Szkoła Mariacka, z wysokim szczytem, na rogu Kleine Krämergasse 4 (ul. Podkramarska), rysunek
Augusta Lobegotta Randta; obecnie niezabudowany plac przy kościele NMP (ściana widoczna z prawej), dawniej działka najbliższa tego kościoła, na wprost plebanii
Widok na ul. Podkramarską od strony Grobli I, z prawej (za biegnąca poprzecznie ul. Św. Ducha i kamienicą z restauracją, najbliżej kościoła NMP), z wysokim szczytem, dawny budynek Szkoły Mariackiej i 1817–1827 Gimnazjum Miejskiego, około 1920
Dawny budynek Szkoły Mariackiej i Gimnazjum Miejskiego oraz nieistniejąca po 1945 zabudowa prawej strony ul. Podkramarskiej
SZKOŁA MARIACKA. Założona przy kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), z siedzibą na terenie probostwa, między tylnymi domami przy obecnej ul. Szewskiej 4, ul. Św. Ducha 54 (po 1945 brak zabudowy, plac) i ul. Podkramarską 4. Błędnym jest pogląd, także powojennych polskich badaczy, jakoby szkoła kiedykolwiek miała siedzibę przy obecnej ul. Chlebnickiej 2 (siedziba Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki).
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1350. Od początku uważana za najważniejszą ze szkół w mieście. Początkowo nauczano w niej śpiewu kościelnego (nauczycielem był dzwonnik) i liturgii. Wyższy poziom organizacji osiągnęła przed 1383, kiedy wzmiankowano jej pierwszego rektora Johanna Trutenow. O obsadzie stanowisk w szkole decydowali Krzyżacy, do których należał patronat nad kościołem NMP, w 1427 – mocą specjalnego przywileju wielkiego mistrza Paula von Russdorfa – nadawanie nominacji przeszło na Radę Miejską. W 1434 rektorem był mistrz (magister) Stefan, w 1444 mistrz Konrad Bock.
Od czasów rektora Valentinusa Schrecka (1569 – 1603) szkoła funkcjonowała w systemie pięcioklasowym. W 1581 wybudowano w dotychczasowym miejscu nowy budynek szkoły, uroczyście otwarty 5 I 1582, mowę wygłoszoną z tej okazji przez Valentinusa Schrecka władze miasta nakazały upublicznić specjalnym drukiem. W 1592 utworzono w szkole (jako pierwszą w Gdańsku) tzw. Pauperklasse (klasę dla ubogich uczniów). W początku XVII wieku do szkoły uczęszczało (według obliczeń rektora Gimnazjum Akademickiego Jakoba Fabriciusa) około 200 uczniów. Największy rozkwit szkoły nastąpił za czasów rektora Jakoba Zetzke (1648–1671) i Johanna Krieg’a (1680–1707). Wzrost liczby uczniów wymusił w latach 1651/1652 zastąpienie dotychczasowego budynku kolejnym nowym, większym, zaprojektowanym przez budowniczego miejskiego Hansa Schumachera. Nowa siedziba składała się z dwóch szerokich, trójkondygnacyjnych budynków, rozdzielonych dziedzińcem. Na czas budowy zajęcia szkolne do domu cechu krawców przy ul. św. Ducha 107 (po 1945: 63/67). Główne wejście znajdowało się od ul. Podkramarskiej, boczne od strony kościoła NMP.
Nauczyciele i uczniowie brali udział w życiu kulturalnym Gdańska, np. w lutym 1601 uczniowie zaprezentowali łacińską sztukę Wolfganga Waldunga Orestses (opartą na tragediach Sofoklesa, Eurypidesa i Seneki), 18 II 1646 z okazji pobytu w Gdańsku polskiej królowej Ludwiki Marii Gonzagi wystawiono sztukę w języku łacińskim, napisaną przez konrektora Jacoba Zetzkiusa.
