GŁÓWNE MIASTO
| < Poprzednie | Następne > |
GŁÓWNE MIASTO, obecnie reprezentacyjna część dzielnicy ► Śródmieście. Po ► rzezi Gdańska w 1308 i zniszczeniu miasta na ► prawie lubeckim (► Stare Miasto), od końca lat 20. XIV wieku miejsce odradzania się życia miejskiego (zob. ► Gdańsk – początki miasta).
Zajmowało obszar między Podwalem Staromiejskim i ► Targiem Drzewnym na północy a ► Starym Przedmieściem (do Podwala Przedmiejskiego) na południu, na wschodzie dochodząc do ► Motławy, na zachodzie obejmując odcinki obecnej Wałów Jagiellońskich i ul. Okopowej. Początkowe nazwy: Nowe Miasto (nova civitas – w 1345, nuwe stad – w 1379), Nowy Gdańsk (w 1402 – nüwe Danczk, neye Gdanczk, Neudanzig), zostały wyparte przez nazwę Prawe Miasto (w 1406 rechte stat, następnie systematycznie Rechtstadt, w 1635 Prawe Miasto), w znaczeniu: Prawne (Prawe), dysponujące prawem miejskim (w opozycji do innych gdańskich miast: Starego Miasta, ► Młodego Miasta, ► Osieka, nieposiadających pełnych praw samorządowych). Obecna nazwa urzędowa, obowiązująca od 1949, jest tłumaczeniem późniejszego łacińskiego principalis civitas (po raz pierwszy w 1526) lub primaria civitas (1584).
Najstarsze osadnictwo Głównego Miasta (ślady odkryte pod ► Ratuszem Głównego Miasta), sięgające X wieku, w 2. połowie XX wieku utożsamiane było początkowo z najstarszym miastem na prawie lubeckim. Badania archeologiczne przełomu XX/XXI wieku dowiodły, że osadnictwo było niewielkie przestrzennie, nie dochodziło do Motławy i nie przekraczało obecnej ► ul. Chlebnickiej. Nauka powróciła tym samym do opinii wcześniejszych badaczy o lokalizacji miasta na prawie lubeckim na Starym Mieście. Za rządów Krzyżaków jako nowe gdańskie miasto około 1342 otrzymało ► prawo chełmińskie.
Sieć ulic: ► Długa (1331 longa platea), ► Ogarna (1336 platea braseatorum = Browarnicza, 1378 platea canum, niem. Hundegasse = Psia), ►św. Ducha (1336 platea sancti spiritus niem. hiligegeistgasse = Heilige-Geist-Gasse), Chlebnicka (1337), z której w 1449 wydzieliła się ► Piwna (Jopengasse = Jopejska, od ► piwa jopejskiego), Świętojańska (1349 platea sancti Johannis, niem. Johannisgasse), Mariacka (1353 platea dominae Mariae, niem. fruengasse = Frauengasse), ► Szeroka (1354 ampla platea, niem. brede gasse = Breitgasse) itp.
Od 1343 otaczane ► fortyfikacjami, po części zachowanymi, obejmującymi ponad 1,5 km murów z 22 ► basztami i 17 ► bramami. Na powierzchni 35 ha było w latach 1378–1379 aż 1396 zabudowanych posesji, w 1573 – 1761, w 1843 – 2098, w 1927 – 1699 (spadek). Obecnie stoi niewiele ponad 400 kamieniczek. Liczba mieszkańców w 1400 wynosiła 10–12 000, w 1500 – około 26 000, w 1880 – ponad 22 000, obecnie nie przekracza 6000. Po ► buncie mieszczan gdańskich w 1416 podzielone zostało na 4 ► kwartały.
W 1945 uległo zniszczeniu w 95%. Rozpoczęta w 1948 ► odbudowa zespołu urbanistycznego nie została dokończona. Planuje się odtworzenie kolejnych około 200 kamieniczek. Najważniejsze budowle-zabytki: Ratusz Głównego Miasta, ► Wielka Zbrojownia, ► Dwór Artusa z ► fontanną Neptuna, ►Dom Uphagena; kościoły: ► św. Mikołaja, ► Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, ► św. Jana, ► Kaplica Królewska; bramy: ► Wyżynna, ► Złota (Długouliczna) z przedbramiem ul. Długiej oraz zespół bram wodnych ► Długiego Pobrzeża (ściśle: Nabrzeża – pons longus, Lange Brücke) z ► Żurawiem i ► Bramą Zieloną. Ciąg ul. Długiej i Długiego Targu z przedłużeniem na Długie Ogrody (tzw. ► Droga Królewska) uznano za najbardziej monumentalną oś urbanistyczną europejskiego średniowiecza.
