SUCHANINO

Wersja z 14:19, 31 gru 2022

Dzielnica Suchanino na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska

Przebieg granicy dzielnicy Suchanino według statutu dzielnicy z 2014

Suchanino widziane
z ul. Łostowickiej

Suchanino, widok ze Wzgórza Mickiewicza, na pierwszym planie po prawej kościół św. Franciszka z Asyżu w Emaus

Staw na Cygańskiej Górze między ul. Cygańska Góra i ul. Beethovena

Zabytkowy dom szachulcowy z przełomu XIX/XX wieku przy ul. Powstańców Warszawskich 53

Zabudowa jednorodzinna sprzed 1939, ul. Schuberta

Główna ulica Suchanina, ul. Beethovena

Bloki Spółdzielni Mieszkaniowej Suchanino przy ul. Paganiniego

Kładka nad ul. Powstańców Warszawskich, w tle bloki SM Suchanino przy ul. Paderewskiego

SUCHANINO (1382 Suchanke, Zigankenberg, Cygańska Góra), dzielnica Gdańska ( administracyjny podział). Według statutu dzielnicy z 2014 granica biegnie „Od skrzyżowania ul. Rakoczego z Piekarniczą do skrzyżowania ulicy Nowolipie i Schuberta. Od tego skrzyżowania przebiega dołem skarpy pomiędzy ul. Nowolipie i Kolonia Zręby, a Kurpińskiego, Liszta, Paderewskiego do góry schodów na ul. Starodworskiej i do ul. Powstańców Warszawskich. Następnie tą ulicą do skrzyżowania z Wyczółkowskiego, a dalej, omijając ul. Taborową, przez cmentarz wojskowy do ul. Powstańców Warszawskich i Cygańska Góra. Ulicą Cygańska Góra do ul. Smoluchowskiego aż za ogrody działkowe do końca lasu, potem dołem skarpy do skrzyżowania z ul. Wagnera i Potoku Królewskiego. Potokiem Królewskim do ul. Trzy Lipy i pomiędzy Parkiem Naukowo–Technologicznym a Centrum Handlowym Morena do skrzyżowania z ul. Rakoczego z Piekarniczą”.

Początkowo wieś. W 1343 Krzyżacy nadali 15 łanów w tej wsi rycerzom Maciejowi i Nasudzie z Nanic i Śmiechowa (obecnie Wejherowo), w 1344 Maciej z Nanic wydał ten obszar do lokacji na prawie chełmińskim. W 1380 przekazane przez Krzyżaków na własność Młodemu Miastu. Granicą wschodnią była Wisła, północną – Nowe Szkoty, Wrzeszcz, Strzyża, Piecki, Migowo, południową – Gdańsk i wieś Siedlce, zachodnią – gminy Ujeścisko i Jasień. Dochody ze wsi przeznaczono dla kościoła św. Bartłomieja na Nowym Mieście. Po zniszczeniu Młodego Miasta w 1454 przejęte przez radę Głównego Miasta, w której imieniu wsią zarządzali sołtysi odpowiedzialni za porządek i pobór czynszów. Znane są nazwiska wielu z nich z okresu XVI–XVIII wieku. Rada Miejska nadawała też wsi wilkierze i przepisy, np. przeciwpożarowe.

Wieś była rozległa pod względem zajmowanego obszaru, ze słabymi gruntami, przecinana wzgórzami i jarami. Tereny nadrzeczne były zalewowe, wykorzystywane na łąki do wypasania bydła, część zachodnią przeznaczono pod uprawy zbóż i ogrody. Centrum wsi znajdowało się w rejonie stawku u zbiegu obecnych ulic: Beethovena, Powstańców Warszawy i Cygańskiej Góry. Przez osadnictwo, dzierżawy wyodrębniły się rejony Królewskiej Doliny (Königstal) ze Świętą Studzienką, oraz Diabełkowo (Düvelkau), posiadane latami przez gdańskich patrycjuszy.

