SCHMIEDEN JOHANN ERNST, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 14:18, 5 gru 2024

Johann Ernst Schmieden, według Andreasa Stecha rytował Elias Heinzelmann, z sentencją Andreasa Bartha, 1689

Johann Ernst Schmieden, według Pietera van Gunsta, z sentencją Gottfrieda Peschwitza, 1707

Hymn z okazji ślubu Johanna Ernsta Schmiedena z Adelgunde Hoffmann, 1655

Ekslibris z herbem rodzinnym Johanna Ernsta Schmiedena

JOHANN ERNST SCHMIEDEN (22 IX 1626 Gdańsk – 15 II 1707 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny do 1642 używającej nazwiska Schmidt. Był pierworodnym synem burmistrza Nathanaela Schmiedena i Cathariny z domu Brandner.

W latach 1641–1644 uczęszczał do Gimnazjum Akademickiego, jako uczeń był w 1641 w gdańskim orszaku podczas składania w Warszawie hołdu lennego przez księcia pruskiego Fryderyka Wilhelma królowi Władysławowi IV. Naukę kończył dysputą De bonis operibus pod kierunkiem Johanna Botsacka. Wyjeżdżając na studia wygłosił w Gimnazjum oracją De amnestia. W latach 1644–1646 studiował prawo na uniwersytecie w Królewcu, podczas krótkiego pobyty w domu w 1646 był świadkiem powitania w Gdańsku przyszłej królowej polskiej Marii Ludwiki Gonzagi. W tym samym roku drogą morską udał się z Gdańska na dalsze studia w Utrechcie i Lejdzie, w 1652 studiował w Wittenberdze, w 1656 w Strasburgu. W 1647 w Utrechcie prowadził dysputę De spoliis opimis, w 1648 w Münster m.in. dysputę o tym czy Homer istniał czy nie. Odbywał podróże edukacyjne po krajach niemieckich, Francji, Niderlandach i państwach włoskich.

W 1657 został członkiem Trzeciego Ordynku reprezentując Kwartał Kogi, od 1659 był jego kwatermistrzem. Od 1661 był ławnikiem Głównego Miasta, w 1673 conseniorem, od 1677 był rajcą, w 1678 sędzią. Od 1692 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1693, 1697, 1702 i 1706 drugiego w 1692, 1696, 1701 i 1705, trzeciego w 1695, 1699, 1700 1703 i 1704, czwartego w 1694 i 1698. W 1689 (jako rajca) i w 1694, 1703, 1704 oraz 1705 był burgrabią królewskim w Gdańsku. W latach 1704–1707 sprawował urząd zarządcy wiejskich posiadłości miasta na Żuławach Gdańskich, był także protoscholarchą i w latach 1681–1706 protobibliotekarzem Biblioteki Rady Miejskiej (za jego urzędowania wydano drukiem po raz pierwszy regulamin tej biblioteki).

Uchodził za zręcznego dyplomatę. Jako oficjalny wysłannik miasta brał udział w wielu ważnych misjach dyplomatycznych. W maju 1678 wszedł w skład, jako przewodniczący, specjalnej komisji powołanej przez Radę Miejską Gdańska w celu wyjaśnienia antykatolickiego tumultu. 4 VI 1678 został przyjęty na prywatnej audiencji na dworze w Berlinie przez elektora brandenburskiego i księcia pruskiego Fryderyka Wilhelma I, podczas której poruszono sprawę wydalonego z Gdańska pastora Aegidiusa Straucha. Jeszcze w czerwcu 1678 powierzono mu zadanie przygotowania spodziewanej wizyty króla polskiego Jana III Sobieskiego w Gdańsku. Związane z tym sprawy, zwłaszcza kwestię zapewnienia monarsze odpowiedniego lokum na terenie miasta, omawiał z wysłannikiem królewskim, opatem pelplińskim Alexandrem Wolffem.

Był, zwłaszcza w latach 90. XVII wieku, częstym wysłannikiem Gdańska na zjazdy sejmiku generalnego Prus Królewskich, gdzie prezentował stanowisko miasta w bieżących sprawach politycznych. Jako burmistrz stał pryncypialnie na stanowisku zachowania za wszelką cenę praw i przywilejów Gdańska, nie wahając się w ramach korzystania z tych uprawnień do aresztowania i sądzenia szlachciców, którzy popadli w konflikt z prawem w mieście. W okresie bezkrólewia po śmierci Jana III Sobieskiego stało się to w 1696 przyczyną wystąpień przeciwko niemu ze strony kasztelana chełmińskiego Jana Jerzego Przebendowskiego, który domagał się nawet odebrania mu godności burmistrza.

