GIMNAZJUM AKADEMICKIE

Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
 
(Nie pokazano 33 wersji utworzonych przez jednego użytkownika)
Linia 11: Linia 11:
  
  
−
'''GIMNAZJUM AKADEMICKIE''' (w 1558 Gymnasium Dantiscanum / Gimnazjum Gdańskie; od 1580 Gymnasium Academicum sive Illustre / Gdańskie Gimnazjum Akademickie), w okresie staropolskim jedna z najznakomitszych protestanckich szkół w Europie. Rozpoczęło działalność 13 VI 1558 w budynku klasztoru franciszkańskiego, przekazanego 30 IX 1555 władzom Gdańska na potrzeby oświaty przez ostatniego gwardiana Jana Rollawa ([[FRANCISZKANIE | franciszkanie]], [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościół i klasztor św. Trójcy]]). W pierwszym etapie, do 1580, było typową 4-klasową szkołą średnią o przewadze przedmiotów teologiczno-retorycznych. Obowiązujący program opracował w 1568 trzeci rektor [[FRANCKENBERGER ANDREAS| Andreas Franckenberger]].<br/><br/>
+
'''GIMNAZJUM AKADEMICKIE''' (w 1558 Gymnasium Dantiscanum / Gimnazjum Gdańskie; od 1580 Gymnasium Academicum sive Illustre / Gdańskie Gimnazjum Akademickie), w okresie staropolskim jedna z najznakomitszych protestanckich szkół w Europie. Rozpoczęło działalność 13 VI 1558 w budynku klasztoru franciszkańskiego, przekazanego 30 IX 1555 władzom Gdańska na potrzeby oświaty przez ostatniego gwardiana Jana Rollawa ([[FRANCISZKANIE | franciszkanie]], [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościół i klasztor św. Trójcy]]). W pierwszym etapie, do 1580, było typową czteroklasową szkołą średnią o przewadze przedmiotów teologiczno-retorycznych. Obowiązujący program opracował w 1568 trzeci rektor [[FRANCKENBERGER ANDREAS, rektor Gimnazjum Gdańskiego| Andreas Franckenberger]].<br/><br/>
 
Zamknięta w 1576, w okresie [[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]], otwarta ponownie w 1580 już jako Gimnazjum Akademickie. Był to efekt dążeń od połowy XVI wieku reprezentantów trzech największych miast Prus Królewskich (Gdańska, Torunia i Elbląga) do utworzenia na tym terenie protestanckiego uniwersytetu, przeznaczonego głównie dla mieszczan. Po niepowodzeniu planu skupiono się na przekształceniu trzech istniejących w tych ośrodkach miejskich gimnazjów w placówki akademickie.<br/><br/>
 
