FERBER EBERHARD, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
EBERHARD FERBER (27 I 1463 Gdańsk – 5 III 1529 Tczew), burmistrz Gdańska. Syn burmistrza Johanna Ferbera i jego pierwszej żony Barbary z domu Tannenberg. Uczył się w szkole mariackiej, następnie studiował w szkole katedralnej we Włocławku. W 1481 został wysłany na dwór książąt meklemburskich w Szwerinie, by uczyć się dworskich manier i rzemiosła rycerskiego. W 1490 brał udział w wojnie Hanzy z Flandrią; powrócił do Gdańska w 1494.
Od 1494 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1506 rajcą, w 1508 sędzią, a od 1510 burmistrzem. Funkcję pierwszego burmistrza pełnił w 1516, 1511, 1514, 1515 i 1519, drugiego w 1510, 1513, 1518 i 1522, trzeciego w 1517 i 1521, czwartego w 1512 i 1520. W 1512, 1513 i w latach 1515–1522 był burgrabią królewskim. W okresie 1513–1522 piastował urząd inspektora kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP).
W 1502 otrzymał w administrowanie starostwo puckie, dane w zastaw Gdańskowi przez króla polskiego Aleksandra Jagiellończyka. Od 1514 do 1521 dzierżawił od miasta Żuławy Gdańskie. W 1512 otrzymał od króla Zygmunta I Starego w dożywotnią dzierżawę m.in. Kielno, Szemud i Czaple, w tym samym roku od Rady Miejskiej wydzierżawił Tujsk, Brunowo, Jankowo i Ostrów, a w 1514 od biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego Szkarpawę. W 1516 posiadał również wieś Ostaszewo. Mieszkał w kamienicy przy Langgasse 28 (ul. Długa), której fasadę zdobił herb Ferberów.
W latach 1496–1498 w orszaku księcia zachodniopomorskiego Bogusława X, wraz z innymi przedstawicielami gdańskich rodzin mieszczańskich (rajcą Reinholdem Feldstetem, Johannem Stuttem oraz Peterem Behmem), odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej (przez Niemcy i Włochy); brał udział w starciu z Turkami na Morzu Śródziemnym.
Jako burmistrz, z uwagi na powiązania handlowe kupców gdańskich z duńskimi, doprowadził do uchylenia się przez Gdańsk od udziału w wojnie między Lubeką a Danią w latach 1509–1511. Skutkiem tego było zamknięcie przez lubeczan w 1510 Sundu dla gdańskich statków i ograniczenie żeglugi w cieśninie, co spowodowało poważne straty finansowe kupców gdańskich i zmusiło przedstawicieli władz miejskich do szukania porozumienia z Lubeką na zjeździe Hanzy, który odbył się w tym mieście na przełomie czerwca i lipca 1511. Gdańskowi zezwolono na swobodną żeglugę przez Sund i wypłacono odszkodowanie za straty materialne wynikające z wcześniejszych obostrzeń. Na forum hanzeatyckim wysunął również postulat wybrania króla polskiego Zygmunta I Starego na protektora Hanzy, w miejsce wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego.
