MŁODE MIASTO (Jungstadt)
| Linia 4: | Linia 4: | ||
'''MŁODE MIASTO''' (Jungstadt), założone przez Krzyżaków na [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawie chełmińskim]], istniało w latach 1380–1455. Lokowane na podstawie przywileju z 18 I 1380, wystawionego przez wielkiego mistrza [[WINRICH von KNIPRODE | Winricha von Kniprode]], przez zasadźców – Klausa Langego (rajca [[STARE MIASTO | Starego Miasta]], wcześniej prawdopodobnie i zasadźca tegoż) oraz Petera Sadowina. Początkowo traktowane było przez Krzyżaków i mieszkańców [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] i Starego Miasta jako miasto kooperujące w ramach zespołu osadniczego. Dopiero podczas narastania konfliktu miast pruskich z Krzyżakami (Młode Miasto nie było członkiem Związku Pruskiego, [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojna trzynastoletnia]]) uwypuklono jego konkurencyjny względem Głównego Miasta charakter. W okresie 1386–1387 wzmiankowano [[RADA MIEJSKA | Radę Młodego Miasta]], w roku 1395 [[SĘDZIA | sędziego]] i [[ŁAWA MIEJSKA | ławę]]. <br/><br/> | '''MŁODE MIASTO''' (Jungstadt), założone przez Krzyżaków na [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawie chełmińskim]], istniało w latach 1380–1455. Lokowane na podstawie przywileju z 18 I 1380, wystawionego przez wielkiego mistrza [[WINRICH von KNIPRODE | Winricha von Kniprode]], przez zasadźców – Klausa Langego (rajca [[STARE MIASTO | Starego Miasta]], wcześniej prawdopodobnie i zasadźca tegoż) oraz Petera Sadowina. Początkowo traktowane było przez Krzyżaków i mieszkańców [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]] i Starego Miasta jako miasto kooperujące w ramach zespołu osadniczego. Dopiero podczas narastania konfliktu miast pruskich z Krzyżakami (Młode Miasto nie było członkiem Związku Pruskiego, [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojna trzynastoletnia]]) uwypuklono jego konkurencyjny względem Głównego Miasta charakter. W okresie 1386–1387 wzmiankowano [[RADA MIEJSKA | Radę Młodego Miasta]], w roku 1395 [[SĘDZIA | sędziego]] i [[ŁAWA MIEJSKA | ławę]]. <br/><br/> | ||
| − | Strefa osadnicza Młodego Miasta Gdańska była położona nad Wisłą na obszarze późniejszego Szańca Wapiennego ([[FORTYFIKACJE | fortyfikacje]]) i pochylni [[STOCZNIA SCHICHAUA | Stoczni Schichaua]] (obecnie ul. Jana z Kolna). Granicą patrymonium ze Starym Miastem był Rów Gnilny (obecnie ulice Gnilna i Aksamitna), wykopany po roku 1402, w dolnym biegu łączący się z [[KANAŁ RADUNI | Kanałem Raduni]], wpadającym bezpośrednio do Wisły. Do patrymonium należały dwie wysepki wiślane, wieś sołecka i folwark [[SUCHANINO | Suchanino]] oraz dokupione dobra rycerskie [[RUTKI | Rutki]]. Wzdłuż traktu ze Starego Miasta do [[WRZESZCZ | Wrzeszcza]] znajdowały się ogrody i karczma Swerenis. Od północy po dokupieniu Rutek granicą stała się rzeczka [[STRZYŻA | Strzyża]] i [[POTOK KRÓLEWSKI | Potok Królewski]] aż do [[ŚWIĘTA STUDZIENKA | Świętej Studzienki]]. Granica zachodnia i południowa patrymonium (od [[GRODZISKO | Grodziska]]) pokrywały się z nowożytnymi granicami Suchanina. Głównymi szlakami komunikacyjnymi na obszarze patrymonium Młodego Miasta były: Nowa Grobla (obecnie