KONRADSHAMMER
| < Poprzednie | Następne > |
KONRADSHAMMER (Kuźnica Konradich). Posiadłość należąca do ► opactwa cystersów z Oliwy, nad ► Potokiem Oliwskim, przy obecnym skrzyżowaniu ul. Pomorskiej i Chłopskiej. Od 1480 notowano istnienie klasztornego zbożowego młyna wodnego, tzw. Młyn II (okolice obecnej ul. Pomorskiej 68, naprzeciwko ul. Orłowskiej; ► młyny nad Potokiem Oliwskim i jego dopływami). W 1540 dzierżawca Johann Tressler sprzedał go (za zgodą opata cystersów) rajcy gdańskiemu ► Hansowi Connertowi (Conradt, Konradt), kuratorowi sierocińca przy ► kościele św. Elżbiety. Od urządzonej przez nowego właściciela kuźni miedzi posiadłość zwanej początkowo Conrads Hammer, następnie Konradshammer (Kuźnica Konradich). Staraniem Conradich i ich następców wybudowano także tartak, młyn do produkcji papieru, słodownię, browar i dworek, letnią rezydencję właścicieli (obecnie ul. Pomorska 68). W początku XVII wieku Johann Conradi wydzierżawił od klasztoru dodatkowy obszar (obecnie zachodnia strona skrzyżowania ul. Pomorskiej i Chłopskiej), tzw. Młyn III, gdzie powstał folusz garbarski i kuźnica miedzi. W posiadaniu Conradich do 1634; prawnuczka Johanna, Agnes, wniosła go w posagu Constantinowi Giesemu (25 I 1605 Gdańsk – 17 XI 1657 Gdańsk), synowi burmistrza ► Constantina Giesego. 5 V 1636 gościł tu poseł francuski Claude de Mesmes hrabia d’Avaux, mediator podczas rokowań polsko-szwedzkich w Sztumskiej Wsi, a któremu towarzyszył jego sekretarz ► Charles Ogier.
Od 1652 w dzierżawie rodziny Ehlerów: burmistrza ► Friedricha Ehlera, który przebudował dworek i założył przy nim park z pawilonem, oraz jego syna, ► rajcy Karla Ehlera, który 13 VI 1686 utonął podczas kąpieli w pobliskich wodach Zatoki Gdańskiej. W 1659 do majątku należał duży bielnik zatrudniający wiele osób. 7 X 1697, podczas bezkrólewia po śmierci króla Jana III Sobieskiego, w dworze prowadził pertraktacje ze swoimi polskimi zwolennikami pretendent do tronu, książę François Louis Conti, brat króla Francji Ludwika XIV, przybyły sześcioma okrętami na gdańską redę i stacjonujący na wysokości Jelitkowa.
Dobra uległy zniszczeniu podczas walk ze Szwedami w 1655, następnie w 1734 spalone przez Kozaków w służbie rosyjskiej. W 1710
► Carl Gottlieb Ehler odsprzedał dzierżawę majątku Alexandrowi Paip. Ten w 1718 poddzierżawił majątek pochodzącemu z Wismaru Joachimowi Ernstowi Hase, od 1708 posiadającemu kupieckie ► obywatelstwo Gdańska (zob. o nim też ► Dolina Schwabego), w 1735, za zgodą opata oliwskiego ► Franciszka Mikołaja Zaleskiego odsprzedał z kolei dzierżawę Karolowi i Katarzynie Blechowiczom, którzy odbudowali papiernię i zbankrutowali w 1741. Za ich czasów, 27 X 1731, pochodzący stąd Johann Casper Sack otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska. Po Blechowiczach dobra wydzierżawił od cystersów książę Szlezwiku-Holsztyna, Karol Ludwik, któremu opat ► Jacek Rybiński 4 V 1746 zezwolił na ich sprzedaż biskupowi włocławskiemu Walentemu Aleksandrowi Czapskiemu. Po śmierci biskupa, na mocy kontraktów zawartych z cystersami 11 V 1751 i 30 VI 1751, właścicielem został jego bratanek Michał Czapski z żoną Izabelą z Przebendowskich. 29 VIII 1752 nabył od nich dobra Johann August Eckeln-Hülsen (zm. 1767; zob. ► Dwór II) z żoną, Konstancją z Platerów. W 1754 nowi właściciele założyli parkowy ogród, odwiedzany przez opata Jacka Rybińskiego, szukającego inspiracji do założenia rokowego ► parku oliwskiego. W rękach tej rodziny posiadłość pozostawała do końca XVIII wieku. W 1800 zastąpiono folusz w Młynie III młynem zbożowym. W 1819 w Konradshammer było siedem domów i 93 mieszkańców. W 1835 Johann Ferdinand Geschkat i Friedrich Wilhelm Apfelbaum założyli w Młynie II kuźnię i fabryczkę karabinów (zatrudniała 163 robotników oraz 212 kobiet i dzieci (► fabryka karabinów).