We wschodniej części, przedzielonej drogą z Gdańska do Wrzeszcza, od 1768–1770 obsadzonej szpalerami lip ( al. Zwycięstwa), znajdował się od czasów średniowiecznych szpital i kościół Wszystkich Bożych Aniołów wraz z cmentarzem. Wieś wielokrotnie była palona i grabiona, głównie przez wojska oblegające Gdańsk w: 1461, 1586, 1656, 1734, 1807, 1813. W 1813 zniszczony został wspomniany kościół (nieodbudowany). Rejon był ubogi w zakłady produkcyjne, odnotowano jedynie cegielnię koło kościoła Wszystkich Bożych Aniołów (XVIII/XIX wiek) i w rejonie Diabełkowa (XVIII wiek). Nad Wisłą, w rejonie należącym do wsi, zatrzymywały się tratwy; na brzegu składowano drewno oferowane przez flisaków odbiorcom.

W 1772, po I rozbiorze Polski, wieś włączona do państwa pruskiego, po 1814 weszła w skład nowo utworzonego powiatu gdańskiego, z wyjątkiem prowadzącej do Wrzeszcza al. Lipowej (al. Zwycięstwa), która włączona została w skład gminy miejskiej Gdańska. 18 III 1877 tereny leżące na wschód od niej zostały odpłatnie przejęte przez władze Gdańska, podobnie się stało z pozostałą częścią wsi, włączoną 1 IV 1902 w granice miasta i będącą częścią dzielnicy Wrzeszcz. Poza Wrzeszczem pozostała rdzenna, rolnicza część gminy z główną drogą, obecną ul. Beethovena. Wieś przestała istnieć jako odrębna jednostka administracyjna.

W latach 1874–1907 funkcjonował tu urząd stanu cywilnego. W 1897 wyróżniano w niej: właściwą wieś z 39 gospodarstwami, dwór Diabełkowo należący do Hermanna Zimmermanna, Świętą Studzienkę z 16 rodzinami, rejon obecnej ul. Nowodworskiej, graniczącej z Siedlcami (Szlapke) 12 rodzin i Zigankenbergerfelde, rejon obecnej ul. Wronia – Smoluchowskiego – Traugutta, gdzie było 129 posesji. Obok jedno- i kilkurodzinnych domów powstawały tu zachowane do niedawna tanie, szachulcowe kamienice czynszowe z czerwonej cegły, z doprowadzoną do nich wodą, po 1900 – z kanalizacją, gazem miejskim, od 1912 także instalacją elektryczną. Ogólna liczba mieszkańców jest trudna do ustalenia, ponieważ niektóre posesje zasiedlało kilka, a nawet kilkanaście rodzin. W 1902 ogólną liczbę ludności tej części Suchanina oceniano na 5800 osób. Wśród nich byli także nowi mieszkańcy, osiedleni tu po 1896.

Na przełomie XIX i XX wieku w tym rejonie zostały wytyczone nowe, prostopadłe najczęściej do al. Lipowej (al. Zwycięstwa) ulice: Delbrückallee (ul. Skłodowskiej-Curie), Lindenstraße (ul. Tuwima), Ziegelstraße (ul. Śniadeckich), Opitzstraße (ul. Orzeszkowej) oraz poprzeczne do nich Gralathstraße (ul. Hoene-Wrońskiego), Eichenallee (ul. Dębinki), Fahrenheitstraße (ul. Fahrenheita). Zabudowane zostały w ciągu kilkunastu lat willami jedno- i kilkurodzinnymi oraz domami czynszowymi o dość wysokim standardzie. Wieś nie miała własnego kościoła, należała do końca XIX wieku do gdańskiej parafii ewangelickiej św. Katarzyny i katolickiej św. Brygidy, następnie do parafii wrzeszczańskich. Już w XVII wieku istniała tam wiejska szkoła.

