KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY
| < Poprzednie | Następne > |
św. Bartłomieja
KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY, Stare Miasto, Zaułek św. Bartłomieja 1. Założony pierwotnie (z wezwaniem św. Bartłomieja) na ► Młodym Mieście, jego budowę przewidziano w akcie lokacyjnym miasta z 1380, po raz pierwszy wzmiankowany w 1402. Był wówczas świątynią filjalną ► kościoła św. Katarzyny (pastor tego kościoła decydował o kapłańskiej obsadzie świątyni na Młodym Mieście), z krzyżackim prawem patronatu, działała przy nim szkoła. Po wybuchu w 1454 ► wojny trzynastoletniej i rozbiórce Młodego Miasta (styczeń 1455), przeniesiony na Stare Miasto, w obecne miejsce. Budowę nowego kościoła rozpoczęto w 1456. W latach 1457–1475 działało w nim bractwo Bożego Ciała, w latach 70. XV wieku wzmiankowano dwie znajdujące się w nim kaplice, w 1480 bractwo piekarzy ze Starego Miasta zobowiązało się utrzymywać dwóch kapłanów przy swoim ołtarzu. Od 1482 rozbudowywany (prace rozpoczęto od części prezbiterialnej, prace tu trwały i w 1491). Zbudowany zapewne w konstrukcji szkieletowej, spalił się w 1499, odbudowany jako ceglana, jednonawowa świątynia w 1. połowie XVI wieku, początkowo posiadał odrębną, drewnianą dzwonnicę.
Od 1523 kościół należał do luteranów, był także kościołem garnizonowym gdańskich wojsk miejskich. Przed 1617 otrzymał masywną, czterokondygnacyjną wieżę, o gotyckim charakterze elewacji, dzielonych strefowo blendami, z barokowym hełmem. Od strony południowej dobudowano zakrystię z kryształowym sklepieniem, około połowy XVII wieku od strony północnej kaplicę spowiednią. Obok kościoła działała ► szkoła św. Bartłomieja, od 1617 w nowym budynku, w latach 1639–1640 wybudowano obok kościoła pastorówkę. W początkowym okresie ► I Wolnego Miasta Gdańska, od czerwca do 14 września 1807 kościół wykorzystywany był przez wojska napoleońskie jako więzienie dla jeńców, następnie magazyn siodeł i ekwipunku kawaleryjskiego. Ponowne funcje sakralne pełnił od 24 IX 1807. W 1815, w wyniku wybuchu ► Baszty Prochowej, utracił stropy, witraże i wyposażenie wnętrza. Do 1821 wokół kościoła znajdował się cmentarz. W 1900 gruntownie wyremontowany. Od 1800 do 1940 przy kościele działała publiczna biblioteka i wypożyczalnia książek (zob. ► Karl Heinrich Röhr), później także czasopism dla zapisanych do niej osób (w początkach XX wieku zbiór liczył około 5200 książek).
W 1945 kościół został uszkodzony w 85%: zawalił się dach, we wnętrzu chór muzyczny, upadkiem groziła wychylona do środka nawy wieża. Zniszczeniu uległo wyposażenie, m.in. ołtarz z obrazem ► Isaaka van den Blocka i organami z 1624. Po odbudowie (mury wzmocniono żelbetowym wieńcem, wnętrze nakryto żelbetowym stropem, wieża uzyskała specjalną konstrukcję stabilizującą z wewnętrznych betonowych przypór), czynny od 1960. Odtworzono dach z sygnaturką, w 1972 zainstalowano dwunastogłosowe organy, w 1982 zakończono odtwarzanie dawnej bryły: wzniesiono wysoki dach i zrekonstruowano barokowy hełm wieży.
Wzniesiony z cegły o wątku gotyckim, świątynia jednonawowa typu salowego, z częścią prezbiterialną zamkniętą ścianą prostą, wieżą od strony zachodniej, kruchtą od południa, od północy kaplicą spowiednią i nowszą zakrystią. We wnętrzu zastosowano system przypór wciągniętych do środka, tworzących przesklepione kaplice połączone arkadami. W kompozycji elewacji wyróżnia się trójkątny szczyt wschodni ze schodkowym układem smukłych lizen przechodzących w sterczyny, częściowo przemurowany już w 1926 oraz szczyty kruchty południowej. Nie zachowały się wewnątrz żadne elementy pierwotnego wyposażenia.
Od 1946 kościół był w posiadaniu ► jezuitów, którzy 15 IX 1990 odstąpili go diecezji gdańskiej w zamian za uzyskany wcześniej ► kościół św. Krzyża we Wrzeszczu. Świątynia od tego czasu pełniła funkcję ośrodka ► Duszpasterstwa Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej. 3 VII 1997 ► abp Tadeusz Gocłowski przekazał kościół w posiadanie – istniejącej od 1989 – parafii ► greckokatolickiej (parafii katolickiej obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (Kościół sui iuris)). Darowiznę przyjął bp wrocławsko-gdański Teodor Majkowicz. Po przystosowaniu wnętrza do nowych wymogów (na przykład wystawienie ikonostasu) od 31 I 2001 konkatedra eparchii wrocławsko-gdańskiej (dekanatu słupskiego).
►Tabela: Pastorzy kościoła św. Bartłomieja i Opieki Najświętszej Bogurodzicy
►Tabela: Rektorzy kościoła św. Bartłomieja i Opieki Najświętszej Bogurodzicy
