BARTH ANDREAS, pastor kościołów św. Bartłomieja i św. Katarzyny
| < Poprzednie | Następne > |
ANDREAS BARTH (Bartt) (16 VII 1642 Gdańsk – 7 III 1701 Gdańsk), pastor, autor kazań i wierszy okolicznościowych. Potomek gdańskiej rodziny kupieckiej. Wnuk pochodzącego z Tuchomia (Grosse Tuchem) Andreasa (pochowany 16 IV 1628 w kościele kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w wieku 81 lat), który 25 XI 1578 uzyskał kupieckie obywatelstwo Gdańska, najmłodszy z dzieci kupca Andreasa (22 V 1588 – 27 I 1678) oraz poślubionej mu 3 X 1623 jego drugiej żony Marii z domu Frenking (1603 – 3 III 1656). Młodszy brat Philippa (22 XII 1624 – 12 II 1661), od 10 VI 1655 pastora w Wocławach (Wotzlaff), od 1659 diakona w kościele NMP w Gdańsku, którego żegnał żałobnym kazaniem i wierszem (Lachrymae fraternae, quas in obitu Philippi Barthii fudit/ Łzy braterskie, które wylały się się po śmierci Filippa Bartha).
Od 1654 pobierał nauki w szkole mariackiej, od maja 1656 w Gimnazjum Akademickim. 4 I 1661 zapisał się na uniwersytet w Królewcu, studiował teologię, od maja 1662, wraz z późniejszym pastorem kościoła św. Jana Salomonem Möllerem, studiował w Rostocku, w 1664 w Wittenberdze uzyskał tytuł magistra. Odbył trzyletnią podróż edukacyjną przez północne Niemcy i Niderlandy, odwiedził uniwersytety m.in. w Gießen, Utrechcie i Lejdzie, w Strasburgu studiował język hebrajski.
W lipcu 1667 powrócił do Gdańska. Do 1670 pracował jako preceptor w domu Simona Wahla. Od grudnia 1670 do 1674 pastor w Stegnie (Kobbelgrube), od 1674 do 1676 pastor w kościele św. Bartłomieja, od 1676 do śmierci w kościele św. Katarzyny. W 1680 był jednym z dwóch kandydatów na stanowisko głównego pastora gdańskiego kościoła NMP, głosami parafian wybrano jednak Constantina Schütza. 14 VI 1695 brał udział w konwencie, po którym wraz z 15 innymi duchownymi protestanckimi (m.in. rektorem Gimnazjum Akademickiego i pastorem kościoła św. Trójcy Samuelem Schelwigiem, diakonem kościoła św. Bartłomieja Michaelem Kempinem, diakonem św. Trójcy Andreasem Gnospiusem i diakonem kościoła św. Jana Johannem Straussem) podpisał deklarację poparcia dla ortodoksyjnego luteranizmu w głośnym sporze ze zwolennikami pietyzmu, w którym mediatorem był ówczesny sekretarz Rady Miejskiej Friedrich Fabricius.
Zasłynął jako znakomity kaznodzieja. Niektóre kazania żałobne zostały opublikowane, m.in. wygłoszone na pogrzebach: Johanna Henricha Schmiedena (1682), Anny Reginy, żony Samuela Schelwiga, profesora i rektora Gimnazjum Akademickiego (1685) i Jana Heweliusza (luty 1687, wydał w 1688 Johann Zacharias Stolle). Edycje kazań uzupełnił o biogramy zmarłych. Pisał wiersze okolicznościowe, weselne i żałobne, także po łacinie, m.in. o zmarłym znajomym etyku z Wittenbergi Johannie Knispelu (1660), w 1682 opublikował utwór żałobny w zbiorze przygotowanym przez profesorów i uczniów Gimnazjum Akademickiego po śmierci Aegidiusa Straucha, także po śmierci Johanna Fabritiusa czy z okazji ślubu burmistrza Daniela Proitego z Gertrudą, córką pastora Nathanaela Dilgera (1660), po śmierci pastora zamieścił wiersz żałobny w zbiorze przygotowanym przez Abrahama Heysego, wydanym w 1683, a w 1687 w zbiorze dodanym do drukowanego kazania pogrzebowego, którym żegnał kolegę z rostockich studiów, pastora Salomona Möllera. Dołączył też swój wiersz go gratulacji składanych 21 IV 1693 studentowi medycyny, gdańszczaninowi Benjaminowi Ewaldtowi, który 21 IV 1693 w Gimnazjum Akademickim prowadził uzupełniającą wykształcenie dysputę pod kierunkiem Johanna Schultza Szoleckiego.
Był trzykrotnie żonaty. Po raz pierwszy od 12 IV 1671 z Reginą (zm. 1677), córką Martina Kernera, po raz drugi od 3 VII 1678 z Adelgundą (zm. 10 VII 1685), córką Caspara Jantzena, zmarłą bezpotomnie. Trzecią żoną, poślubioną 7 VII 1686, była Anna Catharina, córka Johanna Petera Titiusa profesora Gimnazjum Akademickiego, która jako wdowa wyszła ponownie za mąż za progesora Samuela Friedricha Willenberga). Ojciec 1/ Nathana (7 VI 1672 – 1673); 2/ Elisabeth (ochrzczona 8 VIII 1687); 3/ Concordii Renaty (pogrzeb 30 IV 1767 w kościele NMP), żony Carla Herlitza; 4/ Caspra (1689 – 4 IV 1731 Gdańsk, pochowany 21 IV 1731 w kościele św. Trójcy), w sierpniu 1704 zapisanego do przedostatniej klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, kończącego nauki drukowaną w 1710 dysputa De exheredatione bona mente facta, przygotowaną pod opieką ojczyma, Samuela Friedricha Willenberga, od 1710 studiującego w Halle, z bratem Danielem od 16 XI 1711 w Wittenberdze i także z nim od września 1713 w Lejdzie, od 23 VIII 1718 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska, w 1757 sekretarza gdańskiej Rady Miejskiej, żonatego od 1 IX 1718 z Concordią Schütz (pogrzeb 5 IV 1773 w kościele NMP); 5/ Daniela (27 VI 1690 – pochowany 26 VII 1735 w kościele św. Katarzyny), w sierpniu 1704 wraz z bratem Casprem zapisanego do przedostatniej klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, następnie wraz z nim uczącego się na uniwersytecie w Wittenberdze i w Lejdzie (1713), doktora medycyny, w 1757 lekarza miejskiego w Gdańsku, ożenionego z Philippiną Renate Petersen.
Pochowany 22 III 1701 w kościele św. Katarzyny; mowę pogrzebową wygłosił jego następca na godności pastora tego kościoła, Johannes Falck, przywołując w nim istotne (także i obecnie) informacje o biegu życia zmarłego. Pośmiertnie uhonorowany został także dwoma zbiorkami poetyckimi, autorstwa gdańskich duchownych, profesorów Gimnazjum Akademickiego, także obu synów, wówczas uczniów gdańskiego Gimnazjum Akademickiego.
Bibliografia:
Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV. Accedunt nomina curatorum et professorum per eadem secula, ed. Willem N. Du Rieu, Hagae Comitum 1875, s. 833.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 2, Leipzig 1911/1912, s. 19.
Die Matrikel der Universität Rostock, hrsg. Adolph Hofmeister, Bd. 3, Rostock 1893, s. 216.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. I, s. 127.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 185, 280.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 48.