Zamknięta w 1576, w okresie [[WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM | wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym]], otwarta ponownie w 1580 już jako Gimnazjum Akademickie. Był to efekt dążeń od połowy XVI wieku reprezentantów trzech największych miast Prus Królewskich (Gdańska, Torunia i Elbląga) do utworzenia na tym terenie protestanckiego uniwersytetu, przeznaczonego głównie dla mieszczan. Po niepowodzeniu planu skupiono się na przekształceniu trzech istniejących w tych ośrodkach miejskich gimnazjów w placówki akademickie.<br/><br/>
−
Reforma organizacyjna i programowa zapoczątkowana w Gdańsku w 1580 doprowadziła do powstania Gimnazjum Akademickiego w okresie rektoratu [[FABRICIUS (Schmidt) JAKOB | Jakoba Fabriciusa]], reprezentującego wyznanie ewangelicko-reformowane. Umacniające się ambicje uniwersyteckie potwierdzały otwarte w latach  1580–1611 katedry teologii, filozofii, prawa i historii, retoryki, matematyki, medycyny z anatomią ([[KATEDRA ANATOMII GIMNAZJUM AKADEMICKIEGO | katedra anatomii]]), greki, hebrajskiego i języków orientalnych oraz powołany w 1589 lektorat języka polskiego. Wprowadzono też zwyczaje zbliżone do immatrykulacji, przemyślane i publikowane programy, przedłużono trwający cztery lata okres kształcenia (dzięki powołaniu dwóch klas akademickich) do sześciu–dziewięciu lat. Status absolwentów Gimnazjum można by porównać do obecnych licencjatów. Od schyłku XVI wieku zatrudniono wielu wyróżniających się uczonych, absolwentów uniwersytetów europejskich (głównie niemieckich i niderlandzkich), posiadających stopień doktora. Ułatwieniem miały być przyznawane stypendia i nawiązane jeszcze podczas studiów i peregrynacji akademickich kontakty naukowe oraz wykorzystywanie stale wzbogacanych zbiorów założonej w 1596 [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Biblioteki Rady Miejskiej]].<br /><br />  
+
Reforma organizacyjna i programowa zapoczątkowana w Gdańsku w 1580 doprowadziła do powstania Gimnazjum Akademickiego w okresie rektoratu [[FABRICIUS (Schmidt) JAKOB, rektor Gimnazjum Akademickiego | Jakoba Fabriciusa]], reprezentującego wyznanie ewangelicko-reformowane. Umacniające się ambicje uniwersyteckie potwierdzały otwarte w latach  1580–1611 katedry teologii, filozofii, prawa i historii, retoryki, matematyki, medycyny z anatomią ([[KATEDRA ANATOMII GIMNAZJUM AKADEMICKIEGO | katedra anatomii]]), greki, hebrajskiego i języków orientalnych oraz powołany w 1589 lektorat języka polskiego. Wprowadzono też zwyczaje zbliżone do immatrykulacji, przemyślane i publikowane programy. Przedłużono też trwający cztery lata okres kształcenia do sześciu–dziewięciu lat poprzez powołaniu dwóch klas akademickich: secundy i primy, w których prowadzono zajęcia odpowiadające programem uniwersyteckim wydziałom teologii, filozofii, prawa i medycyny, jednak bez możliwości uzyskiwania wyższych tytułów i stopni naukowych. Status absolwentów Gimnazjum można by porównać do obecnych licencjatów. Od schyłku XVI wieku zatrudniono wielu wyróżniających się uczonych, absolwentów uniwersytetów europejskich (głównie niemieckich i niderlandzkich), posiadających stopień doktora. Ułatwieniem miały być przyznawane stypendia i nawiązane jeszcze podczas studiów i peregrynacji akademickich kontakty naukowe oraz wykorzystywanie stale wzbogacanych zbiorów założonej w 1596 [[BIBLIOTEKA MIEJSKA | Biblioteki Rady Miejskiej]].<br /><br />  
−
Osiągnięcia związanych z Gimnazjum Akademickim uczniów i profesorów nierzadko weszły na trwałe do dziejów nauki europejskiej z różnych dziedzin wiedzy. Wybitnymi astronomami byli [[HEWELIUSZ JAN | Jan Heweliusz]] i jego nauczyciel matematyki oraz astronomii [[KRÜGER PETER | Peter Krüger]], [[KÜHN HEINRICH | Heinrich Kühn]], który jako pierwszy zastosował geometryczną interpretację liczb zespolonych, udoskonalił rozwiązywanie równań wyższych stopni, opracował prototyp elektroskopowej wagi analitycznej.<br/><br/>
+
Osiągnięcia związanych z Gimnazjum Akademickim uczniów i profesorów nierzadko weszły na trwałe do dziejów nauki europejskiej z różnych dziedzin wiedzy. Wybitnymi astronomami byli [[HEWELIUSZ JAN, astronom | Jan Heweliusz]] i jego nauczyciel matematyki oraz astronomii [[KRÜGER PETER, astronom, profesor Gimnazjum Akademickiego | Peter Krüger]], [[KÜHN HEINRICH, profesor Gimnazjum Akademickiego | Heinrich Kühn]], który jako pierwszy zastosował geometryczną interpretację liczb zespolonych, udoskonalił rozwiązywanie równań wyższych stopni, opracował prototyp elektroskopowej wagi analitycznej.<br/><br/>