W XIX wieku, kiedy centrum osadnictwa na terenie gminy rozwinęło się w rejonie obecnych ulic Wroniej, Smoluchowskiego i Traugutta, zaistniała konieczność (wynikająca z obowiązujących w Niemczech po 1870 ustaw oświatowych o nauce dzieci do 14. roku życia) utworzenia także i tam szkół powszechnych. Najpierw dwu-, trzyklasowe, w 1905 już pięcioklasowe, a po 1920 z pełnym siedmioklasowym programem. Pierwsza szkoła, o profilu ewangelickim, powstała 11 IX 1877 dla rejonu Suchanina i Strzyży Górnej w wynajętym domu prywatnym. 10 X 1898 otrzymała nowy budynek przy Feldstraße 11 (ul. Smoluchowskiego), zastąpiony 17 I 1938 przez kolejny, dla siedmioletniej już szkoły. Obok niej w 1905 działała dwuklasowa szkoła katolicka. Podział wyznaniowy tych szkół utrzymał się do 1935, kiedy nastąpiła reorganizacja gdańskiego szkolnictwa podstawowego. W miejsce różnego typu szkół powstały tzw. Hauptschule, z podziałem na szkoły dla dziewcząt i dla chłopców. Obie tego typu szkoły działały w budynku przy obecnej ul. Smoluchowskiego 11 do roku 1945.

Około 1815 przy al. Lipowej (al. Zwycięstwa), obok ruin kościoła Wszystkich Bożych Aniołów, powstał czynny do 1895 cmentarz szpitala miejskiego (zob. Cmentarze we Wrzeszczu (z Aniołkami). Przy Wielkiej Alei), w miejsce którego następnie założono ogólnodostępny park ( Parku im. Steffensów). W 1819 (między obecnym budynkiem Opery Bałtyckiej i pływalnią Politechniki Gdańskiej) powstał szeroki na 100 metrów wojskowy mały plac ćwiczeń (Der Kleine Exerzierplatz) do musztry pieszej, wraz z polową ujeżdżalnią do układania koni, częściowo pod wiatą, używany przez wojsko do 1918 ( wojskowe place ćwiczeń). W 1867 kilka zarządów gdańskich kościołów nabyło od gminy Suchanino tereny pod parafialne cmentarze. Powstały one po obu stronach alei (zob. Cmentarze we Wrzeszczu (z Aniołkami). Przy Wielkiej Alei). Po stronie wschodniej (w kierunku Wrzeszcza, obok szpitalnego) cmentarz kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP), za nim (przy torach kolejowych do obecnej ul. Towarowej i Trubadurów) zespolony cmentarz kościołów św. Piotra i Pawła, św. Bartłomieja oraz św. Jana (ewangelicki i menonicki), następnie kościoła luterańskiego we Wrzeszczu ( kościół Garnizonowy św. Apostołów Piotra i Pawła). Po zachodniej stronie, między obecną ul. Skłodowskiej-Curie a ul. Smoluchowskiego, funkcjonował ewangelicki cmentarz kościoła św. Trójcy, od obecnej ul. Traugutta zaś do ul. Narutowicza: katolickie kościołów św. Józefa i św. Brygidy, ewangelicki kościoła NMP, św. Katarzyny, katolicki św. Mikołaja i Kaplicy Królewskiej. Kolejne tereny gmina sprzedała w roku 1869 zarządowi prywatnej kolei szczecińskiej ( kolej), budującej linię do Gdańska, oddaną do użytku 1 VII 1870.

Od 1873 Große Allee (al. Zwycięstwa) kursował tramwaj konny (od 1896 elektryczny) z Gdańska do Wrzeszcza ( tramwaje), mający swój przystanek w jej połowie, przy istniejącej do II wojny światowej znanej gdańskiej kawiarni Vier Jahreszeiten (Cztery Pory Roku), w miejscu obecnego pomnika-czołgu. Po przeciwnej jej stronie działała Café Halbe Allee (Kawiarnia w Połowie Alei), budynek zachowany przy dawnym Trakcie Konnym, między obecnymi ulicami Tuwima i Skłodowskiej-Curie.