ul. Łagiewniki), którą przebiegała droga z [[OSIEK | Osieka]] i Starego Miasta do strefy osadniczej, trakt ze Starego Miasta do Wrzeszcza (obecnie ul. Elżbietańska, dalej przy [[SZPITAL BOŻEGO CIAŁA | szpitalu Bożego Ciała]] i [[SZPITAL WSZYSTKICH BOŻYCH ANIOŁÓW | szpitalu Wszystkich Bożych Aniołów]]), trakt z Młodego Miasta do Studzienki (obecnie ul. Traugutta), droga z Młodego Miasta do Suchanina (obecnie ul. Smoluchowskiego) i z Suchanina do Piecek (obecnie ul. Beethovena). Układ urbanistyczny strefy osadniczej był prawdopodobnie szachownicowy (siatka ulic oparta na blokach zabudowy 2 × 2 i 2 × 3 sznury; 1 sznur = 43,2 m), którego centrum stanowił kwadratowy rynek (4 × 4 sznury) z ratuszem. W jednym z narożnych kwartałów przy rynku mógł znajdować się [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościół św. Bartłomieja]] (działka 2 × 3 sznury). Znane nazwy ulic: Ring (prawdopodobnie ulica okalająca kwartały wokół rynku), Górna (Obergasse), Dolna (Niedergasse), [[DŁUGA | Długa (Langgasse)]], Wapienna (Kalkgasse) i położone nad Wisłą zabudowane nabrzeże Bollwerk. W mieście znajdowała się łaźnia, przewidziany przywilejem lokacyjnym dom kupiecki prawdopodobnie nie powstał. Na północy od strefy osadniczej zlokalizowano cegielnię (pierwotnie krzyżacka?, wzmiankowana w roku 1404). Krzyżacy pozwolili opasać Młode Miasto murami, te jednak nigdy nie powstały. Większość zabudowy Młodego Miasta była drewniana i szkieletowa; w latach 20. XV wieku było tam około 250 parceli i około 2 tysiące mieszkańców. Trudnili się handlem (głównie drewnem składowanym na nadwiślańskich łąkach) i rzemiosłem (w | + | Strefa osadnicza Młodego Miasta Gdańska była położona nad Wisłą na obszarze późniejszego Szańca Wapiennego ([[FORTYFIKACJE | fortyfikacje]]) i pochylni [[STOCZNIA SCHICHAUA | Stoczni Schichaua]] (obecnie ul. Jana z Kolna). Granicą patrymonium ze Starym Miastem był Rów Gnilny (obecnie ulice Gnilna i Aksamitna), wykopany po roku 1402, w dolnym biegu łączący się z [[KANAŁ RADUNI | Kanałem Raduni]], wpadającym bezpośrednio do Wisły. Do patrymonium należały dwie wysepki wiślane, wieś sołecka i folwark [[SUCHANINO | Suchanino]] oraz dokupione dobra rycerskie [[RUTKI | Rutki]]. Wzdłuż traktu ze Starego Miasta do [[WRZESZCZ | Wrzeszcza]] znajdowały się ogrody i karczma Swerenis. Od północy po dokupieniu Rutek granicą stała się rzeczka [[STRZYŻA | Strzyża]] i [[POTOK KRÓLEWSKI | Potok Królewski]] aż do [[ŚWIĘTA STUDZIENKA | Świętej Studzienki]]. Granica zachodnia i południowa patrymonium (od [[GRODZISKO | Grodziska]]) pokrywały się z nowożytnymi granicami Suchanina. Głównymi szlakami komunikacyjnymi na obszarze patrymonium Młodego Miasta były: Nowa Grobla (obecnie ul. Łagiewniki), którą przebiegała droga z [[OSIEK | Osieka]] i Starego Miasta do strefy osadniczej, trakt ze Starego Miasta do Wrzeszcza (obecnie ul. Elżbietańska, dalej przy [[SZPITAL BOŻEGO CIAŁA | szpitalu Bożego Ciała]] i [[SZPITAL WSZYSTKICH BOŻYCH ANIOŁÓW | szpitalu Wszystkich Bożych Aniołów]]), trakt z Młodego Miasta do Studzienki (obecnie ul. Traugutta), droga z Młodego Miasta do Suchanina (obecnie ul. Smoluchowskiego) i z Suchanina do Piecek (obecnie ul. Beethovena). Układ urbanistyczny