SZPITAL ŚW. ELŻBIETY
| < Poprzednie | Następne > |
św. Elżbiety (dom zakonny pallotynów), 2017
i o odbudowie szpitala, 2017
SZPITAL ŚW. ELŻBIETY (St. Elisabeth-Hospital), powstał na Starym Mieście przy obecnej ul. Elżbietańskiej na bazie Dworu Ubogich (Elendenhof), działającego jako fundacja gildii ubogich (Elendengilde) przy przeznaczonym dla trędowatych ► szpitalu św. Jerzego. Statut Dworu Ubogich, opracowany przez Marcina, proboszcza ► kościoła św. Katarzyny, zatwierdził w 1391 bp włocławski Henryk. 15 III 1394 zatwierdził fundację wielki mistrz Konrad von Jungingen (m.in. zwalniając od zwierzchnictwa proboszcza św. Katarzyny i wydając zgodę na powstanie kaplicy ► kościoła św. Elżbiety), 15 VII 1394 bp Henryk, a 19 V 1395 – papież Bonifacy IX. Szpital otrzymał prawo do legatów testamentowych i mienia zmarłych w nim osób. Początkowo zarządzany przez podległego zakonowi krzyżackiemu szpitalnika, po 1454 podlegał ► Radzie Miejskiej.
W średniowieczu był jednym z najbogatszych gdańskich szpitali. Należały do niego wsie: Łapino, ► Zakoniczyn, Mąkocin, Widlino i ► Piecki. Pod koniec XV wieku przejął dobra ► szpitala św. Rocha. W 1. połowie XVI wieku nadużycia szpitalników wywołały kryzys finansów. W 1546 Rada Miejska ustanowiła zarząd wspólny z zarządem ► szpitala św. Ducha (tzw. zjednoczone szpitale św. Ducha i św. Elżbiety). Kiedy pojawiła się na Pomorzu armia księcia Eryka Brunszwickiego, w 1563 miejskie wojska Gdańska obsadziły szpital. Jego właściwe funkcje czasowo przeniesiono do sąsiednich domów nabytych od ► karmelitów.
Po kryzysie, do końca XVIII wieku zachował status instytucji dobrze sytuowanej. Przeznaczony dla ubogich, starych i chorych, pielgrzymów; od końca XIV wieku potwierdzona była obecność wkupujących się na dożywocie (prebendariuszy). W 1541 oddzielono od szpitala ► dom dziecka. W 1551 Rada nakazała kierowanie do niego chorych na choroby naturalne. W 1416 miał 95 pensjonariuszy (20 łóżek rezerwowano dla pielgrzymów), w 1450 – 75, w 1681 – 66, w 1700 – 60, w 1706 – 57. W 2. połowie XV wieku w skład kompleksu szpitalnego wchodziły odrębne domy dla chorych, dzieci, prebendariuszy, dwa dla pielgrzymów (dla kobiet i mężczyzn). W 1554, z racji rozbudowy pobliskich obwałowań, część parceli szpitala od strony obecnej ul. Podwale Grodzkie przejęło miasto, burząc niektóre najdalej na zachód wysunięte zabudowania szpitalne z 13 mieszkaniami. Z powodu złego stanu pozostałe zabudowania w roku 1618 rozebrano. Wzniesiono nowe trzy skrzydła: wzdłuż obecnej ul. Elżbietańskiej i dwa prostopadłe do niego, a równoległe do osi kościoła św. Elżbiety. Powstały w ten sposób dwa dziedzińce, zamknięte z trzech stron budynkami kościoła i szpitala, a od zachodu – wałem fortyfikacji. Na północ od szpitala znajdował się spichlerz i jeszcze jeden gospodarczy dziedziniec.
W nocy 4/5 II 1752 szpital spłonął wskutek niewygaszenia pieca w piekarni. Odbudowany w 1753–1754 z darowizn (m.in. znacznej darowizny Adelgundy, żony burmistrza ► Johanna Karla Schwartzwalda) i za zezwoleniem Rady Miejskiej z pieniędzy uzyskanych z publicznych zbiórek. Projekt odbudowy opracował ► Krzysztof Strzycki, powstał budynek z fasadą od ul. Elżbietańskiej, z trzema dużymi lukarnami i centralnie usytuowanym portalem. Znajdowała się w nim sala przyjęć, izba ogólna oraz 26 izb dla pensjonariuszy. W 1797 połączony ze szpitalem św. Ducha wspólnym zarządem. W 1844 budynki szpitalne i kościelne wykupiła od fundacji zjednoczonych szpitali administracja wojskowa. W budynku urządzono biuro garnizonowego sądu wojskowego i areszt. W okresie ► II Wolnego Miasta Gdańska znajdował się tu rewir policyjny. W 1945 spaliły się dawne budynki szpitalne (pozostała część wypalonych murów). 21 XII 1946 przekazane zostały (wraz z kościołem św. Elżbiety) Stowarzyszeniu Apostolstwa Katolickiego (► pallotyni). Zezwolenie na odbudowę zespołu otrzymali w 1956. Dawny szpital odbudowano w latach 1956–1958 jako dom zakonny.