Po 1902 dzieje tej części dawnej gminy Zigankenberg nierozerwalnie były i są związane z dzielnicą Wrzeszcz. W drugiej, dawniej jej rdzennej, części w 1912 doprowadzono prąd z elektrowni na Ołowiance ( elektrownie i elektrociepłownie). W 1935 rozpoczęła się zabudowa przez spółdzielnię mieszkaniową (Danziger Siedlungs-AG) i prywatnych inwestorów jej rolniczej części, graniczącej z gminami Ujeścisko i Jasień, według typowych planów dla całego osiedla. Wzdłuż nowej ul. Beethovenweg (Beethovena) oraz jej ulic bocznych: Wolfgang-Mozart-Weg (Mozarta), Wagnerweg (ul. Wagnera), Franz-Schubert-Weg (ul. Szuberta) i Robert-Schumann-Weg (ul. Schumana), Am Anger (ul. Otwarta) powstało 220 parterowych, budowanych z czerwonej cegły domków 2-rodzinnych (440 lokali), z mieszkalnym poddaszem oraz z przydomowymi ogródkami, zamieszkanych głównie przez robotników gdańskich zakładów i rzemieślników. W domach tych była tylko instalacja wodna i elektryczna oraz szamba na nieczystości; skanalizowane i zgazyfikowane zostały po 1950. Na wschodzie ul. Beethovena łączyła się z ul. Heinrich-Scholz-Weg (ul. Powstańców Warszawskich), na zachodzie – poprzez ul. Schuberta z Königstaler Weg (ul. Sobieskiego) i Wrzeszczem, na południu – z Emaus przez Dreilindener Weg (ul. Nowolipie) oraz z Siedlcami przez Kleine Molde (ul. Wyczółkowskiego). Po 1945 ta część dawnej gminy otrzymała nazwę Suchanino, zwana była przez lata przez wielu gdańszczan popularnie Cygańską Górą. W 1955 roku przy ul. Beethovena 18/20 powstała Szkoła Podstawowa nr 43 (zob. też Gimnazjum nr 29). Drugi kompleks szkolny powstał na terenie osiedla spółdzielczego.

19 VII 1962 w dawnym zrujnowanym spichrzu, odbudowanym dzięki pomocy Wydziału Kultury MRN na podstawie przygotowanej w czynie społecznym dokumentacji inżynierów „Prozametu”, otwarto Dom Kultury z biblioteką i salą kinowo-widowiskową na 160 miejsc. W latach 1963-1965 oczyszczono i uregulowano staw na Cygańskiej Górze między ul. Cygańska Góra i ul. Beethovena (podczas prac na dnie którego znaleziono amunicję z okresu II wojny światowej). Pierwsze prace okazały się nieudanie, przez obniżenie lustra wody samorzutnie powstała tzw. „gęsia plaża” o nieprzyjemnym zapachu w miesiącach letnich. W 1966 osiedle nie dysponowało połączeniem telefonicznym, nie miało skrzynek pocztowych, brak było sklepów (nawet z podstawowymi artykułami spożywczymi), dopiero 21 VII 1967 przy ul. Schumanna oddano do użytku pierwszy spożywczy pawilon handlowy.

W latach 1974–1978 Gdańska Spółdzielnia Mieszkaniowa zbudowała tu osiedle z wielkiej płyty z 40 blokami i 2764 mieszkaniami przy ulicach Liszta, Kurpińskiego, Paderewskiego i Otwartej; dalsze powstały przy przedłużeniu ul. Powstańców Warszawskich, Noskowskiego, Kamieńskiego, Czajkowskiego; sąsiaduje z nimi ul. Cygańska Góra z mieszkaniami komunalnymi. 18 VII 1983 otwarto Gdańskie Zakłady Graficzne. Na osiedlu znajdują się liczne sklepy (pierwszy w dzielnicy Supersam otwarto 19 XI 1978), przychodnia lekarska, ośrodek kultury z biblioteką publiczną.

Od 2002 działa tu Centrum Handlowe „Morena” Carrefour (ul. Schuberta 102), od 2006 Gdański Park Naukowo-Techniczny (ul. Trzy Lipy 3). Od 23 IV 1991 osiedle podlega Spółdzielni Mieszkaniowej Suchanino. W nawiązaniu do dawnej zabudowy na nowo powstałych ul. Małcużyńskiego i Bacha wzniesiono domy jedno- i dwurodzinne. W 1982 założono nową parafię katolicką z konsekrowanym w roku 2002 nowym kościołem św. Maksymiliana Kolbego. W 1992 z części obszaru Suchanina powołano do życia nową jednostkę pomocniczą Gdańska, dzielnicę Aniołki. Komunikację z Gdańskiem i Wrzeszczem zapewniają autobusy miejskie (planowana w 1919 roku budowa linii tramwajowej przez Suchanino do Wrzeszcza nie została zrealizowana). MrGl