−
Spośród przyrodników sławni byli Johann Reinhold (1729–1798) i jego syn Georg Adam (1754–1794) Försterowie, którzy podczas wypraw z Jamesem Cookiem w latach 1772–1775 przeprowadzili ważne badania z zakresu biologii mórz tropikalnych; Georg Adam Förster zaliczany jest do czołowych przeddarwinowskich ewolucjonistów na świecie. Pionierskie badania w dziedzinie fizyki prowadził [[GRALATH DANIEL I | Daniel Gralath starszy]]. Z grona zatrudnionych w Gimnazjum Akademickim przyrodników [[EICHHORN JOHANN CONRAD | Johann C. Eichhorn]] zapoczątkował mikroskopowe badania pierwotniaków morskich, [[OELHAF JOACHIM | Joachim Oelhaf]] jako pierwszy przeprowadził w 1613 roku publiczną sekcję zwłok, Izrael Conradt sformułował pogląd dotyczący krążenia krwi w żywych organizmach.<br/><br/>
+
Spośród przyrodników sławni byli Johann Reinhold (1729–1798) i jego syn Georg Adam (1754–1794) Försterowie, którzy podczas wypraw z Jamesem Cookiem w latach 1772–1775 przeprowadzili ważne badania z zakresu biologii mórz tropikalnych; Georg Adam Förster zaliczany jest do czołowych przeddarwinowskich ewolucjonistów na świecie. Pionierskie badania w dziedzinie fizyki prowadził [[GRALATH DANIEL I, burmistrz Gdańska | Daniel Gralath starszy]]. Z grona zatrudnionych w Gimnazjum Akademickim przyrodników [[EICHHORN JOHANN CONRAD, pastor kościoła św. Katarzyny | Johann Conrad Eichhorn]] zapoczątkował mikroskopowe badania pierwotniaków morskich, [[OELHAF JOACHIM, lekarz, profesor Gimnazjum Akademickiego | Joachim Oelhaf]] jako pierwszy przeprowadził w 1613 publiczną sekcję zwłok, Izrael Conradt sformułował pogląd dotyczący krążenia krwi w żywych organizmach.<br/><br/>
−
Z Gimnazjum związani byli [[FAHRENHEIT DANIEL GABRIEL | Daniel Fahrenheit]] oraz [[CLÜVER PHILIPP (II) | Philipp Clüver]], twórca geografii historycznej. Wyjątkowe znaczenie miały poglądy profesora retoryki [[MOCHINGER JOHANN | Johanna Mochingera]], który doceniał znaczenie ergonomii w pracy marynarzy, uwagi o fizjografii Polski [[PATER PAUL | Paula Patera]], dzieła [[KECKERMANN BARTHOLOMÄUS | Bartholomäusa Keckermanna]], wybitnego filozofa i polihistora przełomu XVI –XVII wieku, który dążąc do ujednolicenia podstaw geografii, opracował metodę badań rozwiniętą później przez Bernharda Vareniusa i Isaaca Newtona. Interesujące rozprawy dotyczące prawa morskiego opracowali [[CURICKE REINHOLD | Reinhold Curicke]], [[WILLENBERG SAMUEL FRIEDRICH | Samuel F. Willenberg]], [[LENGNICH GOTTFRIED | Gottfried Lengnich]]. Duży rozgłos zyskały też dzieła historyczne i historiograficzne [[PASTORIUS JOACHIM | Joachima Pastoriusa]], [[SCHULTZ JOHANN | Johanna Schultza]] (Szołeckiego) i [[LENGNICH GOTTFRIED| Gottfrieda Lengnicha]].<br /><br />
+
Z Gimnazjum związani byli [[FAHRENHEIT DANIEL GABRIEL, fizyk, patron ulicy | Daniel Fahrenheit]] oraz [[CLÜVER PHILIPP (II), geograf, były patron gdańskiej ulicy | Philipp Clüver]], twórca geografii historycznej. Wyjątkowe znaczenie miały poglądy profesora retoryki [[MOCHINGER JOHANN, pastor kościoła św. Katarzyny, profesor Gimnazjum Akademickiego | Johanna Mochingera]], który doceniał znaczenie ergonomii w pracy marynarzy, uwagi o fizjografii Polski [[PATER PAUL, uczony, drukarz | Paula Patera]], dzieła [[KECKERMANN BARTHOLOMÄUS, profesor Gimnazjum Akademickiego | Bartholomäusa Keckermanna]], wybitnego filozofa i polihistora przełomu XVI –XVII wieku, który dążąc do ujednolicenia podstaw geografii, opracował metodę badań rozwiniętą później przez Bernharda Vareniusa i Isaaca Newtona. Interesujące rozprawy dotyczące prawa morskiego opracowali [[CURICKE REINHOLD, historyk, sekretarz Rady Miejskiej, były patron ulicy | Reinhold Curicke]], [[WILLENBERG SAMUEL FRIEDRICH, profesor Gimnazjum Akademickiego  | Samuel Friedrich Willenberg]], [[LENGNICH GOTTFRIED, prawnik, historyk, patron gdańskiej ulicy | Gottfried Lengnich]]. Duży rozgłos zyskały też dzieła historyczne i historiograficzne [[PASTORIUS JOACHIM, uczony, proboszcz kościoła NMP | Joachima Pastoriusa]], [[SCHULTZ JOHANN, profesor Gimnazjum Akademickiego | Johanna Schultza]] (Szołeckiego) i Gottfrieda Lengnicha.<br /><br />
 