Wraz z wojewodą malborskim Jerzym Bażyńskim i rajcą Gregorem Brandtem wszedł w skład poselstwa gdańskiego, które między majem a lipcem 1512 gościło na dworze królewskim Zygmunta I Starego w Krakowie, gdzie przedłożył postulaty miasta dotyczące wyjaśnienia kwestii monetarnych oraz zniesienia możliwości apelacji od wyroków Rady Miejskiej. Brał udział w krakowskich przygotowaniach do zjazdu króla polskiego Zygmunta I Starego i jego brata Władysława, króla Czech i Węgier, z cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem w Pożoniu (Preszburgu/Bratysławie) oraz Wiedniu. Na dwór królewski wyjechał z Gdańska 8 II 1515 czterokonną karetą w asyście szesnastu zbrojnych jeźdźców. 3 III 1515 uzyskał od władcy obietnicę nieingerowania w sądownictwo miejskie, a dzień później potwierdzenie przywilejów dla Gdańska. Z orszakiem królewskim udał się do Pożonia, gdzie brał udział w naradzie delegacji polskiej oraz rozmowach dotyczących rozwiązania konfliktów z Krzyżakami. Uzyskał tam również zniesienie banicji, nałożonej 5 VI 1497 przez Maksymiliana I Habsburga na Gdańsk i Elbląg. Pismem cesarskim z 4 VIII 1515 zostały odwołane wszystkie kary nałożone na oba miasta (za sprawą mieszczanina Janecka, oskarżającego je o konfiskatę 44 statków ze zbożem). Od 17 lipca do początku sierpnia 1515, jako uczestnik delegacji polskiej, przebywał na zjeździe monarchów w Wiedniu. Na jego polecenie gdański pisarz miejski Ambrosius Storm sporządził diariusz, w którym opisał najważniejsze wydarzenia tego zjazdu.
W grudniu 1515 wspólnie z Heinrichem Wisem doprowadził do polubownego rozwiązania sporu między dziećmi Johanna Stuttego (także uczestnika pielgrzymki do Ziemi Świętej w latach 1496–1498 i ojca burmistrza Johanna Stuttego) oraz rajcą miejskim Johannem Abtshagenem a Johannem Mandtem, synem zmarłego w 1513 burmistrza Georga Mandta. Wielokrotnie reprezentował Gdańsk jako delegat na zjazdach stanów pruskich, między innymi w Toruniu (1504, 1519, 1520, 1521), Elblągu (1506, 1516), Nowym Mieście Lubawskim (1515) i Malborku (1517).
W latach 1517–1519 współdziałał w przygotowaniach Gdańska i Prus Królewskich do wojny z zakonem krzyżackim, którego wielki mistrz, Albrecht Hohenzollern, dążył do zerwania postanowień II pokoju toruńskiego (1466). Jako przedstawiciel miasta uczestniczył 18 IV 1518 w uroczystościach zaślubin Zygmunta I Starego z Boną Sforzą w Krakowie. W 1519 brał udział w obradach sejmu w Piotrkowie, a w listopadzie tego roku w obradach sejmu walnego w Toruniu, gdzie zadeklarował królowi polskiemu pomoc Gdańska w walce z Krzyżakami (będąc w posiadaniu informacji o działaniach finansowych podjętych przez współpracującą z państwem zakonnym Moskwę). Już w pierwszej fazie wojny Gdańsk dostarczył królowi sześciuset zaciężnych, gdańskie statki prowadziły działania na morzu (próbując blokować Królewiec i Bałgę), a w mieście organizowano flotę kaperską, działającą w imieniu króla polskiego. Między 5 a 10 XI 1520 kierował obroną Gdańska przed zaciężnym wojskiem zakonnym, tuż przed nadejściem wrogich wojsk nakazując spalić (ze względów taktycznych) przedmieścia: Lipce, Orunię, Stare Szkoty, Zaroślak, Chełm, Siedlce, Nowe Ogrody. W 1521 brał udział w rozmowach pokojowych strony polskiej z wielkim mistrzem Albrechtem Hohenzollernem w Toruniu, gdzie bronił również dobrego imienia Gdańska wobec zarzutów panów z Korony, jakoby w czasie wojny miasto chciało przejść pod władzę Krzyżaków.