strefy osadniczej był prawdopodobnie szachownicowy (siatka ulic oparta na blokach zabudowy 2 × 2 i 2 × 3 sznury; 1 sznur = 43,2 m), którego centrum stanowił kwadratowy rynek (4 × 4 sznury) z ratuszem. W jednym z narożnych kwartałów przy rynku mógł znajdować się [[KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY | kościół św. Bartłomieja]] (działka 2 × 3 sznury). Znane nazwy ulic: Ring (prawdopodobnie ulica okalająca kwartały wokół rynku), Górna (Obergasse), Dolna (Niedergasse), [[DŁUGA | Długa (Langgasse)]], Wapienna (Kalkgasse) i położone nad Wisłą zabudowane nabrzeże Bollwerk. W mieście znajdowała się łaźnia, przewidziany przywilejem lokacyjnym dom kupiecki prawdopodobnie nie powstał. Na północy od strefy osadniczej zlokalizowano cegielnię (pierwotnie krzyżacka?, wzmiankowana w roku 1404). Krzyżacy pozwolili opasać Młode Miasto murami, te jednak nigdy nie powstały. Większość zabudowy Młodego Miasta była drewniana i szkieletowa; w latach 20. XV wieku było tam około 250 parceli i około 2 tysiące mieszkańców. Trudnili się handlem (głównie drewnem składowanym na nadwiślańskich łąkach) i rzemiosłem (w 1387 wzmiankowana kuźnia, w 1401 tkacze lnu, złotnik, w 1405 wytwórcy mieczy, w 1406 [[KONWISARSTWO | konwisarze]], w 1407 piekarze, w 1412 kuśnierze i pasamonicy, w 1414 tokarz, w 1415 rzeźnicy, w 1443 piwowar, w 1444 stolarz). Mieszkańcy utrzymywali kontakty handlowe z szafarzami krzyżackimi, Mazowszem, Lubeką, Holandią i Anglią (wykorzystując członkostwo Głównego Miasta w Hanzie). <br/><br/> |
| − | Przedstawiciele patrycjatu Głównego Miasta i Starego Miasta przyjmowani byli do prawa Młodego Miasta ( | + | Przedstawiciele patrycjatu Głównego Miasta i Starego Miasta przyjmowani byli do prawa Młodego Miasta (między innymi Herman von der Beke, Hans Beyer, Peter Dambeck, Klaus Everd, Lorens Falcke, Niclis Friedland, Hans Frone, Hans Ketting, [[LOVENSTEIN JORDAN | Jordan Lovenstein]], Philip Rosenberg, Johan von Stein, [[VORRATH HEINRICH | Heinrich Vorrath]], Hans Voss, Niclis Wilde, Klaus Witte). Znane są także związki rodzinne i polityczne części patrycjatu Młodego Miasta z patrycjatem Głównego i Starego Miasta (między innymi Niclis Heiland, Michel van der Kanten, [[ZEDELER JOHANN, burmistrz Młodego Miasta | Johann Zedeler]]). Wpływy patrycjatu obcego i słabość gospodarcza Młodego Miasta spowodowały, że miejscowe elity niezwiązane z Głównym i Starym Miastem były w XV wieku oparciem dla władzy Krzyżaków w coraz bardziej niechętnym im Gdańsku (np. rodzina Stoltzefussów). Na obszarze patrymonium Młodego Miasta zbudowano: kościół św. Bartłomieja (budowa przewidziana w przywileju lokacyjnym, wzmiankowana w 1402), szkołę (wzmiankowana w 1408), klasztor karmelitów z kościołem Najświętszej Marii Panny (wzmiankowany w 1399), kaplicę św. Eryka przy kościele (wzmiankowana w 1439), szpital Wszystkich Bożych Aniołów (wzmiankowany w 1440), [[SZPITAL ŚW. JAKUBA | szpital św. Jakuba]] i być może [[SZPITAL ŚW. ROCHA | szpital św. Rocha]]. <br/><br/> |
