STARE MIASTO
| < Poprzednie | Następne > |
STARE MIASTO, obecnie obszar między Podwalem Staromiejskim do ul. Wałowej i od Podwala Grodzkiego do Zamczyska i dolnego odcinka Motławy. Pod obecną nazwą od około 1368 roku, potwierdzoną od 1374 (alde stad Danczk, po polsku pierwszy raz w 1550). Kształtowało się od 2. połowy XII wieku wraz z napływem do Gdańska żeglarzy, kupców i rzemieślników, głównie z Lubeki i Westfalii. Przybysze osiedlali się na zachód od grodu (od okolic obecnej ul. Tartacznej), wzdłuż biegnącej z niego drogi (obecne ul. Podzamcze i św. Katarzyny). Południową granicę zwartego osadnictwa wyznaczał Potok Siedlecki (orientacyjnie wzdłuż południowej pierzei Podwala Staromiejskiego) oraz osada na tzw. Kępie Dominikańskiej z kościołem św. Mikołaja. Na zachodzie skupisko dochodziło do obecnej ul. Kowalskiej. Około lat 1170–1200 umocniono drogę z grodu drewnianą nawierzchnią, około 1200–1220 zagęszczono zabudowę i zasiedlono obszar w stronę północną – do obecnej ul. Łagiewniki i Heweliusza, z rozszerzeniem na północny-zachód, w okolice obecnego dworca PKP. Dla przybyszy wzniesiono w latach 80. XII wieku kościół św. Katarzyny (z cmentarzem nad późniejszym Kanałem Raduni i szkołą). W 1227 roku funkcjonowała tam gmina niemiecka (głównie kupców z Lubeki), w początku roku 1227 wzmiankowani byli burgenses (mieszczanie) gdańscy oraz ich przedstawiciele z Hermanem zwani Sapiens i sołtysem Andrzejem, z czasem (przed 1263) powstało tam pierwsze lokacyjne miasto. Główna zabudowa miasta, drewniana i parterowa, koncentrowała się przy kościele św. Katarzyny. Po jego północnej stronie (obecne okolice NOT-u) odnaleziono (podczas prac archeologicznych w latach 1999–2000) ślady znaczniejszej, piętrowej budowli, może ratusza. Miasto otrzymało drewniane umocnienia, spośród jego bram wzmiankowano tylko w 1266 północne, otwierającą drogę do Oliwy, hipotetycznie przyjmuje się istnienie jeszcze 2: wschodnie w stronę grodu, zachodnie w stronę Tczewa. W 1272 roku, w wyniku buntu w okresie 1270–1271, Stare Miasto utraciło obwarowania, dopiero w 1294–1295 otrzymując zgodę Przemysła II na wzniesienie murów. W 1308 zajęte przez zakon krzyżacki, częściowo zniszczone i spalone przy szturmie 12/13 XI ( rzeź Gdańska). Na przełomie 1308 i 1309 roku z rozkazu Krzyżaków mieszkańcy rozebrali pozostałości (z wyjątkiem kościoła św. Katarzyny) i opuścili Pomorze (ślady pożaru i celowej rozbiórki odkryto w 1999–2000). Na około 20 lat życie miejskie w Gdańsku zamarło, jego odbudowa nastąpiła na terenach sąsiadującego od południa Głównego Miasta; część dawnego miasta lubeckiego (od ul. Tartacznej do Mniszek, Brygidek, Profesorskiej i Igielnickiej) przekazano Osiekowi. Od połowy XIV wieku, po przekopaniu Kanału Raduni, tereny Starego Miasta zakon krzyżacki wykorzystywał do budowy zaplecza Głównego Miasta (osiedle pokutnic, szpital św. Jerzego, początkowo dla trędowatych), zamku (łaźnia, na zachód od Wielkiego Młyna, w 1381 przejęta przez mieszczan, w 1386 określona jako leżąca przy ratuszu w kierunku szpitala św. Jerzego) i zakładów przemysłowych: Wielkiego Młyna (około 1350), kuźnicy miedzi (w 1355, przy obecnej ul. Na Piaskach, róg Garncarskiej), tartaku (1367). Charakter obszaru spowodował, że w późniejszym czasie mieszczanie Starego Miasta raczej nie parali się handlem morskim. Pierwsze informacje o ponownym zasiedleniu Starego Miasta pochodzą z 1365 roku; za zgodą Krzyżaków mieszkańcy zbudowali tu 2 szlifiernie nad Radunią (1373), młyn do mielenia kory dębowej na potrzeby garbarzy i folusz dla tkaczy wełny (w 1374, między Wielkim Młynem a Ratuszem Staromiejskim), wapiennik (w 1399, przy obecnej ul. św. Elżbiety, w okolicach Krewetki). W 1374 zapowiedziano założenie osiedla targowego lub miasta, w 1377 nadano osadzie prawo chełmińskie miejskie, jednak z ograniczonymi kompetencjami (m.in. ze względu na podległość skarbową cechów zakonowi krzyżackiemu i posiadanie przez Krzyżaków znacznych gruntów). W 1382 roku komtur gdański udzielił mieszkańcom pożyczki na budowę ratusza ( Ratusz Staromiejski), w 1396 częściowo na gruntach Starego Miasta, częściowo Osieka fundowano klasztor brygidek. Rozwój posiadłości tych ostatnich przy obecnych ul. Brygidki, Mniszki, Profesorskiej i Igielnickiej spowodował włączenie całego tego obszaru w połowie XV wieku do Starego Miasta ( Nonnenhof).