Zajęcia dydaktyczne w Gimnazjum Akademickim w XVI–XVII wieku odbywały się w małych grupach, często metodą seminaryjną; badania głównie indywidualnie. Dopiero w XVIII wieku organizowano dociekania zespołowe, które przyczyniły się do powołania 23 X 1720 towarzystwa naukowego [[SOCIETAS LITTERARIA CUIUS SYMBOLUM VIRTUTIS ET SCIENTIARUM INCREMENTA | Societas Litteraria]], 2 I 1743 Societas Physicae Experimentalis, przekształconego po 10 latach w [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwo Przyrodnicze]]. W siedzibie szkoły, w skrzydle wschodnim dawnego klasztoru franciszkanów, znajdowało się Małe Audytorium Anatomiczne i biblioteka, w skrzydle południowym reprezentacyjne Auditorium Maximum (między innymi sala uroczystości organizowanych przez Radę Miejską) oraz sale wykładowe.<br/><br/>
 
Zajęcia dydaktyczne w Gimnazjum Akademickim w XVI–XVII wieku odbywały się w małych grupach, często metodą seminaryjną; badania głównie indywidualnie. Dopiero w XVIII wieku organizowano dociekania zespołowe, które przyczyniły się do powołania 23 X 1720 towarzystwa naukowego [[SOCIETAS LITTERARIA CUIUS SYMBOLUM VIRTUTIS ET SCIENTIARUM INCREMENTA | Societas Litteraria]], 2 I 1743 Societas Physicae Experimentalis, przekształconego po 10 latach w [[TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE | Towarzystwo Przyrodnicze]]. W siedzibie szkoły, w skrzydle wschodnim dawnego klasztoru franciszkanów, znajdowało się Małe Audytorium Anatomiczne i biblioteka, w skrzydle południowym reprezentacyjne Auditorium Maximum (między innymi sala uroczystości organizowanych przez Radę Miejską) oraz sale wykładowe.<br/><br/>
−
Pod koniec XVI wieku dobudowano skrzydło zachodnie, przeznaczone – obok sal wykładowych – na mieszkania. Rektor pełnił początkowo obowiązki pastora [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]], w latach 1585–1799 kościoła św. Trójcy, lektor języka polskiego obowiązki kaznodziei [[KOŚCIÓŁ ŚW. ANNY I JOACHIMA | kościoła św. Anny]]. Około 1600, w okresie największego rozkwitu, nauki jednorazowo pobierało 200 osób, w XVIII wieku zaczęło podupadać, w latach 1794–1799 nieobsadzone pozostawało stanowisko rektora. {{author: LM}} <br /><br /> W okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]] wojska francuskie przeznaczyły budynek szkoły na szpital i magazyny, w związku z czym zajęcia odbywały się w domu pastora [[BLECH ABRAHAM FRIEDRICH | Abrahama F. Blecha]] przy St. Trinitatis-Kirchengasse (ul. św. Trójcy). W 1810 zlikwidowano naukę języków orientalnych i starogreckiego, w 1812 teologii, prawa i medycyny. 18 VI 1815 władze pruskie przekształciły ją w sześcioletnią szkołę średnią. 10 XI 1817 połączone ze [[SZKOŁA MARIACKA | szkołą mariacką]], stało się sześcioletnim [[GIMNAZJUM MIEJSKIE | Gimnazjum Miejskim]], z siedzibą początkowo przy Kleine Krämergasse (ul. Podkramarska). {{author: RED}} <br /><br />
+
Pod koniec XVI wieku dobudowano skrzydło zachodnie, przeznaczone – obok sal wykładowych – na mieszkania. Rektor pełnił początkowo obowiązki pastora [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościoła Najświętszej Marii Panny]], w latach 1585–1799 kościoła św. Trójcy, lektor języka polskiego obowiązki kaznodziei [[KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW ŚW. TRÓJCY | kościoła (kaplicy) św. Anny]]. Około 1600, w okresie największego rozkwitu, nauki jednorazowo pobierało 200 osób, w XVIII wieku zaczęło podupadać, w latach 1794–1799 nieobsadzone pozostawało stanowisko rektora. {{author: LM}} <br /><br />  
 +
W okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]] wojska francuskie przeznaczyły budynek szkoły na szpital i magazyny, w związku z czym zajęcia odbywały się w domu pastora [[BLECH ABRAHAM FRIEDRICH, pastor | Abrahama Friedrichrektor Gimnazjum Gdańskiego Blecha]] przy St. Trinitatis-Kirchengasse (ul. św. Trójcy). W 1810 zlikwidowano naukę języków orientalnych i starogreckiego, w 1812 teologii, prawa i medycyny. 18 VI 1815 władze pruskie przekształciły ją w sześcioletnią szkołę średnią. 10 XI 1817 połączone ze [[SZKOŁA MARIACKA | szkołą mariacką]], stało się sześcioletnim [[GIMNAZJUM MIEJSKIE | Gimnazjum Miejskim]], z siedzibą początkowo przy Kleine Krämergasse (ul. Podkramarska). <br/><br/>
 +
Przez cały okres działalności do Gimnazjum zapisało się 13 066 uczniów. Najwięcej zapisało się w 1644 – 168, po 1670 liczba ta nie przekraczała rocznie 100, najmniej zapisało się w 1811 – tylko trzech.  W 1580, gdy funkcjonowały jeszcze trzy klasy, uczyło się w Gimnazjum łącznie 122 uczniów, w 1769, przy funkcjonowaniu pięciu klas – 194. Około połowa uczniów pochodziła z Gdańska i najbliższych okolic, pozostali z różnych stron: ze Szkocji, Szwecji, Norwegii, Inflant, Rusi, Litwy, Polski, Pomorza Zachodniego, Węgier, Czech, krajów niemieckich, nawet Francji, Szwajcarii i Włoch.  <br/><br/>
 +
W okresie pełnego rozkwitu nauka w dwóch najstarszych klasach – pierwszej (prima; uczniowie średnio w wieku 17–19 lat) i drugiej (secunda, średnio w wieku 15–18 lat) – trwała po dwa lata, w pozostałych klasach rok, w sumie okres całkowitej edukacji wynosił lat siedem. Najniższą, piątą, klasę rozpoczynano z reguły w wieku około 12 lat, ale przyjmowano i uczniów młodszych (nawet sześcio-siedmioletnich). Od wszystkiego były indywidualne wyjątki. Przy zapisywaniu poddawano uczniów sprawdzianom i kierowano do odpowiednich dla nich klas, nauki nie rozpoczynano więc obligatoryjnie od najniższej, piątej klasy. Zdarzały się wypadki cofnięcia zapisanego już ucznia do szkoły parafialnej lub nauki domowej w celu uzupełnienia koniecznej wiedzy. <br/><br/>
 +
Ostatnim zapisanym 15 VI 1814 uczniem do Gimnazjum Akademickiego (do klasy przedostatniej, secundy) był późniejszy pedagog,
 +
dr Johann Samuel Hintz (28 VIII 1796 Gdańsk – 8 IX 1867 Gdańsk) (zob. [[HINTZ CARL EDUARD ADALBERT, jubiler | Carl Eduard Hintz]]), zarazem pierwszy absolwent (matura nr 1 w 1818) Gimnazjum Miejskiego. {{author: BŚ}} <br /><br />
 
{| class="tableGda"
 