| − | Projekt pokojowego podporządkowania Młodego Miasta przez Główne Miasto został wysunięty w | + | Projekt pokojowego podporządkowania Młodego Miasta przez Główne Miasto został wysunięty w 1453 w instrukcji [[JORDAN WILHELM | Wilhelma Jordana]], posła stanów pruskich do cesarza Fryderyka III. Po wybuchu w 1454 [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojny trzynastoletniej]] Główne Miasto, za zgodą króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka z 16 VI 1454, ograniczyło samodzielność Młodego Miasta i Starego Miasta, przejmując z obu miast dochody należne Krzyżakom. Z powodu braku fortyfikacji wokół Starego Miasta i Młodego Miasta oraz ryzyka szturmu na Gdańsk przez Krzyżaków, rada Głównego Miasta, po klęsce wojsk królewskich pod Chojnicami i kontrofensywie Krzyżaków na Pomorzu w listopadzie 1454, wystąpiła 28 XII 1454 o zgodę króla polskiego na rozbiórkę Młodego Miasta, otrzymując ją 8 I 1455. Początek rozbiórki nastąpił 14 I 1455. Pozostawiono dwa obiekty stojące w większej odległości od Starego Miasta: szpital Wszystkich Bożych Aniołów i klasztor karmelitów (rozbiórka w 1464). [[WILKIERZE | Wilkierz]] z 1455 zakazywał wznoszenia budynków na terenie Młodego Miasta oraz posiadania podwójnego obywatelstwa. Mieszkańcy Młodego Miasta, po złożeniu przysięgi wierności, przesiedleni zostali na obszar Głównego Miasta i Starego Miasta (w rejon obecnej ul. Heweliusza, Bednarskiej i na [[DŁUGIE OGRODY | Długie Ogrody]]). Nie dotyczyło to stronników Krzyżaków, którzy musieli zbiec. Część patrymonium Młodego Miasta ze szpitalem św. Jakuba wcielono (1456?) w obręb budynków fortyfikacji Starego Miasta. Nowy kościół św. Bartłomieja wzmiankowano w 1456 na Starym Mieście. Jeszcze 15 V 1457 król, wyrażając zgodę na ustanowienie jednej Rady i sądu dla Gdańska, wymieniał Młode Miasto, mimo że jego samorząd nie funkcjonował od dwóch lat. Zakaz wznoszenia budowli na terenie dawnego Młodego Miasta utrzymywany był do roku 1480. <br/><br/> |
Nazwa Jungstadt używana była na określenie terenów na północy od Starego Miasta jeszcze w XVII wieku, następnie przeszła na założone w 2. połowie XVII wieku między Szańcem Wapiennym a Starym Miastem składy drewna (Legan, [[SKŁADY | Składy]]). {{author: PS}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] | Nazwa Jungstadt używana była na określenie terenów na północy od Starego Miasta jeszcze w XVII wieku, następnie przeszła na założone w 2. połowie XVII wieku między Szańcem Wapiennym a Starym Miastem składy drewna (Legan, [[SKŁADY | Składy]]). {{author: PS}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] | ||
Wersja z 16:50, 24 sie 2022
MŁODE MIASTO (Jungstadt), założone przez Krzyżaków na prawie chełmińskim, istniało w latach 1380–1455. Lokowane na podstawie przywileju z 18 I 1380, wystawionego przez wielkiego mistrza Winricha von Kniprode, przez zasadźców – Klausa Langego (rajca Starego Miasta, wcześniej prawdopodobnie i zasadźca tegoż) oraz Petera Sadowina. Początkowo traktowane było przez Krzyżaków i mieszkańców Głównego Miasta i Starego Miasta jako miasto kooperujące w ramach zespołu osadniczego. Dopiero podczas narastania konfliktu miast pruskich z Krzyżakami (Młode Miasto nie było członkiem Związku Pruskiego, wojna trzynastoletnia) uwypuklono jego konkurencyjny względem Głównego Miasta charakter. W okresie 1386–1387 wzmiankowano Radę Młodego Miasta, w roku 1395 sędziego i ławę.
