EHLER FRIEDRICH, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 18:50, 15 kwi 2024

FRIEDRICH EHLER (5 XII 1607 Gdańsk – 5 VI 1665 Gdańsk), burmistrz Gdańska, kalwinista. Jedyne dziecko kupca Joachima Ehlera (1580 – 9 III 1608) i poślubionej mu 6 III 1607 Anny (1585 – pochowana 27 XII 1653), córki Friedricha Hüttfelda, ławnika (od 1606). Po nagłej śmierci męża, Anna 21 V 1613 wyszła ponownie za mąż za kupca z Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka) Johanna Bolnera (1580 – pochowany 16 I 1654). Wszyscy pochowani zostali w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP).

Od kwietnia 1616 był uczniem Gimnazjum Akademickiego, w 1626 udał się w towarzystwie Heinricha Damlera i pod opieką ochmistrza Nicolausa Ritterhausa na studia do Altdorfu. Zwiedził Francję (nauczył się języka francuskiego), w 1628 studiował we włoskiej (katolickiej) Sienie. Na krótko powrócił do Gdańska, następnie odbył podróż po Holandii, gdzie uczył się geometrii i perspektywy, słuchał też wykładów w Oxfordzie. Po powrocie w grudniu 1634 do Gdańska zajął się kupiectwem. 10 VII 1640 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1641 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1645 rajcą, w 1649 sędzią. Od 1650 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1651, 1655, 1659 i 1663, drugiego w 1650, 1654, 1658 i 1662, trzeciego w 1653, 1657, 1661 i 1665, czwartego w 1652, 1656, 1660 i 1664. W 1653 i 1656 był burgrabią królewskim w Gdańsku.

Jako rajca w 1653 uczestniczył w negocjacjach z opatem klasztoru cystersów w Oliwie Aleksandrem Kęsowskim m.in. w sprawie pozyskania gruntów pod rozbudowywany wówczas Szaniec Zachodni twierdzy Wisłoujście (na terenie późniejszego Nowego Portu). W czasie wojny polsko-szwedzkiej („potopu") już jako burmistrz stanął w 1656 na czele Rady Wojennej. Był odpowiedzialny za przygotowanie miasta do obrony, podjął decyzję o prewencyjnym zniszczeniu otaczających miasto przedmieść, głównie biskupich i kościelnych posiadłości ( Stare Szkoty, Chełm, Siedlce). Zniszczeniu uległo wówczas m.in. Kolegium Gdańskie (jezuickie) na Starych Szkotach, ale także luterański kościół Zbawiciela na Zaroślaku. W czasie blokady Gdańska przez wojska szwedzkie kierował zaopatrzeniem gdańskich wojsk i utrzymaniem fortyfikacji, sprawując cywilny nadzór nad miejskim garnizonem. W listopadzie 1656, przejmując listy szwedzkie kierowane do jednego z oficerów w twierdzy Wisłoujście (o podobnie brzmiącym nazwisku, Floriana Elerta), udaremnił zdradę i wydanie twierdzy w ręce wroga. Na sejmie w 1658 roku za zasługi i wierną służbę Rzeczypospolitej podczas tej wojny uzyskał – wespół z kilkoma innymi gdańskimi mieszczanami – indygenat (zatwierdzenie obcego szlachectwa) od króla polskiego Jana Kazimierza. Zatwierdzony mu wówczas herb przedstawiał w polu srebrnym czerwoną wiewiórkę z orzechem w łapkach siedzącą na zielonym pagórku i był w dużym stopniu podobny do herbu jednego z najbardziej szanowanych rodów w Prusach Królewskich, von Baysen (Bażyńskich).

19 VI 1640 poślubił w kościele NMP Elisabeth (24 I 1616 – zmarła w połogu po urodzeniu córki 31 VIII 1652), córkę burmistrza Arnolda von Holtena, co uczcił wiereszem m.in. Johann Kankel, a którą żegnali po śmierci wierszami żałobnymi rektora szkoły mariackiej Jakoba Zetzkiusa, konrektora szkoły św. Katarzyny Daniela Aschenborna, Georga Bucheima i Johanna jacoba Ditmara. 24 XI 1654 ożenił się ponownie, z Anną (zm. 3 I 1657 w wieku 35 lat), córką złotnika Andreasa Mackensena I, wdową po Wilhelmie Hondiusie. Związek ten specjalnie napisaną pieśnią uczcił pastor kościoła św. Jana Johann Jakob Cramer. Druga żona zmarła w połogu (1 I 1657 urodziła syna), poświęcili jej żałobne wiersze rektor szkoły św. Bartłomieja Johann Klein i Peter Voget.

Ojciec synów Arnolda i Joachima Friedricha (pochowany 15 II 1668 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w wieku 23 lat), zapisanego w czerwcu 1658 do Gimnazjum Akademickiego, studenta w 1666 w Strasburgu, w 1667 w Lejdzie, Carla (3 II 1646 Gdańsk – 13 VI 1686 Gdańsk), od listopada 1664 ucznia Gimnazjum Akademickiego, od 20 XII 1678 posiadającego potwierdzone kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), ławnika (od 1681) i rajcę (od 1686), dwukrotnie żonatego (ojca burmistrza Carla Gottlieba Ehlera). Jedyna córka Elisabeth (chrzest 27 V 1652) zmarła w niemowlęctwie. Niemal każdą z uroczystości rodzinnych, ożenków, chrztów dzieci, pogrzebów czcił wydany drukiem wiersz lub panegiryk, których zachowało się w zbiorach PAN Biblioteki Gdańskiej około trzydziestu. Niektóre z nich reprezentowały kunsztowną co do formy, lecz miałką co do treści tak zwaną poezję wizualną.

Od 1652 dzierżawił od cystersów oliwskich majątek Konradshammer. Dzierżawę tę przejął jego syn Carl, który w 1685 – wraz z małżonką – ustanowił ku uczczeniu pamięci ojca specjalną fundację stypendialną jego imienia, aż po początek XIX wieku utrzymującą od dwóch do siedmiu uczniów Gimnazjum Akademickiego.

Żegnany co najmniej kilkunastoma wydanymi drukiem elegiami i epitafiami, pochowany został 11 VI 1665 w krypcie kaplicy św. Michała w kościele NMP, gdzie również spoczęły obie jego małżonki. SK

Bibliografia:
Annales Monasterii Olivensis, Toruń, 1916-1919.
Volumina Legum, t. IV, Warszawa 1859.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 360, 388.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 100, 189, 204, 224.
Damus Ricgard, Der erste nordische Krieg bis zur Schlacht bei Warschau, Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, H. 12, Danzig 1884.
Keyser Erich, Olivaer Studien II, Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, H. 68, 1928.
Kotarski Edmund, Fundacje stypendialne w dawnym Gdańsku, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1, Gdańsk 2008.
Muhl John, Danziger Bürgergeschelchter in laendlichen Besitz, Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, H. 71, 1931.
Rypson Piotr, Gdańska poezja wizualna, Rocznik Gdański, t. 47, 1987, z. 1.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 1.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II Biogramy, Gdańsk 2008, s/ 71.