Wspierał finansowo gdańskie instytucje szkolne, w tym Gimnazjum Akademickie. Jako członek kolegium przy kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) sprawował nadzór nad tamtejszą biblioteką, którą nakazał uporządkować, a następnie od 1660 udostępniać jej księgozbiór, przede wszystkim uczniom Gimnazjum Akademickiego. W latach 1681–1692 opiekował się także Biblioteką Rady Miejskiej. Dzięki jego staraniom została ona zreorganizowana: zatrudniono bibliotekarza, nakazano także dostarczanie do niej wszystkich druków opublikowanych w Gdańsku. W 1686 doprowadził do ogłoszenia drukiem pierwszego w Gdańsku regulaminu bibliotecznego. Pod koniec życia zapisal Bibliotece Rady Miasta swój prywatny księgozbiór liczący ponad 2000 woluminów, mający przejść na jej własność z chwilą wygaśniecia jego linii w męskich potomkach.

Ufundował kościołowi św. Trójcy obraz, na którym kazał przedstawić siebie jako starotestamentowego Jakuba. Był autorem wielu wierszowanych utworów okolicznościowych (m.in. ku czci królów polskich Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Augusta II) pisanych z okazji koronacji, śmieci i pobytów monarchów w Gdańsku. W swoich utworach opiewał także wybitnych gdańszczan, np. Joachima Pastoriusa (1655), Jana Heweliusza, Johanna Mochingera, Johanna Petera Titiusa i innych. Pisał utwory także po łacinie, włosku i francusku. Tworzył również łacińskie dystychy, a także pisane w tym języku epigramaty (krótkie utwory poetyckie w formie aforyzmu o charakterze komemoracyjnym) poświęcone spalonym w 1656 gdańskim przedmieściom. W 1698 pobyt w Gdańsku wybranego królem polskim Augusta II uświetniono napisanym przez niego włoskim panegirykiem Testi da cantarsi (na cześć podpisanego w 1660 pokoju oliwskiego), który został odśpiewany przez chór i solistów z towarzyszeniem baletu. Korespondował z przedstawicielami gdańskiego duchowieństwa luterańskiego, m.in. ze znanym z ortodoksyjnego nastawienia w kwestiach doktrynalnych kaznodzieją Nathanaelem Dilgerem. Redagował także pisma o charakterze praktycznym, wdając się w pisemne polemiki. W 1701 napisał refutację w odpowiedzi na poglądy pastora luterańskiego z kościoła NMP Constantina Schütza w sprawach testamentarnych.

Po ojcu był właścicielem (zakupionej przez niego w 1632) kamienicy przy Langgasse 17 (ul. Długa). U schyłku XVII wieku nabył kamienicę przy Langer Markt 43 (Długi Targ), która w 1709, po jego śmierci, została przejęta przez miasto na potrzeby nowej siedziby ławników, tak zwany Nowy Dom Ławy. Ufundował po 1677 obraz przeznaczony do kościoła św. Trójcy, przedstawiający jego wizerunek jako starotestamentowego Jakuba.

Wybory na kolejne urzędy były z kolei okazją do powstania poświęconych mu utworów gratulacyjnych. M.in. objęcia urzędu burmistrza w 1692 gratulował mu konrektor szkoły św. Jana Gottfried Bartholdi, objęcia godności burmistrza prezydującego w 1697 profesor Johann Gottlieb Möller, objęcie urzędów pierwszego burmistrza i protoscholary w 1702 student teologii (w 1713 kaznodzieja w Tczewie) Gabriel Betner (1682–1721), uczeń Gimnazjum Akademickiego Dawid Gebauer, a pieśń pochwalną przygotował Johann Gotfried Kirsch. M.in. wyboru na burgrabiego w 1694 gratulował mu wierszowanym utworem Christoph Behr, w 1703 wyboru na to samo stanowisko wnuk (po synu Nathanaelu Ernscie) i uczeń Gimnazjum Akademickiego Johann Wilhelm Schmiedenn (1693–1714) oraz późniejszy rektor szkoły św. Jana Johann Zabani. Z okazji imienin wiersze dedykowali mu zaś nauczyciel szkoły św. Jana, Andreas Wahl (1704), i Blumenau (1702), po objęciu zarządu nad Żuławami z własnym utworem śpieszył także kaznodzieja z Włocławka, Johann Gottfierd Hirsch (1704). W 1705 profesor Gimnazjum Akademickiego Johannes Sartorius publikował Carmen... Johanni Ernesto Schmieden tertium praesidi creato.