{| class="tableGda"
 
|-  
 
|-  
Linia 24: Linia 29:
 
|-  
 
|-  
 
| 1558–1559
 
| 1558–1559
−
| Johann Hoppe
+
| [[HOPPE JOHANN, rektor Gimnazjum Gdańskiego| Johann Hoppe]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1560–1567
 
| 1560–1567
−
| [[MOLLER HEINRICH | Heinrich Moller]]
+
| [[MOLLER HEINRICH, rektor Gimnazjum Gdańskiego | Heinrich Moller]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1567–1576
 
| 1567–1576
−
| [[FRANCKENBERGER ANDREAS| Andreas Franckenberger]]
+
| [[FRANCKENBERGER ANDREAS, rektor Gimnazjum Gdańskiego| Andreas Franckenberger]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1576–1580
 
| 1576–1580
Linia 42: Linia 47:
 
|-  
 
|-  
 
| 1580–1629
 
| 1580–1629
−
| [[FABRICIUS (SCHMIDT) JAKOB | dr Jacob Fabricius]]
+
| [[ FABRICIUS (Schmidt) JAKOB, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Jacob Fabricius]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1631–1643
 
| 1631–1643
−
| [[BOTSACK JOHANN | dr Johann Botsack]]
+
| [[BOTSACK JOHANN, pastor kościoła NMP, rektor | dr Johann Botsack]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1643–1650
 
| 1643–1650
−
| [[CALOW ABRAHAM | dr Abraham Calow]]
+
| [[CALOW ABRAHAM, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Abraham Calow]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1651–1669
 
| 1651–1669
−
| [[MAUKISCH JOHANN | dr Johann Maukisch]]
+
| [[MAUKISCH JOHANN, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Johann Maukisch]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1670–1682
 
| 1670–1682
−
| [[STRAUCH AEGIDIUS | dr Aegidius Strauch]]
+
| [[STRAUCH AEGIDIUS, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Aegidius Strauch]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1685–1715
 
| 1685–1715
−
| [[SCHELWIG SAMUEL | dr Samuel Schelwig]]
+
| [[SCHELWIG SAMUEL, rektor Gimnazjum Akademickiego, pastor | dr Samuel Schelwig]]
 
|-  
 
|-  
−
| 1717–1730
+
| 1717–1729
−
| [[ABICHT JOHANN GEORG | dr Johann Georg Abicht]]
+
| [[ABICHT JOHANN GEORG, rektor Gimnazjum Akademickiego, pastor | dr Johann Georg Abicht]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1732–1752
 
| 1732–1752
−
| [[VERPOORTENN ALBERT MENON | dr Albert Menon Verpoortenn]]
+
| [[VERPOORTENN ALBERT MENON, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Albert Menon Verpoortenn]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1753–1769
 
| 1753–1769
−
| [[BERTLING ERNST AUGUST KARL | dr Ernst August Bertling]]
+
| [[BERTLING ERNST AUGUST, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Ernst August Bertling]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1770–1794
 
| 1770–1794
−
| [[VERPOORTENN WILHELM PAUL | dr Wilhelm Paul Verpoortenn]]
+
| [[VERPOORTENN WILHELM PAUL, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Wilhelm Paul Verpoortenn]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1799–1809
 
| 1799–1809
−
| [[GRALATH DANIEL II | dr Daniel Gralath]]
+
| [[GRALATH DANIEL II, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Daniel Gralath]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1810–1811
 
| 1810–1811
−
| [[RINCK FRIEDRICH THEODOR | dr Friedrich Theodor Rinck]]
+
| [[RINCK FRIEDRICH THEODOR, rektor Gimnazjum Akademickiego | dr Friedrich Theodor Rinck]]
 
|-  
 
|-  
 
| style="vertical-align:top" | 1812–1813
 
| style="vertical-align:top" | 1812–1813
Linia 81: Linia 86:
 
|-  
 
|-  
 
| 1814–1817
 
| 1814–1817
−
| [[EWERBECK CHRISTIAN GOTTFRIED | Christian Gottfried Ewerbeck]]
+
| [[EWERBECK CHRISTIAN GOTTFRIED, rektor Gimnazjum Akademickiego | Christian Gottfried Ewerbeck]]
 
|-
 
|-
 
|  class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
 
|  class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
Linia 90: Linia 95:
 
|-  
 
|-  
 
| 1589–1592  
 
| 1589–1592  
−
| [[RYBIŃSKI JAN | Jan Rybiński]]
+
| [[RYBIŃSKI JAN, profesor języka polskiego Gimnazjum Akademickiego, patron ulicy | Jan Rybiński]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1592–1598
 
| 1592–1598
Linia 96: Linia 101:
 
|-  
 
|-  
 
| 1598–1601  
 
| 1598–1601  
−
| [[VOLCKMAR NICOLAUS | Nicolaus Volckmar]]
+
| [[VOLCKMAR NICOLAUS, kaznodzieja, pedagog | Nicolaus Volckmar]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1604–1612
 
| 1604–1612
Linia 102: Linia 107:
 
|-  
 
|-  
 
| 1623–1630  
 
| 1623–1630  
−
| [[KOLUMNA ALEKSANDER | Aleksander Kolumna]]  
+
| [[KOLUMNA ALEKSANDER, lektor języka polskiego | Aleksander Kolumna]]  
 
|-  
 
|-  
 
| 1630–1633  
 
| 1630–1633  
−
| Marcin Deyka
+
| [[DEYK MARTIN, lektor języka polskiego | Martin Deyk]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1633–1644  
 
| 1633–1644  
−
| [[GULIŃSKI JAN | Jan Guliński (Sniatowski)]]
+
| [[GULIŃSKI JAN, lektor języka polskiego | Jan Guliński (Sniatowski)]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1655–1656  
 
| 1655–1656  
Linia 116: Linia 121:
 
