CONRADI EDUARD FRIEDRICH, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
EDUARD FRIEDRICH CONRADI (1 XI 1713 Gdańsk – 4 IV 1799 Gdańsk), ► burmistrz Gdańska, ► kalwin. Wnuk ► Israela Conradi, syn Gottfrieda (21 VII 1667 – 18 X 1733, pochowany 3 XI 1733 w ► kościele Najświętszej Marii Panny pod płytą nagrobną nr 272), w sierpniu 1682 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego ► Gimnazjum Akademickiego, od 1698 majora w garnizonie gdańskim, służącego w twierdzy w ► Wisłoujście. Jego matką była Cordula Constantia, córka Heinricha Heina, druga żona ojca, poślubiona mu w 1708 w ► kościele św. Piotra i Pawła. Spośród ośmiorga rodzeństwa wieku dojrzałego dożyły dwie siostry: przyrodnia – Adelgunda (1703–1759), żona Nathaniela Dickhofa, oraz rodzona – Augusta Wilhelmina (1711–1739, zmarła zapewne przy pierwszym porodzie), od 1738 żona przedstawiciela angielskiej kolonii kalwińskiej w Gdańsku, Johna Turnera (syna Wilhelma) i również od tego roku (14 stycznia) posiadacza kupieckiego ► obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) .
W lipcu 1732 został zapisany do klasy secundy w gdańskim Gimnazjum Akademickim. Po ukończeniu nauki odbył dłuższą podróż edukacyjną po Europie Zachodniej. 26 X 1741 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska (jako Bürger-Kind). Życiowy sukces zapewnił mu intratny ożenek, poprzez który stał się człowiekiem nie tylko zamożnym, ale i ustosunkowanym.
Od 1748 był ławnikiem ► Głównego Miasta, od 1755 ► rajcą (min. w 1756 był odpowiedzialnym za klucze do ► Bramy Wyżynnej), w 1760 – ► sędzią. Od 1761 zasiadał w kolegium burmistrzów i był jednym z najdłużej sprawujących te obowiązki urzędników w dziejach miasta. Funkcję pierwszego burmistrza pełnił w 1762, 1766, 1770, 1773, 1775, 1780, 1784, 1788 oraz 1792 (do zajęcia Gdańska przez Prusy w 1793), drugiego w 1761, 1765, 1769, 1772, 1779, 1783, 1787 i 1791, trzeciego w 1764, 1768, 1777–1778, 1782, 1786 i 1790, czwartego w 1763, 1767, 1771, 1774, 1776, 1781, 1785 i 1789. Urząd ► burgrabiego królewskiego w Gdańsku sprawował w 1758 (jeszcze jako rajca), 1763, 1764, 1767, 1774 i 1777. Od 1775 do 1793 był jednocześnie ► protoscholarchą.
W 1764 w imieniu Gdańska wziął udział w elekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W latach 1764–1768 reprezentował Gdańsk na sejmikach generalnych pruskich, broniąc resztek autonomii Prus Królewskich i uprzywilejowanej pozycji miasta w strukturach tej prowincji i Rzeczypospolitej, zwalczając zwłaszcza ideę ujednoliconego dla całego kraju cła generalnego oraz nowej wspólnej stopy menniczej. W imieniu Gdańska wspierał walkę o przywrócenie pełnej wolności wyznaniowej dla innowierców w Prusach Królewskich, w kwietniu 1767 deklarując przystąpienie do dysydenckiej konfederacji toruńskiej. W efekcie tych działań – manipulowanych z zewnątrz przez mocarstwa ościenne – doszło jednak do konfederacji barskiej (1768–1772), a następnie I rozbioru Polski. Od tego momentu władze Gdańska skupiły się na obronie resztek niezależności miasta, starając się o rozluźnienie pruskiego systemu celnego i zachowanie łączności z polskim zapleczem, zabiegając o gwarancje bezpieczeństwa ze strony pozostałych mocarstw rozbiorowych, Rosji i Austrii. Znamienne, że w tym okresie, w 1776, otrzymał osobiste szlachectwo, nadane mu przez cesarza austriackiego Józefa II.