W XVIII i na poczatku XIX wieku, tak jak i inne gdańskie szkoły, przeżywała trudności wynikające z pograszającej się sytuacji ekonomicznej Gdańska: spadła liczba uczniów, zmniejszono ilość klas. W początkach I Wolnego Miasta Gdańska, w 1 połowie 1807, siedzibę szkoły zarekwirowano na potrzeby szpitala dla rannych żołnierzy pruskich, zajęcia odbywały się wówczas w pomieszczeniach prywatnych. Pięcioklasowy system nauczania przywrócono dopiero za czasow rektora Georg Wilhelm Cosack (1807–1809). Za czasów jego następcy, Theodora Friedricha Kniewela (1810–1817) rozszerzono program nauczania, wprowadzono cztery godziny greki w klasach najwyższych (secunda, prima), we wszystkich klasach matematykę, geografię i historię. 10 XI 1817 (w dniu urodzin Marcina Lutra) połączona z Gimnazjum Akademickim, tworząc Gimnazjum Miejskie. Uroczystości odbyły się w Ratuszu Głównego Miasta, towarzyszyła jej specjalnie opracowana przez Kniewela kantata, z tekstem Abrahama Friedricha Blecha, wykonana w dwóch cześciach, na początku uroczystości i przed ich zakończeniem.
W 1827 wykryto zagrażające bezpieczeństwu pęknięcia ścian, zajęcia przeniesiono w latach 1827–1832 do wynajętych sal w domach przy Langgasse 25 (ul. Długa), następnie nr 35, Jopengasse (ul. Piwna) i do domu rektora (ul. Szewska 2), aż wreszcie w 1837 do nowego gmachu Gimnazjum Miejskiego przy Lastadii. Grożące zawaleniem pomieszczenia wykorzystywano od 1827 na wojskowe warsztaty, w 1830 rozebrano budynek tylny, frontowy, przy Podkramarskiej 4, z kolumnową aulą na I piętrze, wykorzystywany jako szkoła dla pauperów, przetrwał do 1945. ML
Kierownicy (rektorzy) szkoły mariackiej
| 1539–1540
|
Andreas Aurifaber
|
| 1545
|
Tesmarus Alebeke
|
| 1551
|
Ignatius Schulz
|
| 1553
|
Andreas Menius
|
| 1557–1565
|
Martin Pretor (Praetorius)
|
| 1566–1569
|
Michael Hecht
|
| 1569–1602
|
Valentinus Schreck
|
| 1603–1629
|
Johann Martinus (Martini) (zm. w marcu 1629, w wieku 71 lat), pochodził z Koszalina, w szkole początkowo konrektor, na stanowisko rektora wprowadzony 30 I 1603 przez sekretarza miejskiego Hermanna Fredera, żonaty był z Catheriną, córką pastora kościoła św. Piotra i Pawła Adriana Pauli (1548–1611)
|
| 1629–1648
|
Nicolaus Rudovius (1571 Havelberg, Brandenburgia – 7 V 1648 Gdańsk), w czerwcu 1595 zapisany został do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 1601 nauczyciel (Collega) w szkole mariackiej, od 163 konrektor
|
| 1648–1671
|
Jakob Zetzkius
|
| 1672–1678
|
Friedrich Wagner (zm. 1681, w wieku 72 lat), pochodził z Papenbergu w Dolnej Saksonii lub z miasta Pirna koło Drezna, poprzednio od 1644 rektor szkoły w Malborku, od 1651 tutaj konrektor, w 1679 decyzją przełożonych przeszedł w stanu spoczynku
|
| 1678–1707
|
Johann Krieg
|
| 1707–1738
|
Daniel Kolb
|
| 1738–1755
|
Bernhard Ludolph Kemna (20 VIII 1712 Lüneburg – 11 II 1758 Danzig), po studiach w Lipsku rektor szkoły mariackiej, od 1755 do śmierci diakon (drugi pastor) w kościele św. Barbary
|
| 1756–1761
|
Johann Gerber
|
| 1762–1770
|
Michael Mündel, poprzednio konrektor
|
| 1771–1780
|
Samuel Friedrich Unselt
|
| 1780–1786
|
Samuel Gottlieb Weickhmann
|
| 1786–1792
|
Heinrich Eduard Höchster
|
| 1793
|
Michael Baumann
|
| 1795–1804
|
Johann Jakob Czolbe
|
| 1806
|
Gottfried Heinrich Pobowski (1773 Gdańsk – 1833 Gdańsk), syn pastora Carla Gottfrieda Pobowskiego
|
| 1807–1809
|
Georg Wilhelm Cosack
|
| 1810–1817
|
Theodor Friedrich Kniewel
|
| ML
|