Od 1847 Konradshammer określany był jako wieś gminna w okręgu ► Zaspa, kuźnię przekształcono w młyn zbożowy, następnie w folusz, prowadzony do 1865 przez syna Geschkata, Juliusa Ferdinanda. W 1864 było tu 13 budynków i 133 mieszkańców, w 1880 – 153. W latach 1877–1945 przy Młynie III funkcjonował tartak. Od Młyna III w kierunku Sopotu (obecnie ul. Gospody) funkcjonowała – przy tzw. Żabim Stawie – Żabia Gospoda (Poggenkrug), która w 2. połowie XX wieku dała nazwę osiedla ► Żabianka. Pod koniec XVIII wieku dwór przebudowano w klasycystyczny dworek (pozostały po nim kolebkowe sklepienia w piwnicach).
W latach 80. XIX wieku dworek należał do kupca Hermanna Theodora Boritzkiego (1825 – po 1884 Konradshammer), który jako rentier osiadł tu po sprzedaży firmie jubilerskiej ► C.H. Danziger kamienicy przy Langgasse 68 (ul. Długa). Po jego śmierci, w 1887 w dworku (park otoczono murem) umieszczono królewski zakład wychowawczy dla chłopców, Königliche Erziehungs-Anstalt, działający do 1920, kiedy posiadłość przeszła w ręce prywatne. Pierwszym dyrektorem był Joseph Radmoski (3 I 1848 – 25 XI 1929), od 1889 dyrektor zakładu głuchoniemych w Poznaniu, następnie wizytator szkolny w tym mieście. 1 IV 1907 posiadłość przyłączona została wraz z ► Jelitkowem i Żabianką do gminy ► Oliwa, w 1926 wraz z Oliwą w granicach administracyjnych Gdańska. W 1925 ► Senat gdański wynajął od właścicieli posiadłość na 10 lat, ustanawiając tu zakład wychowawczy dla upadłych dziewcząt katolickich pod opieką pasterek z Domu Dobrego Pasterza (Haus vom Guten Hirten), przybyłych z monastyru w Düsseldorfie (Westfalia). Część środków na ich utrzymanie przeznaczał Senat II WMG. Resztę pokrywały pensjonariuszki pracą w uruchomionej przez siostry pasterki nowoczesnej, motorowej pralni, na uruchomienie której (i rozbudowę ośrodka) zaciągnęły w Holandii w 1929 pożyczkę w kwocie 400 000 guldenów gdańskich, gwarantowaną przez Senat II WMG. Z pralni i z rozwijającej się w zakładzie hafciarni korzystały gdańskie hotele i zakłady pracy. W lipcu 1939 siostry opuściły Gdańsk, nie mogąc spłacić pożyczki wobec ograniczeń dewizowych przyjętych przez hitlerowskie władze Gdańska.
Od 30 VIII 1939 w dworku (wyremontowanym i rozbudowanym) rozpoczął działalność Państwowy Dom Starości (obliczony na 300 miejsc). Po 1942 obiekt został przekazany w ręce Wehrmachtu, który uruchomił w nim szpital i obóz Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst).
W 1945 nazwę Konradshammer spolszczono na Kowacze, w 1946 w dworku działało Sanatorium Nadmorskie "Gedania" i Szpital Epidemiczny (► szpitale 1945–2010), następnie Ośrodek Szkoleniowy Ministerstwa Administracji Publicznej, od 10 XII 1947 do września 1948 średnia Szkoła Prawnicza Ministerstwa Sprawiedliwości. W połowie lat 50. XX wieku zabudowania przekształcono w dom hotelowy ► Stoczni Gdańskiej. W latach 50. i początku 60. XX wieku nazwą Kowacze określano także obecne ► Przymorze. W lutym-marcu 1974 dworek rozebrano (cegły otrzymali pracownicy ► Politechniki Gdańskiej na budowę swojego osiedla), zachowane piwnice wpisano do rejestru zabytków, przebudowano resztę budynków (ul. Pomorska 68), w których otwarto Ośrodek Szkolenia Kadr Kierowniczych i Specjalistycznych Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego. W latach 80. XX wieku zastąpił go ośrodek szkolenia (z hotele, kortami tenisowymi i boiskami sportowymi) Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (w 1984 otwarto w ośrodku jedną z pierwszych pracowni komputerowych), po 1990 przekazany na siedzibę Wydziału Psychologii ► Uniwersytetu Gdańskiego, następnie od 2008 do 2012 miała tu siedzibę ► Gdańska Fundacja Kształcenia Menedżerów. W 2012 teren nabyty przez Korporację Budowlaną ► Doraco, która w listopadzie-grudniu 2020 wyburzyła dotychczasowe budynki (zachowując nadal piwnice dawnego dworu).
Ogród, zwany Parkiem Przymorza, zrewaloryzowano w 1995, były pawilon ogrodowy zachował gdański rzeźbiarz Józef Sarnowski, tworząc w nim własną pracownię i Autorską Galerię Rzeźby.
