LETZKAU CONRAD, burmistrz Głównego Miasta Gdańska

Aktualna wersja na dzień 14:50, 14 wrz 2023

Odrys płyty nagrobnej Conrada Letzkau (herb z lwej) i Arnolda Hechta (herb z prawej) w kościele Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny (obecnie w większości zatartej)

Herb rodowy Conrada Letzkaua

Ilustracja z 1883 do księgi legend Franza Augusta Brandstätera, przedstawiająca wejście Conrada Letzkaua i jego towarzyszy do zamku gdańskiego i wycofującego się Tiedemanna Huxera

Theodor Bolesław Urtnowski, śmierć Conrada Letzkaua, ilustracja zamieszczona w powieści Juliusa Pederzani-Webera, Der Treuschwur des Kunrat Letzkau, Danzig 1909

CONRAD LETZKAU (Leczkow Konrad; około 1350 – 6 IV 1411 zamek w Gdańsku), kupiec, burmistrz Głównego Miasta Gdańska. Pochodził z rodziny holenderskiej z okolic Wieringen koło Alkmaar, która przybyła do Prus i osiadła we wsi Letzkau (Leszkowy) na Żuławach Gdańskich, od której przybrała nazwisko. Jego rodzeństwa można szukać wśród współcześnie występujących osób noszących to nazwisko: Arnolda, Marquardta, Johanna, Wilhelma i Nikolausa.

W 1387 uzyskał obywatelstwo Głównego Miasta Gdańska. Od 1393 ławnik, od 1395 rajca, w 1397 sędzia. Od 1405 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1407 i 1411, drugiego w 1406 i 1410, trzeciego w 1405 i 1409, czwartego w 1408.

Reprezentował Gdańsk na zjazdach stanów pruskich i zjazdach miast hanzeatyckich. Jako rajca w 1398 dowodził flotą gdańską w wojnie gotlandzkiej przeciwko braciom witalijskim. W latach 1403-1404 posłował z ramienia miast pruskich do Szwecji, dostając się w ręce piratów duńskich, którzy przetrzymali go 26 tygodni. W 1404 w Lubece i 1410 w Hamburgu reprezentował miasta pruskie na zjazdach Hanzy. W latach 1407-1408 uczestniczył w rokowaniach zakonu krzyżackiego z Danią w Helsingborgu i Kalmarze w sprawie sprzedaży Gotlandii, którą przekazano ostatecznie królowej duńskiej Małgorzacie.

W pierwszym okresie po klęsce zakonu krzyżackiego w bitwie pod Grunwaldem (15 VII 1410), w okresie Wielkiej Wojny, zajął ostrożne stanowisko, opowiadając się nadal po stronie krzyżackiej, udzielając miedzy innymi pomocy załodze zamku malborskiego. Pod wrażeniem sukcesów strony polskiej i po podejściu wojsk polskich pod Malbork, wystąpił otwarcie przeciwko Krzyżakom, zabraniając im wywozu mienia szpitala św. Elżbiety z Gdańska. W celu uzyskania dla Gdańska jak najkorzystniejszych przywilejów udał się, korzystając z pośrednictwa biskupa włocławskiego Jan Kropidły, do obozu króla polskiego Władysława Jagiełły pod Malbork i poddał Gdańsk królowi. W zamian za to miasto otrzymało 5 VIII 1410 przywilej przynoszący mu znaczne posiadłości ziemskie i dochody. 7 VIII 1410 mieszkańcy Gdańska złożyli wysłannikowi króla polskiego, kasztelanowi kaliskiemu Janowi z Tuliszkowa hołd. Uczestniczył 10 VIII 1410 w zjeździe wielkich miast pruskich pod Malborkiem, na którym królowi polskiemu zostały przedłożone różne postulaty, w tym i gdańskie. Większość z nich, m.in. prawo mennicze, regulowanie przez miasto wywozu zboża, nadzór nad wybrzeżem, swoboda handlu z ziemianami polskimi, zostały przez Władysława Jagiełłę przyznane. Próbował jednocześnie bezskutecznie nakłonić komtura gdańskiego do przekazania zamku gdańskiego stronie polskiej. Stosując radykalne środki w formie represji i konfiskat, poprzez skrócone procesy doprowadził do szybkiego stracenia głównych zwolenników krzyżackich w Gdańsku albo do opuszczenia przez nich miasta.