W latach 1775–1793 jako protoscholarcha zreformował w duchu oświeceniowym gdańskie ► szkolnictwo. Zmiany zaszły zwłaszcza w szkołach parafialnych, w których nauka języka łacińskiego została ograniczona na rzecz nowożytnego języka niemieckiego. W 1788 ► szkołę św. Barbary przekształcono w całkowicie niemiecką, a szkoły ► św. Katarzyny i ► św. Bartłomieja stały się placówkami niemiecko-łacińskimi. Tylko najbardziej prestiżowe szkoły – ► mariacka, ► św. Jana i ► św. Piotra – utrzymały status szkół łacińskich, jednak również z nauką języków nowożytnych. W opinii ówczesnych gdańskich nauczycieli był bardzo surowym, bezwzględnym i nieprzystępnym inspektorem oświaty, budzącym strach zarówno pośród kadry nauczycielskiej, jak i uczącej się w szkołach młodzieży.
W marcu 1793, podczas próby stawienia oporu wojskom pruskim w zajmowaniu Gdańska w ramach II rozbioru Polski, był pierwszym (prezydującym) burmistrzem. Pod jego kierunkiem Rada Miejska usiłowała poprzez negocjacje ocalić część przywilejów miasta, w tym zachowanie samorządu, zwolnienie od służby wojskowej i kwaterunków. Niektóre z tych postulatów zostały uznane w specjalnej deklaracji króla Fryderyka Wilhelma II. Po kapitulacji Gdańska (4 IV 1793), mając już 80 lat, odmówił wejścia do ustanowionego przez Prusaków tymczasowego Zarządu Miasta i wraz z całym kolegium burmistrzów złożył dymisję (17 IV 1793). W następnych latach wycofał się z działalności publicznej. U schyłku życia, podczas wizyty w Gdańsku kolejnego monarchy pruskiego Fryderyka Wilhelma III (30 V – 2 VI 1798), dokonał jednak symbolicznego pojednania z władzą i zaakceptował nowy porządek polityczny w Gdańsku. Król pruski obdarzył go wówczas tytułem tajnego radcy dworu do spraw wojskowych.
Do 1793 posiadał kamienicę przy Jopengasse 4 (ul. Piwna), sprzedał ją wówczas kupcowi ► Johannowi Jacobowi Frommowi. Był także właścicielem kamienic przeznaczanych na wynajem przy Jopengasse 32, przy Heilige-Geist-Gasse 31 (ul. św. Ducha) i 56 (wraz z rodzeństwem od 1740), przy Pfefferstadt 55 (ul. Korzenna), przy Petersiliengasse 5 (ul. Warzywnicza, od 1791). W 1796 mieszkał przy Langgasse 40 (ul. Długa). Jego pierwszą żoną była od 1741 Anne Elisabeth (zm. 22 IX 1786), córka burmistrza ► Johanna Karla Schwartzwalda, dziedziczka rodzinnej fortuny (w tym wsi ► Rębowo, Otomin, Sulmin, Jankowo, Borkowo, Głębokie i na Żuławach Mokrego Dworu, Wiśliny i Dziewięciu Włók) oraz kolekcji numizmatycznej (zob. ► Heinrich Schwartzwald). Ponownie ożenił się 20 IV 1790 (mając blisko osiemdziesiąt lat) z Renatą Wilhelminą (ur. 1748), córką burmistrza ► Daniela Gralatha. Jako wdowa wyszła ona ponownie za mąż – w 1800 za Leopolda von Schrötera, w latach 1790–1808 mieszkała w kamienicy przy Langgasse 405 (ul. Długa 45).
Został pochowany w ► kościele Najświętszej Marii Panny 18 IV 1799. Tylko z pierwszego związku doczekał się dwóch synów. Młodszy, Franz Eduard, zmarł w 1758, mając niespełna czternaście lat. Starszy, ► Karl Friedrich, ustanowił w testamencie specjalną fundację – Instytut Szkolno-Wychowawczy w Jankowie, zwany na jego cześć ► Conradinum. Od 31 III 2011 jego imię nosi gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1023.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 242, 319.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, t. VII, Gdańsk 2019, s. 424, 547.
Dygdała Jerzy, Politycy gdańscy doby Oświecenia, w: Mieszczaństwo gdańskie, Gdańsk 1997.
Michalak Jerzy M., Od Förstera do Frühlinga. Przyczynki do dziejów życia muzycznego i teatralnego dawnego Gdańska, Gdańsk 2009.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. I Spisy t. II Biogramy, Gdańsk 2008.