Od 1397 roku planowano otoczenie miasta wałem, w 1402 uzyskano zezwolenie na wykopanie szerokiej na 12 m fosy (Nowego Rowu) między Starym a Młodym Miastem; z pozyskanej ziemi oba miasta usypały wały obronne, nad fosą zbudowano most. Powiększyło to obszar miasta o okolice obecnej ul. Wałowej. W roku 1402, kosztem Osieka, powiększono Stare Miasto o obszar 140 m długości i 80 m szerokości, czyli o okolice obecnej ul. Stolarskiej, przedłużonej w kierunku Młodego Miasta tzw. Nową Groblą (Neuer Damm, obecnie Łagiewniki) z mostkiem na Raduni, nazwanym później Rybackim; w 1415 powstał przy grobli szpital i kościół św. Jakuba. Wspólną drogą na granicy obu dzielnic uczyniono obecnie ul. Browarną. Główną ulicą Starego Miasta była Korzenna (w 1399 Pfeffergasse, w 1404 Pfefferstett) i Kowalska (w 1400 Schmiedegasse). Starsze od nich są: Elżbietańska, zwana początkowo Drogą do św. Jerzego (w 1355 weg, da man zu St. Georgen geht, w 1393 gasse bey St. Georgen), obecna nazwa od roku 1443 (sente Elsebethgasse, od szpitala i kościół św. Elżbiety) i Garncarska (w XV wieku Tepper Gasse = Töpfergasse). W 1400 roku w źródłach pisanych ul. Heweliusza (Bomgartische Gasse – od nazwiska), w 1449 ul. Gnilną (Faulgraben), jej przedłużenie na zachód zwane było początkowo Czarnokrzyską (w 1495 bey dem swartzen cruze – od krzyża targowego), a nastęnie Targiem Kaszubskim (w 1694 Kassubischer Markt). W roku 1495 wzmiankowano ul. Rajską (Paradiesgasse – od gospody Raj), w 1509 Stolarską (Tischlergasse), w 1511 Łagiewniki (Schüsseldamm). Po zniszczeniu Młodego Miasta i przesiedleniu większości mieszkańców na Stare Miasto w rejonie obecnej ul. Korzennej i Łagiewniki, zbudowano dla nich w roku 1458 nowy kościół św. Bartłomieja, a w 1464 przy podupadłej kaplicy św. Jerzego osadzono karmelitów z Młodego Miasta, którzy zaczęli wznosić klasztor i kościół NMP, św. Eliasza i Elizeusza, obecnie św. Józefa. Wzniesione w okresie 1466–1487 murowane fortyfikacje obejmowały 1,4 km murów z 3 bramami i 18 basztami. W ich obrębie znalazł się Targ Drzewny (w 1515 holczmarkt = Holzmarkt). Przed rokiem 1611 na miejscu kuźnicy miedzi wybudowano Mały Młyn, zwany także Pszennym (obiekt, zwany obecnie Małym Młynem, był w rzeczywistości spichlerzem dla Wielkiego Młyna). Obszar Starego Miasta (wraz z Osiekiem) wynosił 55 ha. W 1495 liczbę posesji szacuje się na 730, mieszkańców na 3655 (razem z Osiekiem 850 posesji i około 4300 mieszkańców). U szczytu rozwoju przed rozbiorami Stare Miasto mogło liczyć 20 tysięcy mieszkańców. 17 IV 1793 zlikwidowano odrębne władze Starego Miasta, sąd ( Ławę) połączono z ławą Głównego Miasta w Sąd Miejski. W roku 1806 było 1231 budynków, w 1843 – 1348, w 1927 – 1874. W 1880 mieszkało tu 31 250 osób, w 1917 – 37 586. Dzielnica była stosunkowo biedna: w roku 1927 mieszkania jednopokojowe stanowiły 37,1% wszystkich mieszkań, a 4 i więcej pokojów było tylko w 9,3% mieszkań. Po zniszczeniu w 1945 odbudowano 6 kościołów, klasztor pokarmelicki, szpital elżbietański, Wielki Młyn oraz kilka dalszych obiektów, np. Dom Kaznodziejów. 12 II 1994 otwarty został dom handlowy w Wielkim Młynie. Naprzeciwko Dworca Głównego stanął w roku 2001 kompleks handlowy City Forum, z hotelem, 17 I 2002 przy Karmelickiej 1 uruchomiono Kino Krewetka, w 2003 na zbiegu ul. Rajskiej, Heweliusza, Gnilnej – Galerię Handlową Madison Park.