Po wycofaniu się wojsk polskich spod Malborka (po 19 IX 1410), uznał rządy wielkiego mistrza Henryka von Plauen. W grudniu 1410 roku posłował z ramienia wielkiego mistrza do księcia wołogojskiego Warcisława VIII. Po zawarciu polsko-krzyżackiego pokoju toruńskiego (1 II 1411), odmówił jednak wielkiemu mistrzowi zapłacenia przez Gdańsk nadzwyczajnego podatku. Doprowadziło to do represji handlowych i konfiskat ze strony komtura gdańskiego Henryka V von Plauen (brata wielkiego mistrza) oraz do akcji zbrojnej statków gdańskich na morzu ( bunt 1411). 5 IV 1411 zawarto rozejm; następnego dnia wraz ze swym zięciem, rajcą Bartłomiejem Grossem, burmistrzem Arnoldem Hechtem i nieznanym z nazwiska rajcą został zaproszony do rozmów z komturem na gdański zamek. Mający im towarzyszyć Tiedemann Huxer, zwolennik Krzyżaków, pod pozorem, że zapomniał zostawić klucze swemu zastępcy, zawrócił do miasta.

Uwięziony i zamordowany na zamku wraz z trzema pierwszymi, ich zwłoki wydano 13 IV 1411 na polecenie wielkiego mistrza. Pochowany, wraz z Arnoldem Hechtem, w kościele Najświętszej Marii Panny, w kaplicy św. Jadwigi (w Księdze grobów kościoła NMP zapisano, że grób ten nie może być nigdy sprzedany, płyta nagrobna w 2019 poddana została rekonstrukcji). Należący do niego majątek Krzyżacy skonfiskowali, nie powiodły się późniejsze próby jego odzyskania, podejmowane przez rodzinę.

Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy około 1380 z Margarethe (Grötte, Grete), pochodzącą z rodziny rycerskiej z ziemi chełmińskiej (używającej w herbie wieniec z rombów). Z tego związku pochodziły najprawdopodobniej cztery córki: Anna (zm. po 1425), od około 1400 żona rajcy Bartholomäusa Grossa, a od około 1413 żona Johanna Westphal; Gertrud (zm. 22 XII 1406, w klasztorze w Darłowie); Bertha (zm. około 1420) druga żona Heinricha von Suchten (dziadka burmistrza Heinricha Suchtena) i Margarethe, trzecia żona Heinricha von Suchten. Po raz drugi ożenił się około 1390 z Barbarą von Saldern, pochodzącą z Balgi w Prusach Wschodnich. Uważa się, że z tego związku pochodzili: Katharina, od około 1420 żona rajcy Głównego Miasta Gdańska Johanna Bock; Dorothea (zm. po 1431), żona Heinricha von der Beke, i Peter (zm. po 1440/41), późniejszy ławnik Głównego Miasta Gdańska (i być może rajca w latach 1415-1417, zwolniony z tej godności przez zwolenników Krzyżaków).

Pamięć o zamordowaniu jego i jego towarzyszy stała się ważnym elementem narastającej opozycji antykrzyżackiej w Gdańsku. Jeszcze w 1453 władze Gdańska składały w sprawie morderstwa skargę do sądu cesarskiego w Wiener Neustadt. Tematyka jego śmierci przewijała się w gdańskiej sztuce i w późniejszych wiekach, m.in. do 1945 w gdańskim Muzeum Miejskim znajdował się poświęcony temu epizodowi obraz artysty malarza Bernharda Maximiliana Sturmhöfela, w 1791 w Królewcu Ludwig von Baczko napisał sztukę Conard Letzkau. Bügermeister zu Danzig. Eine vaterländisches Trauerspiel in 5 Aufzügen (Conarda Letzkau. Burmistrz Gdańska. Tragedia patriotyczna w 5 aktach), a choćby 29 I 1834 w Lazarecie przy Bramie Oliwskiej wystawiono sztukę o śmierci burmistrza i jego towarzyszy Petera Friedricha Dentlera (1802–1837) Die Kreuzherren in Danzig (Krzyżacy w Gdańsku). Poświęcone mu powieści opublikowali m.in. pastor Ewald Hering (Konrad Lezkau, 1826), krótko mieszkająca w Gdańsku-Nowym Porcie Julia Burow-Pfannenschmidt (Ein Bürgermesister, 1862), Elise Püttner (Konrad Letzkau und seine Tochter / Konrad Leczkow i jego córka, powieść publikowana w 1880 w odcinkach w „Danziger Zeitung”, wydaną w Lipsku w 1887, wznowioną w 1922) i inni. Po wojnie dramat osnuty wokół konfliktu burmistrza, Igry, przygotowywał Edwin Jędrkiewicz. Od 1945 imię Konrada Leczkowa nosi ulica we Wrzeszczu (dawniej An der Abtsmühle). JZ