Ożenił się 2 XII 1655 z Adelgunde Hoffmann, co również uczczono licznymi utworami gratulacyjnymi (m.in. autorstwa Andreasa Knochiusa, pastora Johanna Jacoba Cramera, Petera Schönwalda i innymi). Miał pierworodną córkę 1/ Catharinę Florentinę (1755 Gdańsk – pochowana 21 IV 1712 Gdańsk), której narodziny uczcił ogłoszony drukiem przez oficynę Georga Rhetego łaciński wiersz gratulacyjny anonimowego gdańskiego poety, od 1692 żonę kapitana twierdzy w Wisłoujściu Johanna Habenichta (pochowany 1 V 1696 w kościele Najświętszej Marii Panny, w wieku 57 lat), zawarcie tego związku wierszem uczcił z kolei pastor Nathanael Dilger, od 17 XII 1702 żonę lekarza Johanna Glosemeyera. Druga jego córka, 2/ Adelgunda (chrzest 6 VIII 1657), została 2 VI 1699 żoną burmistrza Johanna Gotffrieda von Diesseldorfa. Pozostawił też dwóch synów: 3/ Nathanaela Ernsta (1661 – pochowany 16 III 1694 Gdańsk, żegnany wierszem Johanna Friedricha Dragheima), w marcu 1675 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, m.in. w 1678 autora wiersza gratulacyjnego ukończenie nauki przez kolegę, poźniejszego profesora Johanna Christopha Rosteuschera, w 1681 wygłaszającego tu mowę pod kierunkiem Johanna Petera Titiusa, od 26 VIII 1692 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), i 4/ Carla Amadeusa (chrzest 18 VIII 1665 – pogrzeb 3 IX 1697), w lipcu 1682 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, kończący naukę 5 XII 1686 dysputą pod opieką profesora i późniejszego burmistrza burmistrza Joachima Hoppego o prawie pisanym i niepisanym w prawodawstwie Justyniana, z gratulacyjnymi wierszami w wersji, która ukazała się drukiem, m.in. późniejszego burmistrza Salomona Gabriela Schumanna (któremu zrewanżował się w dwa lata później z tej samej okazji), Friedricha Christiana Büchera oraz Johanna Christopha Rosteuschera.

Pochowany 2 III 1707 w kościele NMP, w którym chowano także członków jego rodziny. kantatę pogrzebową skomponował Maximilian Dietrich Freislich, mowę pogrzebową przygotował pastor kościoła św. Jana Johann Strauss, Rada Miasta wydała zbiór wierszy żałobnych (głównie autorstwa profesorów Gimnazjum Akademickiego i gdańskich pastorów), specjalne epicedium (literacki utwór żałobny) przygotował profesor Johann Sartorius.

Z dwóch przywołanych synów potomstwa doczekał się Nathanael Ernst, mający z poślubiona w 1692 Marią Margarethą z domu Brown (zm. 18 XI 1714) syna Johanna Wilhelma (chrzest 5 V 1693), w sierpniu 1703 zapisanego do początkowej klasy Gimnazjum Akademickiego, kończącego naukę 8 II 1714 dysputą Iur. de fraudulosa liberalitate pod kierunkiem Samuela Friedricha Willenberga, pochowanego już jednak 15 III 1714. Ponieważ na nim wygasła męska linia rodziny, zgodnie z wcześniejszą obietnicą jej księgozbiór przeszedł od razu na własność Bibliotki Rady Miasta. Przekazaniu towarzyszyła specjalna mowa opiekującego się tą biblioteką Gottlieba Schelwiga, w której dziękował Marii Margarethcie i całej rodziny Schmiedenów za dar. Jednocześnie swoje utwory żałobne po śmierci Johanna Wilhelma dołączyli do wydanej w 1715 mowy Schelwiga Paul Pater i rajca Carl Gottfried Schmieden (1679–1748), z linii rodziny idącej od Carla Friedricha (1641–1691), młodszego brata Johanna Ernsta. PP DK







Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 231, 242, 278.
Hanow Michael Christophorus Hanow, Wspomnienie zasług protoscholarchów i protobibliotekarzy ... [1759], w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. III, Gdańsk 2008, s. 498–508 (tekst oryginału i tłumaczenie).
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 183.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 290.