Strefa osadnicza Młodego Miasta Gdańska była położona nad Wisłą na obszarze późniejszego Szańca Wapiennego ( fortyfikacje) i pochylni Stoczni Schichaua (obecnie ul. Jana z Kolna). Granicą patrymonium ze Starym Miastem był Rów Gnilny (obecnie ulice Gnilna i Aksamitna), wykopany po roku 1402, w dolnym biegu łączący się z Kanałem Raduni, wpadającym bezpośrednio do Wisły. Do patrymonium należały dwie wysepki wiślane, wieś sołecka i folwark Suchanino oraz dokupione dobra rycerskie Rutki. Wzdłuż traktu ze Starego Miasta do Wrzeszcza znajdowały się ogrody i karczma Swerenis. Od północy po dokupieniu Rutek granicą stała się rzeczka Strzyża i Potok Królewski aż do Świętej Studzienki. Granica zachodnia i południowa patrymonium (od Grodziska) pokrywały się z nowożytnymi granicami Suchanina. Głównymi szlakami komunikacyjnymi na obszarze patrymonium Młodego Miasta były: Nowa Grobla (obecnie ul. Łagiewniki), którą przebiegała droga z Osieka i Starego Miasta do strefy osadniczej, trakt ze Starego Miasta do Wrzeszcza (obecnie ul. Elżbietańska, dalej przy szpitalu Bożego Ciała i szpitalu Wszystkich Bożych Aniołów), trakt z Młodego Miasta do Studzienki (obecnie ul. Traugutta), droga z Młodego Miasta do Suchanina (obecnie ul. Smoluchowskiego) i z Suchanina do Piecek (obecnie ul. Beethovena). Układ urbanistyczny strefy osadniczej był prawdopodobnie szachownicowy (siatka ulic oparta na blokach zabudowy 2 × 2 i 2 × 3 sznury; 1 sznur = 43,2 m), którego centrum stanowił kwadratowy rynek (4 × 4 sznury) z ratuszem. W jednym z narożnych kwartałów przy rynku mógł znajdować się kościół św. Bartłomieja (działka 2 × 3 sznury). Znane nazwy ulic: Ring (prawdopodobnie ulica okalająca kwartały wokół rynku), Górna (Obergasse), Dolna (Niedergasse), Długa (Langgasse), Wapienna (Kalkgasse) i położone nad Wisłą zabudowane nabrzeże Bollwerk. W mieście znajdowała się łaźnia, przewidziany przywilejem lokacyjnym dom kupiecki prawdopodobnie nie powstał. Na północy od strefy osadniczej zlokalizowano cegielnię (pierwotnie krzyżacka?, wzmiankowana w roku 1404). Krzyżacy pozwolili opasać Młode Miasto murami, te jednak nigdy nie powstały. Większość zabudowy Młodego Miasta była drewniana i szkieletowa; w latach 20. XV wieku było tam około 250 parceli i około 2 tysiące mieszkańców. Trudnili się handlem (głównie drewnem składowanym na nadwiślańskich łąkach) i rzemiosłem (w 1387 wzmiankowana kuźnia, w 1401 tkacze lnu, złotnik, w 1405 wytwórcy mieczy, w 1406 konwisarze, w 1407 piekarze, w 1412 kuśnierze i pasamonicy, w 1414 tokarz, w 1415 rzeźnicy, w 1443 piwowar, w 1444 stolarz). Mieszkańcy utrzymywali kontakty handlowe z szafarzami krzyżackimi, Mazowszem, Lubeką, Holandią i Anglią (wykorzystując członkostwo Głównego Miasta w Hanzie).