| Jakub Praetorius
 
| Jakub Praetorius
 
|-  
 
|-  
−
| 1679–1690
+
| 1678–1690
−
| [[ŁAGANOWSKI STEPHANI JAN | Stephani Jan Łaganowski]]  
+
| [[ŁAGANOWSKI STEPHANI JAN, nauczyciel języka polskiego w Gimnazjum Akademickim | Stephani Jan Łaganowski]]  
 
|-  
 
|-  
 
| 1691–1693  
 
| 1691–1693  
−
| [[WOYNA JAN KAROL | Jan Karol Woyna]]
+
| [[WOYNA JAN KAROL, lektor języka polskiego | Jan Karol Woyna]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1694
 
| 1694
Linia 132: Linia 137:
 
|-  
 
|-  
 
| 1709–1729  
 
| 1709–1729  
−
| Jędrzej Waszeta  
+
| [[WASZETA JĘDRZEJ, lektor języka polskiego | Jędrzej Waszeta]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1730–1734  
 
| 1730–1734  
−
| [[ŚWIETLICKI PAUL | Paul Świetlicki]]  
+
| [[ŚWIETLICKI PAUL, pastor kościoła św. Jana | Paul Świetlicki]]  
 
|-  
 
|-  
 
| 1735–1737  
 
| 1735–1737  
−
| [[GODLEWSKI JAN JERZY | Jan Jerzy Godlewski]]
+
| [[GODLEWSKI JAN JERZY, lektor języka polskiego  | Jan Jerzy Godlewski]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1737–1773  
 
| 1737–1773  
−
| Jan Duchna
+
| [[DUCHNA JAN, lektor języka polskiego | Jan Duchna]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1773–1785  
 
| 1773–1785  
−
| [[GUZOWIUS JOHANN GOTTFRIED | Johann Gottfried Guzowius]]  
+
| [[GUZOWIUS JOHANN GOTTFRIED, lektor języka polskiego | Johann Gottfried Guzowius]]  
 
|-  
 
|-  
−
| 1785–1795
+
| 1786–1795
−
| Johnn Wilhelm Lehmann
+
| [[LEHMANN JOHANN WILHELM, lektor języka polskiego | Johann Wilhelm Lehmann]]
 
|-  
 
|-  
 
| 1796–1797  
 
| 1796–1797  
Linia 153: Linia 158:
 
|-  
 
|-  
 
| 1798–1817  
 
| 1798–1817  
−
| [[MRONGOWIUSZ KRZYSZTOF CELESTYN | Krzysztof Celestyn Mrongowiusz]]  
+
| [[MRONGOWIUSZ KRZYSZTOF CELESTYN, kaznodzieja, językoznawca, patron ulicy | Krzysztof Celestyn Mrongowiusz]]  
 
|-  
 
|-  
 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}
 
| class="authorEgTab" | {{author: MrGl}}

Aktualna wersja na dzień 17:33, 16 lut 2024

Widok na kościół św. Trójcy
i klasztor franciszkanów,
w którym mieściło się Gimnazjum Akademickie, Der Stadt Dantzigk..., 1687
Rzut poziomy kościoła
św. Trójcy i Gimnazjum Akademickiego, Barthel Ranisch, 1695
Tablica pamiątkowa Gimnazjum Akademickiego przy wejściu do Muzeum Narodowego
Johann Botsack, rektor Gimnazjum Akademickiego
w latach 1631–1643
Abraham Calow, rektor Gimnazjum Akademickiego
w latach 1643–1650
Aegidius Strauch, rektor Gimnazjum Akademickiego
w latach 1670–1682, Johann Höhn jr, 1671
Samuel Schelwig, rektor Gimnazjum Akademickiego
w latach 1685–1715
Bartholomäus Keckermann, profesor Gimnazjum Akademickiego
w latach 1602–1609
Friedrich Christian Bücher (22 V 1651 Schlieben, Saksonia – 18 III 1714 Gdańsk), profesor filozofii, opiekun biblioteki Gimnazjum Akademickiego od 1681


GIMNAZJUM AKADEMICKIE (w 1558 Gymnasium Dantiscanum / Gimnazjum Gdańskie; od 1580 Gymnasium Academicum sive Illustre / Gdańskie Gimnazjum Akademickie), w okresie staropolskim jedna z najznakomitszych protestanckich szkół w Europie. Rozpoczęło działalność 13 VI 1558 w budynku klasztoru franciszkańskiego, przekazanego 30 IX 1555 władzom Gdańska na potrzeby oświaty przez ostatniego gwardiana Jana Rollawa ( franciszkanie, kościół i klasztor św. Trójcy). W pierwszym etapie, do 1580, było typową czteroklasową szkołą średnią o przewadze przedmiotów teologiczno-retorycznych. Obowiązujący program opracował w 1568 trzeci rektor Andreas Franckenberger.

Zamknięta w 1576, w okresie wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym, otwarta ponownie w 1580 już jako Gimnazjum Akademickie. Był to efekt dążeń od połowy XVI wieku reprezentantów trzech największych miast Prus Królewskich (Gdańska, Torunia i Elbląga) do utworzenia na tym terenie protestanckiego uniwersytetu, przeznaczonego głównie dla mieszczan. Po niepowodzeniu planu skupiono się na przekształceniu trzech istniejących w tych ośrodkach miejskich gimnazjów w placówki akademickie.

