Dahlienweg, następnie Alfred-Schröter-Weg (ul. Daliowa), Dr.-Schreber-Weg (ul. Żniwna), Kleingartenweg (ul. Małoogrodowa) oraz Weintraubenweg (ul. Winogronowa).
W latach 1939–1945 wojsko ponownie przejęło dawne koszary, także lotnisko i niektóre szkoły: koszary przy Hochstrieß, zajęte przez wojska lądowe (między innymi pododdziały 6. Zapasowego Pułku Piechoty, następnie przez bataliony 60. Dywizji Piechoty); Pestalozzischule (Szkoła im. Pestalozziego) przez Wachsturmbann Eimann SS, następnie szkoła pilotów wojskowych; dawne koszary przy Heeresanger zajęte przez kompanię podchorążych MW, szkołę ochrony gazowej Luftwaffe oraz batalion budowlany Luftwaffe; w Helene-Lange-Lizeum (Liceum Heleny Lange) oraz w szkole nowoszkockiej urządzano tymczasowe kwatery dla transportowanych do Gdańska oddziałów niemieckich. Planowano wybudowanie budynku sztabu SS (rejon skrzyżowania Hohenfriedbergerweg i Hubertusburger Allee (ul. Chrzanowskiego)), a także potężny zespół Szkoły Wojskowej (rejon obecnej ul. Arciszewskiego) – oba projekty niezrealizowane.
Podczas II wojnie światowej we Wrzeszczu funkcjonowały obozy pracy w drewnianych, wzniesionych w tym celu barakach przy Hindenburg Allee (al. Zwycięstwa, między obecną ul. Traugutta i dawną salą sportową, obecną Operą Bałtycką), kolejny obóz między Brösener Weg a Ostseestraße, ( obozy pracy). Na początku 1940, na bazie otwartej 2 VII 1933 w opuszczonym hangarze po szkole lotniczej z okresu I wojny światowej szkoły dla dowódców SS (SS-Führerschule) przy Am Kleinhammerteich (ul. Nad Stawem), urządzono główny skład zaopatrzeniowy SS (Hauptversorgungslager der SS). Jego powstanie należy wiązać prawdopodobnie ze sformowanym w listopadzie 1939 i stacjonującym w mieście 9. Pułkiem SS-Totenkopf. Jeszcze w 1940, w ramach reorganizacji dotychczasowego systemu zaopatrzenia SS, placówka została przekształcona w główny skład zaopatrzeniowy Waffen-SS (Hauptwirtschaftslager der Waffen-SS), jako 1 z 6 tego typu placówek na terenie III Rzeszy.
W 1945 (walki 25–26 marca) stosunkowo niewiele zniszczony, główne straty w centrum dzielnicy (Hauptstraße), ucierpiała infrastruktura komunikacyjna (spalony dworzec kolejowy, zerwane wiadukty linii kolejowej do Kartuz, uszkodzone tory tramwajowe, zniszczona sieć trakcyjna). Od 1945–1947 siedziba niektórych instytucji wojskowych (np. Wojennego Sztabu Wojskowego) i cywilnych (np. Polskie Radio Gdańsk, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Teatr Łątek, teatr Miniatura). Byłe obozy pracy zaadaptowano na obozy przejściowe. Dotychczasowe funkcje pełniły urzędy pocztowe (siedzibę poczty przy ul. Mickiewicza (Urząd Pocztowy nr 11), po 1945 pozbawiony czterospadowego dachu i górnej kondygnacji, w 2005 przeniesiono na ul. Wyspiańskiego, w dawnym budynku działają firmy prywatne).
w centrum Wrzeszcza, około 1910
al. Grunwaldzkiej, około 1970
Wrzeszcz powojenny. W 1945 rozpoczęła się odbudowa, głównie przez prywatnych inwestorów, wschodniej, zniszczonej pierzei al. Grunwaldzkiej, od ul. Miszewskiego do ul. Lendziona. Budynki wznoszono na dawnym obrysie murów. W 1947 prace te wstrzymano, następnie wszystko rozebrano. W ramach generalnego planu urbanistycznego Gdańsk–Gdynia alei Grunwaldzkiej wyznaczono rolę głównej magistrali łączącej oba te miasta. W tym celu w 1947 poszerzono ją dwukrotnie, budując nową jezdnię z kostki granitowej w kierunku Gdyni, z wydzieloną dwutorową linią tramwajową, rozdzielającą oba pasy ruchu kołowego. Jezdnia w kierunku Gdańska zajęła całą szerokość przedwojennej ulicy. W listopadzie 1962 zmieniono przebieg linii tramwajowej w rejonie ul. Lendziona. W 1947 powstała Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa „Wybrzeże” (róg ul. Dmowskiego i al. Grunwaldzkiej), w roku 1948 między al. Hallera i ul. Chrobrego oddano zespół 85 drewnianych domków (tzw. fińskich).
