HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA

Aktualna wersja na dzień 11:37, 25 lip 2024

Otto Theodor von Manteuffel, honorowy obywatel Gdańska
w 1853

Leo von Caprivi, honorowy obywatel Gdańska w 1894

Wyciąg z uchwały Miejskiej Rady Narodowej z 7 VII 1947 o przyznaniu honorowego obywatelstwa Gdańska Bolesławowi Bierutowi z okazji uroczystości 950-lecia miasta

Konstanty Rokossowski (z lewej), honorowy obywatel w 1949 i Paweł Batow, honorowy obywatel w 1965

Dieter Schenk, honorowy obywatel Gdańska w 2002

HONOROWE OBYWATELSTWO MIASTA, przyznawane osobom szczególnie zasłużonym dla miasta, niezależnie od miejsca zamieszkania, nawiązuje do dawnych praw miejskich. Ustanowione przez pruską ustawę o samorządzie z 17 III 1831, obowiązującą w Gdańsku do 1920. Z honorowym obywatelstwem nie wiązały się żadne przywileje, wnioski zgłaszało prezydium Rady Miejskiej lub Zarząd Miasta, wygasało z chwilą śmierci. Nominatowi wręczano dyplom podczas uroczystego bankietu. W latach 1831–1919 w Gdańsku wyróżniono tym tytułem 26 osób. W okresie II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) brak było ustawodawstwa w tej kwestii, w nawiązaniu do dawnych pruskich ustaw nadano tytuł trzem osobom. W trakcie II wojny światowej Zarząd Miasta przyznał jedno honorowe obywatelstwo, w okresie 1945–1990, mimo braku ogólnopolskich przepisów, Rada Miejska zadecydowała o przyznaniu czterech dalszych. Na podstawie ustawy o samorządach z 8 III 1990 Rada Miasta 6 IV 1993 podjęła uchwałę o zasadach przyznawania honorowego obywatelstwa.

Brak uzgodnień w sprawie odebrania honorowego obywatelstwa był powodem licznych dyskusji, głównie dotyczących cofnięcia nadania tytułu zbrodniarzom wojennym ( Albert Forster, Adolf Hitler, Hermann Göring) czy przedstawicielom reżimu komunistycznego (Bolesław Bierut, Konstanty Rokossowski, Paweł Batow, Wiktor Kulikow). Sprawę odebrania im tytułu podnosił (w 2000) zwłaszcza ks. Henryk Jankowski, a nazistowskim zbrodniarzom (w 2008) Hans-Lothar Fauth (obaj otrzymali honorowe obywatelstwo – w 2000 i 1994). Nieformalne stanowisko władz Gdańska zakładało, że wygasa ono z chwilą śmierci uhonorowanego, dlatego nie trzeba tworzyć odrębnych przepisów. Sprzeczność z praktyką ujawniła się w 1998, z chwilą przyznania pośmiertnego honorowego obywatelstwa obrońcom ( obrona) Poczty Polskiej i Westerplatte, a w 2000 działaczom Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i sygnatariuszom porozumień sierpniowych z 1980 (w tym niektórym osobom pośmiertnie). W 2006 dyskusja rozgorzała na nowo po ujawnieniu przez Güntera Grassa jego służby w formacjach SS. 27 XI 2008 Rada Miasta wydała oświadczenie, że w sprawie honorowego obywatelstwa sprzed 1945 stosuje punkt 3. dekretu Krajowej Rady Narodowej z 30 III 1945 o utworzeniu województwa gdańskiego, mówiący o utraceniu mocy na obszarach byłego II WMG wszystkich przepisów sprzecznych z ustrojem demokratycznego państwa polskiego. Uznano to za wystarczające, by honorowe obywatelstwo nadane przez władze II WMG i III Rzeszę uznać za niebyłe. W wypadku tytułów nadanych przed 1990 powołano się na uchwałę Rady Miasta z 18 XII 1990, która wyliczając wcześniejsze akty prawne nadal obowiązujące, nie przywołała wcześniejszych uchwał w sprawie honorowego obywatelstwa, czyli tym samym uznała je za niebyłe. Obecnie za honorowych obywateli uważa się prawnie tylko tych, którzy otrzymali tytuły po 1990. Fakt prawny nie zmienia jednak faktów historycznych, że honorowi obywatele byli i przed tą datą i nie ma wpływu na podawanie tego w ich życiorysach.

Honorowy obywatel podczas uroczystej sesji Rady Miasta oprócz dyplomu i wpisu do księgi pamiątkowej wyróżniony otrzymuje replikę dawnego krzesła w stylu gdańskim, prawo do bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji miejskiej (od kwietnia 2007 wprowadzono specjalne legitymacje) i miejsce pochówku w Alei Zasłużonych na cmentarzu komunalnym. 7 III 2019 Rada Miasta Gdańska zadecydowała o pośmiertnym odebraniu honorowego obywatelstwa ks. Henrykowi Jankowskiemu w związku z podejrzeniami o popełnione przez niego czyny pedofilskie.

Tytułem honorowym, niższym rangą od honorowego obywatela, był do 1945 starszy obywatel (Stadtältester). Od 1996 najwyższymi wyróżnieniami miasta Gdańska po honorowym obywatelstwie są równoważne Medal św. Wojciecha i Medal księcia Mściwoja II. BŚ MrGl