Reforma organizacyjna i programowa zapoczątkowana w Gdańsku w 1580 doprowadziła do powstania Gimnazjum Akademickiego w okresie rektoratu Jakoba Fabriciusa, reprezentującego wyznanie ewangelicko-reformowane. Umacniające się ambicje uniwersyteckie potwierdzały otwarte w latach 1580–1611 katedry teologii, filozofii, prawa i historii, retoryki, matematyki, medycyny z anatomią ( katedra anatomii), greki, hebrajskiego i języków orientalnych oraz powołany w 1589 lektorat języka polskiego. Wprowadzono też zwyczaje zbliżone do immatrykulacji, przemyślane i publikowane programy. Przedłużono też trwający cztery lata okres kształcenia do sześciu–dziewięciu lat poprzez powołaniu dwóch klas akademickich: secundy i primy, w których prowadzono zajęcia odpowiadające programem uniwersyteckim wydziałom teologii, filozofii, prawa i medycyny, jednak bez możliwości uzyskiwania wyższych tytułów i stopni naukowych. Status absolwentów Gimnazjum można by porównać do obecnych licencjatów. Od schyłku XVI wieku zatrudniono wielu wyróżniających się uczonych, absolwentów uniwersytetów europejskich (głównie niemieckich i niderlandzkich), posiadających stopień doktora. Ułatwieniem miały być przyznawane stypendia i nawiązane jeszcze podczas studiów i peregrynacji akademickich kontakty naukowe oraz wykorzystywanie stale wzbogacanych zbiorów założonej w 1596 Biblioteki Rady Miejskiej.

Osiągnięcia związanych z Gimnazjum Akademickim uczniów i profesorów nierzadko weszły na trwałe do dziejów nauki europejskiej z różnych dziedzin wiedzy. Wybitnymi astronomami byli Jan Heweliusz i jego nauczyciel matematyki oraz astronomii Peter Krüger, Heinrich Kühn, który jako pierwszy zastosował geometryczną interpretację liczb zespolonych, udoskonalił rozwiązywanie równań wyższych stopni, opracował prototyp elektroskopowej wagi analitycznej.

Spośród przyrodników sławni byli Johann Reinhold (1729–1798) i jego syn Georg Adam (1754–1794) Försterowie, którzy podczas wypraw z Jamesem Cookiem w latach 1772–1775 przeprowadzili ważne badania z zakresu biologii mórz tropikalnych; Georg Adam Förster zaliczany jest do czołowych przeddarwinowskich ewolucjonistów na świecie. Pionierskie badania w dziedzinie fizyki prowadził Daniel Gralath starszy. Z grona zatrudnionych w Gimnazjum Akademickim przyrodników Johann Conrad Eichhorn zapoczątkował mikroskopowe badania pierwotniaków morskich, Joachim Oelhaf jako pierwszy przeprowadził w 1613 publiczną sekcję zwłok, Izrael Conradt sformułował pogląd dotyczący krążenia krwi w żywych organizmach.

Z Gimnazjum związani byli Daniel Fahrenheit oraz Philipp Clüver, twórca geografii historycznej. Wyjątkowe znaczenie miały poglądy profesora retoryki Johanna Mochingera, który doceniał znaczenie ergonomii w pracy marynarzy, uwagi o fizjografii Polski Paula Patera, dzieła Bartholomäusa Keckermanna, wybitnego filozofa i polihistora przełomu XVI –XVII wieku, który dążąc do ujednolicenia podstaw geografii, opracował metodę badań rozwiniętą później przez Bernharda Vareniusa i Isaaca Newtona. Interesujące rozprawy dotyczące prawa morskiego opracowali Reinhold Curicke, Samuel Friedrich Willenberg, Gottfried Lengnich. Duży rozgłos zyskały też dzieła historyczne i historiograficzne Joachima Pastoriusa, Johanna Schultza (Szołeckiego) i Gottfrieda Lengnicha.

Zajęcia dydaktyczne w Gimnazjum Akademickim w XVI–XVII wieku odbywały się w małych grupach, często metodą seminaryjną; badania głównie indywidualnie. Dopiero w XVIII wieku organizowano dociekania zespołowe, które przyczyniły się do powołania 23 X 1720 towarzystwa naukowego Societas Litteraria, 2 I 1743 Societas Physicae Experimentalis, przekształconego po 10 latach w Towarzystwo Przyrodnicze. W siedzibie szkoły, w skrzydle wschodnim dawnego klasztoru franciszkanów, znajdowało się Małe Audytorium Anatomiczne i biblioteka, w skrzydle południowym reprezentacyjne Auditorium Maximum (między innymi sala uroczystości organizowanych przez Radę Miejską) oraz sale wykładowe.

Pod koniec XVI wieku dobudowano skrzydło zachodnie, przeznaczone – obok sal wykładowych – na mieszkania. Rektor pełnił początkowo obowiązki pastora kościoła Najświętszej Marii Panny, w latach 1585–1799 kościoła św. Trójcy, lektor języka polskiego obowiązki kaznodziei kościoła (kaplicy) św. Anny. Około 1600, w okresie największego rozkwitu, nauki jednorazowo pobierało 200 osób, w XVIII wieku zaczęło podupadać, w latach 1794–1799 nieobsadzone pozostawało stanowisko rektora. LM

W okresie I Wolnego Miasta Gdańska wojska francuskie przeznaczyły budynek szkoły na szpital i magazyny, w związku z czym zajęcia odbywały się w domu pastora Abrahama Friedrichrektor Gimnazjum Gdańskiego Blecha przy St. Trinitatis-Kirchengasse (ul. św. Trójcy). W 1810 zlikwidowano naukę języków orientalnych i starogreckiego, w 1812 teologii, prawa i medycyny. 18 VI 1815 władze pruskie przekształciły ją w sześcioletnią szkołę średnią. 10 XI 1817 połączone ze szkołą mariacką, stało się sześcioletnim Gimnazjum Miejskim, z siedzibą początkowo przy Kleine Krämergasse (ul. Podkramarska).