W latach 50. XX wieku opracowano projekt Grunwaldzkiej Dzielnicy Mieszkaniowej (GDM), mającej objąć cały Wrzeszcz i pomieścić mieszkania dla 80 000 ludzi; plan wielokrotnie modyfikowany, w dużym stopniu zrealizowany w okresie 1952–1957 (budownictwo we wschodniej pierzei al. Grunwaldzkiej). W 1951–1955 powstało osiedle Roosevelta (między obecną al. Hallera, na odcinku między ul. Mickiewicza a ul. Kościuszki z jednej strony, a torami kolejowymi do Nowego Portu z drugiej) oraz osiedle przy al. Wojska Polskiego (obecnie w jednostce administracyjnej Strzyża); w związku z rozwojem Politechniki Gdańskiej i Akademii Medycznej w Gdańsku wybudowano domy studenckie przy ul. Wyspiańskiego i dworze Świętej Studzienki. W 1958–1960 – punktowce przy al. Grunwaldzkiej (nr. 115, 119, 121), w 1961 restaurację Cristal, budynek Narodowego Banku Polskiego przy al. Grunwaldzkiej (ob. Bank Millennium), w 1972 siedemnastokondygnacyjny budynek mieszkalno-usługowy (z kawiarnią Olimp na ostatnim piętrze, według projektu Stanisława Michela).
W latach 50. XX wieku dzielnica stała się usługowym centrum miasta: powstały domy towarowe (15 XII 1951 Państwowy Dom Towarowy, następnie Neptun i Galeria Centrum przy al. Grunwaldzkiej 107/ 109, wyburzona w styczniu 2012; 24 I 1954 Spółdzielczy Dom Towarowy „Wspólnota Pracy”, następnie Sezam przy al. Grunwaldzkiej 56 (obecnie oddział ING Bank Śląski), budynek biur projektów (między innymi Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego przy ul. Uphagena 27, Biuro Projektów Kolejowych przy al. Grunwaldzkiej 139). W 1948 w dawnej hali sportowej przy al. Zwycięstwa 15 znalazł swą siedzibę Teatr Wybrzeże, od 1953 Państwowa Opera i Filharmonia Bałtycka; przy ul. Sobótki mieściła się pierwsza siedziba gdańskiego oddziału TVP (1959–1996). Teren wzdłuż al. Grunwaldzkiej między Wrzeszczem a Oliwą zdominowała zabudowa przemysłowa ( przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe). W 1975, po zamknięciu lotniska, powstało osiedle z wielkiej płyty ( Zaspa); mniejsze osiedle bloków – przy wschodnim odcinku ul. Kościuszki. Obok adaptacji dawnych budynków na cele szkolnictwa (np. II Liceum Ogólnokształcące (LO), III LO), zbudowano nowe szkoły podstawowe i inne placówki edukacyjne (np. 1950 Ogólnokształcącą Szkołę Baletową, w 1952–1954 Zespół Szkół Budownictwa Okrętowego).
Oprócz przedwojennych świątyń rzymsko-katolickich (3) lub kościołów katolickich powstałych w byłych świątyniach ewangelickich (2), w 1985 wzniesiono od podstaw kościół Matki Boskiej Częstochowskiej. Po 1945 funkcjonował krótko we Wrzeszczu kościół ewangelicko-augsburski (do 1953), a w 1946–1951 synagoga przy ul. Partyzantów (ponownie czynna od 1999). Czynna jest też cerkiew (dawne krematorium) prawosławnej parafii św. Mikołaja oraz Zbór Zielonoświątkowców (dawny kościół św. Pawła, następnie kino Znicz). W 1955 powstał przy al. Zwycięstwa budynek pogotowia ratunkowego, dziś będący siedzibą prywatnej lecznicy. W 1969–1970 większość zamkniętych już wcześniej cmentarzy została zamieniona w ogólnodostępne parki (Park Akademicki między ulicami Narutowicza i Traugutta; Park Zielony od 2005 między ulicami Smoluchowskiego i Skłodowskiej-Curie, w miejscu byłego cmentarza św. Trójcy) i dodano nową zabudowę (w 1973 pod nr. 30 szpital studencki; szpitale 1945–2010).
W 1978 na granicy Wrzeszcza z Zaspą (rejon al. Hallera na wysokości ogródków działkowych) powstała zajezdnia autobusowa Zakładu Komunikacji Miejskiej. W 2001 Wrzeszcz opuściła ostatnia jednostka wojskowa z całego gdańskiego garnizonu, w 2004 teren koszar został wykupiony przez inwestora (teren budowanego obecnie osiedla mieszkaniowego Garnizon). W 2001 zamknięto browar w Kuźniczkach (w 2006 teren wykupiony przez inwestora z planami budowy nowoczesnego osiedla z minibrowarem). W 2001 przy skrzyżowaniu al. Grunwaldzkiej z al. Wojska Polskiego otwarto nową siedzibę Klubu Studentów Wybrzeża Żak (przeniesionego z ul. Wały Jagiellońskie).
przy ul. Wajdeloty
_browaru_w_Ku%C5%BAniczkach.JPG)
Aleja Grunwaldzka wraz al. Zwycięstwa stanowi obecnie jedną z głównych arterii komunikacyjnych całego Trójmiasta, a także ważne centrum biznesowe i handlowe Gdańska, np. zbudowany w 1994 Dom Handlowy „Jantar” ul. Politechniczna 7 (w miejscu zburzonych dwóch kamienic, obiekt tymczasowy, bez podpiwniczenia, 34 sklepy); w latach 1991–2006 przy ul. Partyzantów działało Centrum Handlowe „Sukces” (w dawnej zajezdni) oraz „Sukces-Bis” (dobudowane w latach 90.), w 2009–2011 powstało w tym miejscu Quattro Towers (cztery szesnastokondygnacyjne wieżowce z 276 mieszkaniami oraz placówkami handlowo-usługowymi na najniższych kondygnacjach); zbudowane w 2001–2004 Gdańskie Centrum Handlowe Manhattan między al. Grunwaldzką a ulicami Partyzantów i Jaśkową Doliną (120 sklepów i punktów usługowych) w miejscu funkcjonującego od 1990 na ówczesnym placu Świerczewskiego (60 pawilonów) minitargowiska „Manhattan”; zbudowana w 2006–2007 Galeria Bałtycka przy al. Grunwaldzkiej i ul. Kościuszki, w miejscu wyburzonych przy ul. Kościuszki budynków Zakładów Przemysłu Cukierniczego Bałtyk i Gdańskiego Biura Projektów Budownictwa Komunikacyjnego oraz Spółdzielni Mleczarskiej Maćkowy, zbudowana w latach 2013-2016 Galeria Metropolia.