W życiu społecznym Gdańska był reprezentantem tak zwanego nurtu arystokratycznego, czyli patrycjuszy, którzy wykorzystywali osiągane dochody, inwestując w posiadłości ziemskie i byli zainteresowani przejściem do stanu szlacheckiego. Objęcie przez jego brata, Maurycego, probostwa kościoła NMP, a przez drugiego z braci, Johanna, probostwa kościoła św. Jana, jak również uzyskanie przez jego szwagra, Jacoba Rhesena, urzędu rajcy, dało podstawy do pogłosek o uprawianiu przezeń nepotyzmu. Jako człowiek apodyktyczny potrafił w sporze sądowym zarzucić swemu szwagrowi (obaj mieli za żony siostry z rodziny von Ruden), ławnikowi Tidemanowi Hirschfeldowi, pochodzenie z nieprawego łoża i doprowadzić do jego rezygnacji z członkostwa w Ławie Miasta w 1519. W związku z tym w mieście rosła w siłę grupa niechętnie nastawionych do niego osób, związanych zwłaszcza z kupiectwem i rzemiosłem. Grupą opozycyjnie nastawionych względem niego patrycjuszy zasiadających we władzach miasta kierowali przedstawiciele rodziny Feldstete. Stosunki między zwaśnionymi rodzinami oddał Stenzel Bornbach: „Póki świat światem, Feldstete nie chce Ferberowi być bratem”. Na czele stronnictwa opozycyjnego stali także współrządzący z nim burmistrz Philip Bischof oraz Kurt Suchten. W 1517 nastąpiło załamanie miejskich finansów, związane przede wszystkim z przygotowaniami do spodziewanej wojny z zakonem krzyżackim (budowa fortyfikacji, gromadzenie uzbrojenia). Zajętego wielką polityką Ferbera wydarzenia te zaskoczyły, wkrótce zaś doszło do dalszych wydatków na prowadzenie działań wojennych i spowodowanego nimi kryzysu handlowego. Sytuacja ta skutkowała wyrażaną głośno niechęcią pospólstwa wobec Rady Miejskiej, ta zaś – nakłaniana przez zasiadających w niej przeciwników Ferbera – skłonna była złożyć na niego większość odpowiedzialności za zaistniały stan rzeczy.
Na polecenie Rady Miejskiej w 1521 odebrano mu administrację Żuław Gdańskich i odrzucono jego żądania zwrotu kosztów za poczynione tam inwestycje. Zarzucono mu zaniedbania w zakresie zabezpieczenia i naprawy tam, co spowodować miało zalanie Żuław (w rzeczywistości uszkodzenia spowodował przemarsz wojsk w okresie wojny z Krzyżakami), nierozliczenie się z kasa miejską z osiągniętych dochodów, nakładanie nowych obciążeń na ludność chłopską oraz wysokich kar pieniężnych na protestujących. W lipcu 1521 zrezygnował z dzierżawy Żuław Gdańskich.
W tym samym czasie, wraz z rajcą Eduardem Niederhofem, wziął udział w zjeździe stanów pruskich w Grudziądzu. Podczas obrad przedstawiciele Gdańska informowali o wydarzeniach w buntującej się przeciwko duńskiej władzy Szwecji i związanych z tym trudnościach w żegludze przez cieśniny duńskie. W imieniu Korony był sygnatariuszem przygotowanego podczas zjazdu aktu rozejmowego (1 VIII 1521) między Polską a zakonem krzyżackim.
W związku z niekorzystną dla siebie sytuacją w mieście, wyjechał do Tczewa. W obliczu konfliktu Hanzy z królem duńskim Chrystianem II, w 1522 doszło do jego krótkotrwałego pojednania z Radą Miejską i rodziną Feldstete. Powierzono mu dowództwo nad flotą gdańską, mającą współdziałać z okrętami hanzeatyckimi. Wyprawa floty zakończyła się jednak niepowodzeniem i w listopadzie 1522 został zmuszony do opuszczenia miasta po tym, jak tłum gdańszczan zniszczył grobowiec jego rodziny w kościele NMP.