Przedstawiciele patrycjatu Głównego Miasta i Starego Miasta przyjmowani byli do prawa Młodego Miasta (między innymi Herman von der Beke, Hans Beyer, Peter Dambeck, Klaus Everd, Lorens Falcke, Niclis Friedland, Hans Frone, Hans Ketting, Jordan Lovenstein, Philip Rosenberg, Johan von Stein, Heinrich Vorrath, Hans Voss, Niclis Wilde, Klaus Witte). Znane są także związki rodzinne i polityczne części patrycjatu Młodego Miasta z patrycjatem Głównego i Starego Miasta (między innymi Niclis Heiland, Michel van der Kanten, Johann Zedeler). Wpływy patrycjatu obcego i słabość gospodarcza Młodego Miasta spowodowały, że miejscowe elity niezwiązane z Głównym i Starym Miastem były w XV wieku oparciem dla władzy Krzyżaków w coraz bardziej niechętnym im Gdańsku (np. rodzina Stoltzefussów). Na obszarze patrymonium Młodego Miasta zbudowano: kościół św. Bartłomieja (budowa przewidziana w przywileju lokacyjnym, wzmiankowana w 1402), szkołę (wzmiankowana w 1408), klasztor karmelitów z kościołem Najświętszej Marii Panny (wzmiankowany w 1399), kaplicę św. Eryka przy kościele (wzmiankowana w 1439), szpital Wszystkich Bożych Aniołów (wzmiankowany w 1440), szpital św. Jakuba i być może szpital św. Rocha.
Projekt pokojowego podporządkowania Młodego Miasta przez Główne Miasto został wysunięty w 1453 w instrukcji Wilhelma Jordana, posła stanów pruskich do cesarza Fryderyka III. Po wybuchu w 1454 wojny trzynastoletniej Główne Miasto, za zgodą króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka z 16 VI 1454, ograniczyło samodzielność Młodego Miasta i Starego Miasta, przejmując z obu miast dochody należne Krzyżakom. Z powodu braku fortyfikacji wokół Starego Miasta i Młodego Miasta oraz ryzyka szturmu na Gdańsk przez Krzyżaków, rada Głównego Miasta, po klęsce wojsk królewskich pod Chojnicami i kontrofensywie Krzyżaków na Pomorzu w listopadzie 1454, wystąpiła 28 XII 1454 o zgodę króla polskiego na rozbiórkę Młodego Miasta, otrzymując ją 8 I 1455. Początek rozbiórki nastąpił 14 I 1455. Pozostawiono dwa obiekty stojące w większej odległości od Starego Miasta: szpital Wszystkich Bożych Aniołów i klasztor karmelitów (rozbiórka w 1464). Wilkierz z 1455 zakazywał wznoszenia budynków na terenie Młodego Miasta oraz posiadania podwójnego obywatelstwa. Mieszkańcy Młodego Miasta, po złożeniu przysięgi wierności, przesiedleni zostali na obszar Głównego Miasta i Starego Miasta (w rejon obecnej ul. Heweliusza, Bednarskiej i na Długie Ogrody). Nie dotyczyło to stronników Krzyżaków, którzy musieli zbiec. Część patrymonium Młodego Miasta ze szpitalem św. Jakuba wcielono (1456?) w obręb budynków fortyfikacji Starego Miasta. Nowy kościół św. Bartłomieja wzmiankowano w 1456 na Starym Mieście. Jeszcze 15 V 1457 król, wyrażając zgodę na ustanowienie jednej Rady i sądu dla Gdańska, wymieniał Młode Miasto, mimo że jego samorząd nie funkcjonował od dwóch lat. Zakaz wznoszenia budowli na terenie dawnego Młodego Miasta utrzymywany był do roku 1480.
Nazwa Jungstadt używana była na określenie terenów na północy od Starego Miasta jeszcze w XVII wieku, następnie przeszła na założone w 2. połowie XVII wieku między Szańcem Wapiennym a Starym Miastem składy drewna (Legan, Składy).