| Ulica | Nazwa historyczna | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Akacjowa | Akazienweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Archimedesa | od 19 IV 1977 | skreślona z listy ulic Gdańska 29 XII 1999, boczna od ul. Wieleńskiej, równoległa do ul. Newtona i ul. Galileusza | |
| Barokowa | od 25 XI 1987 | ||
| Stefana Batorego | Steffensweg, na pamiątkę Carla Otto Steffensa, w 1945 Władysława Łokietka, na pamiątkę króla Polski z dynastii Piastów (około 1260 – 1333) |
obecna nazwa od 1946 | upamiętnia króla Polski i księcia Siedmiogrodu (1533–1586) |
| Mirona Białoszewskiego | od 23 II 2012 | upamiętnia poetę i dramatopisarza, autora Pamiętnika z powstania warszawskiego (1922–1983) | |
| Bohaterów Getta Warszawskiego | Rickertweg, na pamiątkę Heinricha Rickerta, w 1945 Parkowa |
obecna nazwa po 1946 | |
| skwer Bohaterskiego Mariupola | nazwa od 28 IV 2022 | ||
| Bracka | Brüderstraße | obecna nazwa od 1945 | |
| Jana Brożka | od 5 XII 1978 | upamiętnia matematyka, astronoma i pisarza, rektora Akademii Krakowskiej (1585–1652) | |
| Brzozowa | Birkenalle | obecna nazwa od 1945 | |
| Ceglana | Hennings-Straße, na pamiątkę Friedricha Henningsa, w 1945 Norberta Barlickiego, na pamiątkę działacza socjalistycznego, przewodniczącego PPS (1880–1941) |
obecna nazwa od 1946 | |
| Bernarda Chrzanowskiego | Hubertusburger Allee | od nr. 1 do nr. 14, upamiętnia działacza społecznego, kuratora szkolnego, inspiratora powieści Wiatr od morza Stefana Żeromskiego (1861–1944) | |
| Czarna | Ernsthausenstraße, na pamiątkę Karla Adolfa Augusta von Ernsthausena, w 1945 Montwiłła Mireckiego, na pamiątkę działacza socjalistycznego, przywódcy Organizacji Bojowej PPS (1879–1908) |
obecna nazwa od 1946 | |
| Stefana Czarnieckiego | od 6 XI 1953 | upamiętnia dowódcę wojskowego, hetmana polnego koronnego (1599–1665) | |
| Jana Dekerta | Heilsberger Weg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia prezydenta Warszawy walczącego o prawa publiczne dla mieszczan (1738–1790) |
| Romana Dmowskiego | Bahnhofstraße, od 1933 Schlageterstraße, na pamiątkę Alberta Leo Schlagetera, niemieckiego bojówkarza, uczestnika puczu monachijskiego (1894–1923), w 1945 Dworcowa, w 1946–1953 Norberta Barlickiego, na pamiątkę działacza socjalistycznego, przewodniczącego PPS (1880–1941), od 16 X 1953 Juliana Marchlewskiego, na pamiątkę działacza ruchu robotniczego i komunistycznego |
obecna nazwa od 25 IX 1990 | upamiętnia działacza niepodległościowego i publicystę, założyciela endecji, głównego ideologa polskiego nacjonalizmu (1864–1939) |
| Do Studzienki | Heiligenbrunnerweg, w 1945 Morska, od 17 V 1952 Władysława Hibnera, na pamiątkę działacza komunistycznego (1893–1925) |
obecna nazwa od 30 VII 1991 | |
| Falista | obecna nazwa od 1959 | początkowo ul. Kościelna | |
| gen. Józefa Fiszera | Althofweg | obecna nazwa od 1945 | pod błędnym imieniem upamiętnia Stanisława Fiszera, generała armii Księstwa Warszawskiego, uczestnika oblężenia Gdańska (1769–1812) (gen. Józef Fiszer nie istniał) |
| Galileusza | od 19 IV 1977 | skreślona z listy ulic Gdańska 29 XII 1999, boczna od ul. Wieleńskiej, równoległa do ul. Newtona i ul. Archimedesa, upamiętniała włoskiego astronoma i matematyka (1564–1642) | |
| Charles’a de Gaulle’a | Ulmenweg, w 1945 Wiązowa |
obecna nazwa od 25 XI 1970 | upamiętnia prezydenta Francji (1890–1970), zob. wizyty w Gdańsku |
| Wiktora Gomulickiego | Pfefferstraße, na pamiątkę syndyka Otto Ferdinanda Pfeffera, w 1945 Czerwonego Sztandaru |
obecna nazwa od 1946 | upamiętnia poetę i powieściopisarza doby pozytywizmu (1848–1919) |
| Gotycka | od 25 XI 1987 | ||
| Grodzieńska | Dietrich-Eckart-Weg, na pamiątkę Dietricha Eckarta, niemieckiego dziennikarza, jednego z przywódców NSDAP, uczestnika puczu monachijskiego (1868–1923) | obecna nazwa od 1945 | |
| al. Grunwaldzka | od nr. 1 do nr. 201, nieparzyste, od nr. 2 do nr. 192, parzyste | ||
| Mariana Hemara | od 29 VIII 2013 | upamiętnia poetę, satyryka i komediopisarza (1901–1972) | |
| al. gen. Józefa Hallera | od nr. 2 do nr. 8, parzyste | ||
| Jarowa | Schluchtweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Jaśkowa Dolina | Jäschkentaler Weg, w 1945 Jaśkowa Dolina, od 17 V 1952 Henryka Rutkowskiego, działacza komunistycznego (1903–1925) |
obecna nazwa ponownie od 16 XI 1956 | bez nr. 101, 105 i 130 |
| Jesionowa | Eschenweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Klonowa | Ahornweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Kolejarzy | Lichtstraße | obecna nazwa od 1945 | |
| Hugona Kołłątaja | Prittwitzweg, na pamiątkę gen. mjr. Siegmunda Moritza von Prittwitza, dowódcy huzarów w okresie wojen napoleońskich (1747–1822) | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia polityka, pisarza i publicystę oświeceniowego, jednego z twórców Konstytucji 3 maja (1750–1812) |
| pl. Jerzego Kołodziejskiego | od 28 VIII 2003 | ||
| Stanisława Konarskiego | Conradiweg, na pamiątkę Karla Friedricha Conradiego, założyciela Conradinum | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia dramatopisarza, poetę i pedagoga okresu romantyzmu (1700–1773) |
| Marii Konopnickiej | Baumbachalle, na pamiątkę Karla Adolfa Baumbacha | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia poetkę i pisarkę okresu pozytywizmu (1842–1910) |
| Juliusza Kossaka | Luisental | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia malarza i rysownika, inicjatora założenia Muzeum Narodowego w Krakowie (1824–1899) |
| Kręta | Am Heitzkeberg | obecna nazwa od 1945 | |
| Antoniego Lendziona | Kastanienweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Bolesława Leśmiana | od 30 III 2017 | upamiętnia poetę i krytyka literackiego (1877–1937) | |
| Leśny Stok | od 4 II 1977 | ||
| Ignacego Łukasiewicza | Zobelweg, od nazwiska miejscowego przedsiębiorcy przewozowego 1945–1953 ks. Piotra Wawrzyniaka, na pamiątkę działacza społecznego, oświatowego i gospodarczego (1849–1910) |
obecna nazwa od 16 X 1953 | upamiętnia chemika i farmaceutę, wynalazcę lampy naftowej (1822–1882) |
| Kornela Makuszyńskiego | od 2 IV 1959 | upamiętnia prozaika i poetę, autora Szatana z siódmej klasy i Szaleństw panny Ewy (1884–1953) | |
| Stanisława Małachowskiego | Hennersdorfer Weg (zob. Strzyża), na pamiątkę bitwy w wojnie prusko-austriackiej, która odbyła się w 1745 pod obecnymi Jędrzychowicami (koło Zgorzelca) |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia polityka, prezesa Senatu Księstwa Warszawskiego (1736–1809) |
| Jana Matejki | Johannistal | obecnie nazwa od 1945 | upamiętnia malarza, autora obrazów historycznych (1838–1893) |
| Matki Polki | Mirchauer Promenadenweg, od 1935 Seyfertweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Miedziana | Petschowstraße, na pamiątkę Ottona Roberta Petschowa, 1945 Stanisława Dubois, na pamiątkę działacza PPS i publicysty, który został rozstrzelany w obozie koncentracyjnym Auschwitz (1901–1942), |
obecna nazwa od 1946 | |
| Migowska | Müggenwinkel | obecna nazwa od 1945 | |
| ks. Leona Miszewskiego | Ferberweg, na pamiątkę rodziny Ferberów | obecna nazwa od 1945 | |
| Na Wzgórzu | An der Königshöhe | obecna nazwa od 1945 | |
| Gabriela Narutowicza | Gossler Allee, na pamiątkę Gustava Heinricha Gosslera, od 1945 Gabriela Narutowicza, od 16 X 1953 Włodzimierza Majakowskiego, na pamiątkę rosyjskiego poety i dramatopisarza, autora futurystycznych manifestów poetyckich (1893–1930) |
obecna nazwa ponownie od 16 II 1993 | upamiętnia inżyniera hydrotechnika, profesora, pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiekj (1865–1922) |
| Izaaka Newtona | od 19 IV 1977 | skreślona z listy ulic Gdańska 29 XII 1999, boczna od Wieleńskiej, równoległa do Galileusza i Archimedesa, upamiętniała angielskiego fizyka, matematyka i filozofa, odkrywcę zasad dynamiki (1643–1727) | |
| Cypriana Kamila Norwida | od 23 II 2012 | upamiętnia poetę, dramatopisarza i grafika doby romantyzmu (1821–1883) | |
| Obywatelska | Lossowweg, na pamiątkę generała Daniela Friedricha von Lossowa, dowódcy huzarów (1762–1783) |
obecna nazwa od 1945 | |
| Karola Olszewskiego | Friedensstraße | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia fizyka i chemika, profesora, któremu jako pierwszemu (ze Zygmuntem Wróblewskim) udało się skroplić tlen i azot (1846–1915) |
| Róży Ostrowskiej | obecna nazwa od 16 II 1993 | od 1 II 1977 Armii Ludowej | |
| Park Akademicki | od 5 XI 1979 | ||
| Partyzantów | Mirchauer Weg | obecna nazwa od 1945 | |
| Stanisława Pawłowskiego | Parkweg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia geografa, profesora, członka PAU (1882–1940) |
| Szczepana Pileckiego | Gustav-Radde-Weg, na pamiątkę Gustava Richarda Raddego | obecna nazwa od 1945 | |
| Grzegorza Piramowicza | Krusestraße, na pamiątkę Carla Alfreda Kruse | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia księdza, pisarza i poetę okresu oświecenia (1735–1801) |
| Władysława Pniewskiego | Taubenweg, w 1945 Gołębia |
obecna nazwa od 1946 | |
| pl. Czerwonych Gitar | nazwa od 25 II 2021 | plac przy dawnym Cristalu | |
| Podleśna | Prinzenweg, od 1937 Kronprinzenweg |
obecna nazwa od 1945 | |
| Wincentego Pola | Linzstraße | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia geografa i poetę doby romantyzmu, kawalera Orderu Virtuti Militari (1807–1872) |
| Politechniczna | Hochschulweg, w 1945 Akademicka |
||
| Aleksandra Puszkina | Blumenstraße, 1945–1953 Bolesława Limanowskiego, na pamiątkę historyka, socjologa i działacza niepodległościowego (1835–1935) |
obecna nazwa od 16 XI 1953 | upamiętnia rosyjskiego poetę okresu romantyzmu (1799–1837) |
| Renesansowa | od 25 XI 1987 | ||
| Władysława Reymonta | Hetzelweg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia pisarza, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, autora Chłopów (1867–1925) |
| Rodzinna | od 4 II 1977 | ||
| Romańska | od 25 XI 1987 | ||
| Eugeniusza Romera | od 30 VI 1976 | upamiętnia geografa, twórcę nowoczesnej kartografii polskiej (1871–1954) | |
| Skwer Sąsiadów | od 25 X 2018 | rejon ul. Zabytkowej, ul. Gotyckiej, ul. Renesansowej | |
| Secesyjna | od 25 XI 1987 | ||
| Feliksa Selmanowicza „Zagończyka | od 4 II 1977 Franciszka Zubrzyckiego upamiętniała działacza komunistycznego, dowódcę pierwszego oddziału Gwardii Ludowej w czasie II wojny światowej (1915–1942) | obecna nazwa od 13 XII 2017 decyzją wojewody pomorskiego | upamiętnia żołnierza AK, „żołnierza wyklętego”, straconego w Gdańsku 28 VIII 1946 |
| Siedlicka | Bosseweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Henryka Sienkiewicza | Friedenssteg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia pisarza okresu pozytywizmu, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, autora Trylogii (1846–1916) |
| Antoniego Słomińskiego | od 25 VIII 2011 | upamiętnia poetę i felietonistę, członka grupy literackiej „Skamander” (1895–1976) | |
| Juliusza Słowackiego | Hochstrieß, Szosa Brentowska | obecna nazwa od 24 II 1954 | od nr. 2 do nr. 90 i od nr. 1 do nr. 81, upamiętnia poetę i dramatopisarza doby romantyzmu, autora Kordiana i Balladyny (1809–1849) |
| Jana Sobieskiego | Königstaler Weg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia króla Polski, który odniósł zwycięstwo nad wojskami tureckimi (1629–1696) |
| Sobótki | Am Johannisberg, od 1945 Sobótki, od 17 V 1952 Władysława Kniewskiego, na pamiątkę działacza komunistycznego (1902–1925) |
obecna nazwa ponownie od 14 III 1957 | |
| Sosnowa | Drewkeweg, na pamiątkę Ottona Friedricha Drewcke | obecna nazwa od 1945 | |
| Srebrniki | Silberhammerweg, w 1945 Raciborska |
obecna nazwa od 1946 | |
| Edwarda Stachury | od 27 II 2014 | upamiętnia poetę, prozaika i tłumacza (1934–1979) | |
| Stanisława Staszica | Coselweg, na pamiątkę majora Dietricha von Cosela, dowódcy huzarów z okresu walk napoleońskich (1752–1825) | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia działacza oświeceniowego, pisarza i publicystę (1755–1826) |
| Suwalska | od 19 XII 1985 | ||
| Władysława Syrokomli | Piwkostraße, na pamiątkę Heinricha Piwko |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia pisarza i tłumacza epoki romantyzmu (1823–1862) |
| Topolowa | Falkweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Romualda Traugutta | St. Michaelsweg i Am Heiligenbrunn, od 1945 Traugutta I i II |
obecna nazwa od 16 X 1953 | od nr. 16 do nr. 102 i od nr. 31 do nr. 121, od nr. 2 do nr. 14, parzyste, upamiętnia generała, dyktatora powstania styczniowego (1826–1864) |
| Trawki | Mariahilfstraße | obecna nazwa od 1945 | |
| Jana Uphagena | Uphagenweg, w 1945 Jana Uphagena, od 8 VII 1952 Hanki Sawickiej, na pamiątkę działaczki komunistycznej, przewodniczącej Związku Walki Młodych (1917–1943), od 25 IX 1990 ks. Bernarda Sychty |
obecna nazwa od 19 XII 1990 | |
| Ludwika Waryńskiego | Brunshöferweg, Brunów, od 1945 Hermana Libermana, na pamiątkę adwokata, działacza PPS (1870–1941) |
obecna nazwa od 16 X 1953 | upamiętnia działacza ruchu socjalistycznego (1856–1889), od nr 1 do nr 8 i od nr 40 do końca |
| Józefa Wassowskiego | Hermannshoferweg, od 1945 Piękna |
obecna nazwa od 30 I 1948 | upamiętnia Józefa Wasowskiego (Wassercuga), dziennikarza, posła na Sejm PRL (1885–1947) 13 XII 2017 decyzją wojewody gdańskiego zmieniono nazwę ulicy na Anny Walentynowicz, decyzję zakwestionował Naczelny Sąd Administracyjny 13 XI 2018 |
| skwer Anny Walentynowicz | od 26 VI 2016 | ||
| Węzeł Kliniczna | od 19 XII 1985 | ||
| Wileńska | Robert Ley Weg, na pamiątkę Roberta Leya, przywódcy Niemieckiego Frontu Pracy (1890–1945), związek ten przyczynił się do wybudowania osiedla w Diabełkowie, od 1945 Wileńska, od 3 VI 1981 Alberta Einsteina |
obecna nazwa ponownie od 28 III 1983 | od nr. 2 do nr. 42 i od nr. 1 do nr. 35 |
| Własna Strzecha | Eigenhausstraße | obecna nazwa od 1945 | |
| Zygmunta Wróblewskieg | Heimatstraße | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia fizyka, profesora, któremu jako pierwszemu (z Karolem Olszewskim) udało się skroplić tlen i azot (1845–1888) |
| Współczesna | od 25 XI 1987 | ||
| Zabytkowa | od 25 XI 1987 | ||
| ks. Józefa Zator-Przytockiego | Schwarzer Weg, 1945–1946 Czarna, od 1946 Montwiłła Mireckiego, na pamiątkę członka Organizacji Bojowej PPS (1879–1908) |
obecna nazwa od 23 V 2002 | |
| al. Zwycięstwa | od nr. 16/17 do nr. 32 | ||
| al. Żołnierzy Wyklętych | od 28 XI 2013 | ||
| Ulica | Nazwa historyczna | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Aldony | Luisenstraße | obecna nazwa od 1945 | |
| Krzysztofa Kamila Baczyńskiego | od 30 I 1974 | upamiętnia poetę, żołnierza AK, który poległ w powstaniu warszawskim (1921–1944) | |
| Biała | Weißer Weg | obecna nazwa od 1945 | |
| Franciszka Bohomolca | od 10 X 1973 | upamiętnia jezuitę, pisarza i publicystę, jednego z twórców polskiego oświecenia (1720–1784) | |
| Bolesława Chrobrego | Brösener Chaussee, następnie Weg | upamiętnia władcę z dynastii Piastów, pierwszego króla Polski (867–1025) | |
| Daliowa | Dahlienweg, następnie Alfred-Schröter-Weg, na pamiątkę Alfreda Schrötera, inżyniera, który w latach 30. XX wieku przyczynił się do rozwoju ogródków działkowych w II WMG |
obecna nazwa od 1946 | |
| Danusi | Mühlenweg, od 1921–1922 Anton-Möller-Weg, na pamiątkę Antona Möllera |
obecna nazwa od 1945 | |
| Deotymy | Sellinstraße, od 1933 Karl-Freiburger-Straße, na pamiątkę Karla Freiburgera, członka SS zabitego w 1931 |
obecna nazwa od 1945 | |
| Stanisława Dubois | Osterzeile, w 1945 Jagienki |
obecna nazwa od 1946 | upamiętnia działacza PPS i publicystę, który zginął z rąk nazistów (1901–1942) |
| Dzielna | Simsonweg, od 1929 do 1945 na pamiątkę Paula Simsona |
||
| Dźwigowa | od 1948 Osiedle Domków Fińskich „Zaspa” | obecna nazwa od 27 III 1950 | |
| Aleksandra Fredry | Emil-Berenz-Straße, na pamiątkę Carla Berenza |
upamiętnia komediopisarza i poetę doby romantyzmu (1793–1876) | |
| Gołębia | Fröbelstraße, na pamiątkę Friedricha Fröbela, pedagoga i teoretyka wychowania przedszkolnego (1782–1852), w 1945 Władysława Pniewskiego |
obecna nazwa od 1946 | |
| Górnicza | od 1948 Osiedle Domków Fińskich „Zaspa” | obecna nazwa od 27 III 1950 | |
| rondo Güntera Grassa (na skrzyżowaniu ul. Aldony i ul. Wajdeloty) | nazwa od 27 X 2016 | ||
| Grażyny | Elsenstraße | obecna nazwa od 1945 | |
| Grzegorza z Sanoka | nazwa od 2 IV 1959 | upamiętnia arcybiskupa metropolitę lwowskiego, profesora Akademii Krakowskiej (około 1407 – 1477) | |
| al. gen. Józefa Hallera | od nr. 10 do nr. 140, parzyste, od nr. 17 do nr. 209, nieparzyste | ||
| Jana Kilińskiego | Kleinhammerweg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia szewca, uczestnika powstania kościuszkowskiego (1760–1819) |
| Kliniczna | Schellmühler Weg (część), w 1945 Fabryczna |
||
| Sebastiana Klonowicza | Marineweg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia poetę i kompozytora, wykładowcę Akademii Zamojskiej (1545–1602) |
| Jana Kochanowskiego | Posadowskyweg, na pamiątkę Artura von Posadowsky-Wehner, niemieckiego polityka, który brał czynny udział w zakładaniu Kolonii (1845–1932) |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia poetę (1530–1584) |
| Koksowa | od 1948 Osiedle Domków Fińskich „Zaspa” | obecna nazwa od 27 III 1950 | zlikwidowana podczas rozbudowy al. Hallera |
| Kolonia Uroda | Laubenkolonie Ostseeperle, w 1945 Kolonia Perła Bałtyku |
obecna nazwa od 1946 | objęła nazwą ulicę Storchschchnabelweg (w 1946 Bociania) |
| Kolonia Żeńcy | Erntedank | obecna nazwa od 1946 | objęła także Alfred-Schröter-Platz (na pamiątkę Alfreda Schrötera, inżyniera, który w latach 30. XX wieku przyczynił się do rozwoju ogródków działkowych w II WMG), od 1946 Plac Zjednoczenia oraz Lilienweg (ul. Liliową) |
| pl. Bronisława Komorowskiego | w 1925–1945 Max-Halbe-Platz, na pamiątkę Maxa Halbego |
obecna nazwa od 1945 | |
| Konrada Wallenroda | Hertastraße | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia bohatera dramatu Adama Mickiewicza |
| Konwalii | Maiglöckchenweg | obecna nazwa od 1946 | |
| Kopalniana | od 1948 Osiedle Domków Fińskich „Zaspa” | obecna nazwa od 27 III 1950 | |
| Tadeusza Kościuszki | Ringstraße, od 1937 Magdeburger Straße |
||
| Józefa Kraszewskiego | August-Bebel-Straße, na pamiątkę Augusta Bebla, założyciela i działacza niemieckiej socjaldemokracji (1840–1913),
następnie Herbert-Norkus-Straße, na pamiątkę Herberta Norkusa, członka Hitlerjugend zabitego w 1932, bohatera nazistowskiej propagandy (1916–1932) |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia pisarza, publicystę, historyka, działacza społecznego i politycznego (1812–1887) |
| Lucyny Krzemienieckiej | John-Gibsone-Straße, na pamiątkę Johna Gibsone, w 1945–1946 Na Lotnisko |
obecna nazwa od 7 III 1956 | upamiętnia pisarkę, autorkę utworów dla dzieci (1907–1955) |
| Franciszka Kubacza | Hildebrandtweg od 1929 do 1945 na pamiątkę artysty malarza Eduarda Augusta Hildebrandta |
obecna nazwa od 1945 | |
| Stanisława Kunickiego | Kriegerzeile, 1945–1951 Żołnierza Tułacza |
obecna nazwa od 20 XII 1951 | upamiętnia działacza rewolucyjnego (1861–1886) |
| Konrada Leczkowa | An der Abtsmühle | obecna nazwa od 1945 | |
| al. Legionów | Heeresanger, 1945–1953 Mieczysława Niedziałkowskiego, na pamiątkę publicysty i działacza PPS (1893–1940), od 16 X 1953 Feliksa Dzierżyńskiego, na pamiątkę działacza komunistycznego |
obecna nazwa od 4 X 1989 | |
| Joachima Lelewela | Labesweg, na pamiątkę Johanna Labesa |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia historyka, bibliografa i działacza politycznego (1786–1861) |
| Gotfryda Lengnicha | od 1929 Lengnichweg, w 1945 nazwa powtórzona |
||
| Lilii Wenedy | Wolfsweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Lwowska | Münsterbergstraße, następnie Paul-Fresonke-Straße, na pamiątkę Paula Fresonke, członka SS zabitego w 1937 roku |
obecna nazwa od 1945 | |
| Małoogrodowa | Kleingartenweg, w 1946 ul. Plony |
||
| Manifestu Połanieckiego | od 6 XI 1953 | ||
| Adama Mickiewicza | Bärenwinkel, następnie Bärenweg |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia poetę, działacza politycznego i nauczyciela akademickiego, autora Pana Tadeusza, Dziadów i Konrada Wallenroda (1798–1855) |
| Ludwika Mierosławskiego | Archenholzweg, na pamiątkę Johanna Wilhelma von Archenholza, oficera i historiografa urodzonego we Wrzeszczu (1743–1812) |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia generała, pisarza i działacza niepodległościowego (1814–1878) |
| Modrzewiowa | Irisweg | obecna nazwa od 1946 | |
| Andrzeja Modrzewskiego | Justweg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia renesansowego pisarza politycznego (1503–1572) |
| Nad Stawem | Am Kleinhammerteich | obecna nazwa od 1945 | |
| Juliana Ursyna Niemcewicza | Rodenackerstrasse, na pamiątkę Carla Eduarda Rodenackera | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia poetę i dramaturga (1758-1841) |
| pl. bpa Edwarda O’Rourke | Skagerrakplatz, na pamiątkę bitwy pod Skagerrakiem, która rozegrała się 31 V – 1 VI 1916 między flotą niemiecką a angielską |
od 4 X 1989 | |
| Stefana Okrzei | Curickeweg, od 1929 do 1945 na pamiątkę Rainholda Curicke |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia członka PPS i działacza socjalistycznego (1886–1905) |
| Jana Ostroroga | od 16 X 1953 | upamiętnia wojewodę poznańskiego, polityka i publicystę politycznego z czasów wojny trzynastoletniej (1436–1501) | |
| Jana Pestalozziego | Pestalozzistraße | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia szwajcarskiego pedagoga i pisarza, twórcę teorii nauczania początkowego (1746–1827) |
| Poprzeczna | Löschinweg, od 1929 do 1945 na pamiątkę Matthiasa Gotthilfa Löschina |
obecna nazwa od 1945 | |
| Próżna | Rossgarten | obecna nazwa od 1945 | |
| Bolesława Prusa | Scharmerstraße, na pamiątkę proboszcza kościoła św. Mikołaja Franza Scharmera |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia pisarza okresu pozytywizmu, autora Lalki i Faraona, uznawanego za mistrza noweli pozytywistycznej (1847–1912) |
| Wincentego Pstrowskiego | od 1948 Osiedle Domków Fińskich „Zaspa” | obecna nazwa od 27 III 1950 | na pamiątkę górnika, przodownika pracy (1904–1948); 13 XII 2017 decyzją wojewody gdańskiego zmieniono nazwę ulicy na Henryka Lenarciaka, decyzję zakwestionował Naczelny Sąd Administracyjny 13 XI 2018 |
| Racławicka | od 6 XI 1953 | ||
| Mikołaja Reja | Leegstrieß | nazwa od 1945 | od nr. 9 do nr. 22, upamiętnia renesansowego poetę i prozaika, tłumacza i posła na Sejm I Rzeczypospolitej (1505–1569) |
| Saperów | Robert-Reinick-Weg, na pamiątkę malarza Roberta Reinicka |
obecna nazwa od 1945 | |
| Sochaczewska | Neptunweg, od 1931 Maximilian-Block-Weg, na pamiątkę Maximilina Blocka (zob. Kolonia) w 1946 Piotra Skargi, na pamiątkę jezuity, czołowego przedstawiciela kontrreformacji, nadwornego kaznodzieję Zygmunta III Wazy, autora Kazań sejmowych (1536–1612) |
||
| Jana Strakowskiego | Kerhuthstraße, na pamiątkę Rudolfa Kerutha |
obecna nazwa od 1945 | |
| Wajdeloty | Marienstraße | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia bohatera Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza |
| Ludwika Waryńskiego | Brunshoferweg ( Brunów), od 1945 Hermana Libermana, na pamiątkę adwokata i działacza PPS (1870–1941) |
obecna nazwa od 16 X 1953 | od nr. 9 do nr. 39, upamiętnia działacza ruchu socjalistycznego (1856–1889) |
| Węzeł Kliniczna | od 19 XII 1985 | ||
| Winogronowa | Weintraubenweg, w 1946 Winiary |
||
| Wrzeszczańska | Erntedankweg | obecna nazwa od 1946 | początkowo jako ul. Wrzeszczeńska |
| pl. gen. Józefa Wybickiego | Am Reitereck, następnie Neuer Markt |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia pisarza i polityka, autora słów Mazurka Dąbrowskiego (1747–1822) |
| Stanisława Wyspiańskiego | Neuschottland | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia polskiego dramaturga, poetę, malarza i grafika, autora Wesela i Nocy Listopadowej (1869–1907) |
| Zaścianek | Meisenweg | obecna nazwa od 1946 | |
| Zawiszy Czarnego | Eichendorffweg, na pamiątkę Josepha von Eichendorffa, poety doby romantyzmu (1788–1857) |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia rycerza niepokonanego w licznych turniejach (około 1370 – 1428) |
| Zbyszka z Bogdańca | Westerzeile | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia bohatera powieści Krzyżacy Henryka Sienkiewicza |
| Zygmunta Augusta | Arthur-Conradt-Straße, na pamiątkę Friedricha Grühagena, posła do Volstagu, senatora II WMG |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia króla Polski, ostatniego władcę z dynastii Jagiellonów (1520–1572) |
| Żniwna | Dr. Schreber-Weg, na pamiątkę Daniela Gottloba Schrebera, lekarza i propagatora ćwiczeń fizycznych (1808–1861) |
obecna nazwa od 1946 | |
| al. Żołnierzy Wyklętych | od 28 XI 2013 | część alei | |
| Żywiecka | do 1926 Paul-Beneke-Weg, na pamiątkę Paula Benekego, do 1939 Wolfsweg, od 1939 Otto-Schrey-Weg, na pamiątkę Otto Schreya, w 1945–1946 Lilli Wenedy |
||
| Rok | Liczba ludności |
|---|---|
| 2010 | 25 415 |
| 2011 | 25 422 |
| 2012 | 25 077 |
| 2013 | 24 691 |
| 2014 | 24 211 |
| 2015 | 23 596 |
| 2016 | 22 979 |
| 2018 | 22 195 |
| Rok | Liczba ludności |
|---|---|
| 2010 | 26 707 |
| 2011 | 26 315 |
| 2012 | 25 835 |
| 2013 | 25 498 |
| 2014 | 24 851 |
| 2015 | 24 107 |
| 2016 | 23 500 |
| 2018 | 22 924 |