Opuszczając Gdańsk przybił na drzwiach kościoła NMP i Dworu Artusa pisma zapowiadające złożenie skargi do króla polskiego Zygmunta I Starego. W odpowiedzi Rada Miejska skazała rodzinę Ferberów na wieczną banicję oraz obłożyła aresztem ich majątek na poczet zwrotu zawłaszczonych kapitałów i poczynionych malwersacji. W 1526, podczas pobytu w Gdańsku, król Zygmunt I Stary, pacyfikujący rewoltę społeczno-religijną, do jakiej doszło wówczas w mieście, wydał trzy dotyczące go dekrety (z 18, 20 i 27 lipca). Na ich podstawie król między innymi zobowiązał władze miasta do wypłacenia mu wysokiego odszkodowania i zwrotu zagarniętego majątku, a następnie przywrócił go na urząd burmistrza. 23 VII 1526, podczas posiedzenia Rady Miejskiej, Ferber poprosił jednak monarchę o zwolnienie z piastowanych urzędów i opuścił Gdańsk. Na stałe osiadł w Tczewie, gdzie zmarł na potnicę angielską.
Był trzykrotnie żonaty, doczekał się sześciu córek i dziesięciu synów. Z pierwszego małżeństwa, z Margarethe Valandt (zm. 12 X 1501), miał córkę Barbarę, żonę rajcy Jacoba Rhesena, oraz trzech synów. Eberhard i Johann byli kanonikami warmińskimi, przy czym Johann pełnił w latach 1516–1530 także funkcję proboszcza w gdańskim kościele św. Jana. Trzecim synem był bliżej nieznany Tiedemann. 14 II 1506 poślubił Katharinę Sidinghusen (zm. 15 VI 1511), wdowę po burmistrzu gdańskim Georgu Bocku, z którą miał synów, Maurycego i Georga, oraz córki, Katharinę, Dorotheę i Annę, jednak żadne z tych dzieci nie dożyło wieku dorosłego. Od 14 XI 1512 jego żoną była Gertrud (zm. 8 XI 1523), córka Georga von Rudena, jednego z najzamożniejszych kupców gdańskich. Z tego małżeństwa przyszły na świat córki, Margaretha i Dorotha, oraz pięciu synów, z których pierwszy, Maurycy, zmarł jako niemowlę. Wieku dorosłego dożyli natomiast Georg, kolejny Maurycy, późniejszy kanonik warmiński, Aleksander oraz najmłodszy Constantin, późniejszy burmistrz gdański.
W latach 1497–1513 był trzykrotne pasowany na rycerza. Po raz pierwszy w 1497, podczas wyprawy do Ziemi Świętej, kiedy w Jerozolimie został mianowany przez księcia Bogusława X rycerzem Grobu Pańskiego i obrońcą wiary oraz Kościoła. Kolejnego pasowania dokonał 2 VI 1504 w Gdańsku, przed Dworem Artusa, król polski Aleksander Jagiellończyk. W 1513 otrzymał pas rycerski od króla Danii Chrystiana II Okrutnego. 18 V 1515, wraz z dziećmi, Barbarą, Johannem, Eberhardem, Tiedemannem i Georgiem – oraz jeszcze nienarodzonym potomstwem, otrzymał od króla Zygmunta I szlachectwo, zatwierdzenie dotychczas używanego herbu własnego (trzech głów dzika), a także dożywotnio starostwo tczewskie i inne dobra ziemskie. Na prośbę kanclerza wielkiego koronnego, Krzysztofa Szydłowieckiego, Zygmunt I Stary nadał wówczas także żonie burmistrza, Gertrudzie, godło rodziny Szydłowieckich – Odrowąż. 29 VII 1515 w Wiedniu otrzymał dokument szlachecki od cesarza Maksymilian I Habsburga, a do jego herbu własnego przydano ozdobę w postaci pawich piór i złotej korony.
Był inicjatorem powstania najstarszego spisu kronik gdańskich, znanego pod nazwą Kronika Ferbera, opisującego dzieje ziem pruskich od ich początków aż po pierwszą połowę XVI wieku.
Pochowany w kaplicy św. Baltazara w kościele NMP. Zachowały się najstarsze, pochodzące z drugiej połowy XV wieku, przedstawienia jego wizerunku, umieszczone na powstałym w latach 1480–1484 awersie lewego skrzydła dużego ołtarza Ferberów i na małym ołtarzu Ferberów (około 1484), które stanowią część wystroju rodowej kaplicy burmistrza.