Przez cały okres działalności do Gimnazjum zapisało się 13 066 uczniów. Najwięcej zapisało się w 1644 – 168, po 1670 liczba ta nie przekraczała rocznie 100, najmniej zapisało się w 1811 – tylko trzech. W 1580, gdy funkcjonowały jeszcze trzy klasy, uczyło się w Gimnazjum łącznie 122 uczniów, w 1769, przy funkcjonowaniu pięciu klas – 194. Około połowa uczniów pochodziła z Gdańska i najbliższych okolic, pozostali z różnych stron: ze Szkocji, Szwecji, Norwegii, Inflant, Rusi, Litwy, Polski, Pomorza Zachodniego, Węgier, Czech, krajów niemieckich, nawet Francji, Szwajcarii i Włoch.

W okresie pełnego rozkwitu nauka w dwóch najstarszych klasach – pierwszej (prima; uczniowie średnio w wieku 17–19 lat) i drugiej (secunda, średnio w wieku 15–18 lat) – trwała po dwa lata, w pozostałych klasach rok, w sumie okres całkowitej edukacji wynosił lat siedem. Najniższą, piątą, klasę rozpoczynano z reguły w wieku około 12 lat, ale przyjmowano i uczniów młodszych (nawet sześcio-siedmioletnich). Od wszystkiego były indywidualne wyjątki. Przy zapisywaniu poddawano uczniów sprawdzianom i kierowano do odpowiednich dla nich klas, nauki nie rozpoczynano więc obligatoryjnie od najniższej, piątej klasy. Zdarzały się wypadki cofnięcia zapisanego już ucznia do szkoły parafialnej lub nauki domowej w celu uzupełnienia koniecznej wiedzy.

Ostatnim zapisanym 15 VI 1814 uczniem do Gimnazjum Akademickiego (do klasy przedostatniej, secundy) był późniejszy pedagog, dr Johann Samuel Hintz (28 VIII 1796 Gdańsk – 8 IX 1867 Gdańsk) (zob. Carl Eduard Hintz), zarazem pierwszy absolwent (matura nr 1 w 1818) Gimnazjum Miejskiego. BŚ

Rektorzy Gimnazjum Gdańskiego
1558–1559 Johann Hoppe
1560–1567 Heinrich Moller
1567–1576 Andreas Franckenberger
1576–1580 vacat
MrGl
Rektorzy Gimnazjum Akademickiego
1580–1629 dr Jacob Fabricius
1631–1643 dr Johann Botsack
1643–1650 dr Abraham Calow
1651–1669 dr Johann Maukisch
1670–1682 dr Aegidius Strauch
1685–1715 dr Samuel Schelwig
1717–1729 dr Johann Georg Abicht
1732–1752 dr Albert Menon Verpoortenn
1753–1769 dr Ernst August Bertling
1770–1794 dr Wilhelm Paul Verpoortenn
1799–1809 dr Daniel Gralath
1810–1811 dr Friedrich Theodor Rinck
1812–1813 Nicolaus Gottfried Christian Eckermann
(1784 – 13 III 1813 Gdańsk,
profesor łaciny i greki, zmarł na tyfus)
1814–1817 Christian Gottfried Ewerbeck
MrGl
Lektorzy języka polskiego w Gimnazjum Akademickim
1589–1592 Jan Rybiński
1592–1598 Adam Krüger
1598–1601 Nicolaus Volckmar
1604–1612 Jan Karol Milewitamus
1623–1630 Aleksander Kolumna
1630–1633 Martin Deyk
1633–1644 Jan Guliński (Sniatowski)
1655–1656 Henryk Gülich
1656–1679 Jakub Praetorius
1678–1690 Stephani Jan Łaganowski
1691–1693 Jan Karol Woyna
1694 Jan Weber
1694–1698 Daniel Scheller
1698–1709 Piotr Michaelis
1709–1729 Jędrzej Waszeta
1730–1734 Paul Świetlicki
1735–1737 Jan Jerzy Godlewski
1737–1773 Jan Duchna
1773–1785 Johann Gottfried Guzowius
1786–1795 Johann Wilhelm Lehmann
1796–1797 Matthias Crispin
1798–1817 Krzysztof Celestyn Mrongowiusz
MrGl
Liczba uczniów zapisanych do Gimnazjum Akademickiego w latach 1798–1814
Rok Liczba zapisanych uczniów
1798 28
1799 22
1800 20
1801 30
1802 12
1803 23
1804 22
1805 19
1806 28
1807 8
1808 24
1809 20
1810 58
1811 3
1812 9
1813 4
1814 6
RED
Źródło „https://gdansk.gedanopedia.pl/index.php?title=GIMNAZJUM_AKADEMICKIE&oldid=131731”
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania