Samica nurogęsi w Ptasim Raju
PTAKI. W latach 1800–2010 w Gdańsku stwierdzono występowanie 339 gatunków ptaków (75% gatunków ptaków stwierdzonych dotąd w Polsce). Połowę z nich stanowią ptaki związane z siedliskami wodnymi, 30% zamieszkuje lasy, pozostałe gatunki – tereny otwarte i zurbanizowane. Zespół ptaków w Gdańsku jest bardziej różnorodny niż w innych miastach europejskich, co wynika ze zróżnicowania siedlisk, położenia miasta na wybrzeżu na trasie szlaków wędrówkowych oraz łagodnego klimatu morskiego ( klimat i bioklimat), który sprzyja zimowaniu licznych i wielogatunkowych stad ptaków.
W latach 1980–2010 w Gdańsku gniazdowało 159 gatunków. Najcenniejsze gatunki lęgną się na wybrzeżu, przy ujściu Wisły ( Przekop Wisły), gdzie w kolonii lęgowej rybitw gniazduje rzadka i zagrożona rybitwa czubata (300–570 par), dla której jest to obecnie jedyne lęgowisko w kraju i kluczowa ostoja nad Morzem Bałtyckim; rybitwa rzeczna ma tu jedną z największych krajowych kolonii (do 360 par) i podobnie rybitwa białoczelna (do 50 par). Plaże nadmorskie między Stogami a Przekopem Wisły zasiedla kilka par sieweczki obrożnej. W Gdańsku gniazdują 3 gatunki mew, w tym mewa srebrzysta, która do lat 90. XX wieku występowała w kolonii przy ujściu Wisły (maksymalnie do 200 par), następnie na falochronie Portu Północnego, a obecnie coraz liczniej zasiedla zabudowania Gdańska. Bardzo rzadka mewa pospolita gniazduje koło Przegaliny i na Przeróbce (2–3 pary). W rejonie Wyspy Sobieszewskiej jeszcze niedawno spotykano lęgnącego się w norach ohara. Od kilkunastu lat gniazduje tu w dziuplach starych drzew tracz nurogęś (do 8 par). Siedliska wodne otoczone szuwarami mają istotne znaczenie dla lęgowego łabędzia niemego (30–40 par), który w Gdańsku ma największą krajową populację miejską. W strefie peryferyjnej miasta, w siedliskach podmokłych, występuje drapieżny błotniak stawowy (11–13 par) oraz bąk (do 5 samców), m.in. w rezerwacie Ptasi Raj ( rezerwaty przyrody), na Zielonych Wyspach i na moczarze koło osiedla Cztery Pory Roku ( Chełm). Spokrewniony z nim bączek (najmniejsza krajowa czapla) gniazduje w Gdańsku bardzo rzadko (pojedyncze pary). Żuraw (3–4 pary) występuje w Ptasim Raju, w Górkach Zachodnich i na peryferiach południowo-zachodnich Gdańska. W ogrodzie zoologicznym w Oliwie gniazduje 50 par czapli siwej, tworząc nietypową kolonię miejską. Bardzo rzadko gniazduje na Pomorzu Gdańskim perkoz rdzawoszyi, którego 2–3 pary zasiedlają zbiornik w pobliżu Jasienia. Na potokach Lasów Oliwskich występuje pliszka górska (6–8 par), np. na Strzyży, Potoku Oliwskim i niewielkich strumykach w ZOO. W podobnych miejscach występuje rzadki zimorodek (pojedyncze pary). Bocian biały gniazduje najliczniej na peryferiach miasta – z 18 par aż 9 na Wyspie Sobieszewskiej. Sokół pustułka gniazduje (10–20 par) w śródmieściu i na nowych osiedlach mieszkaniowych, na starych kościołach i blokach mieszkalnych; żeruje zwykle na peryferiach miasta. Ważne dla ptaków są Lasy Oliwskie i nawet niewielkie enklawy leśne na terenie Gdańska. Stare buczyny zasiedla muchołówka mała i gołąb siniak (do około 20 par), zajmujący dziuple wykute przez dzięcioła czarnego. W ostatnich latach do awifauny miasta przybyło kilka gatunków lęgowych, np. pochodząca z południa kląskawka (20–30 par) zasiedla najliczniej ugory południowo-zachodniej części miasta. W dwóch miejscach odnotowano rzadką pliszkę cytrynową (np. 3–4 pary lęgowe na Zielonych Wyspach). W ostatnich latach w Gdańsku zaczęły się gnieździć nieliczne w kraju gatunki, np. gęgawa, gągoł, nurogęś oraz żuraw i, niespodziewanie, para lęgowa bielika. Wiele gatunków także znika z awifauny lęgowej Gdańska, co jest związane głównie ze zmianami siedliskowymi. Część gatunków związanych z siedliskami wodno-błotnymi przestało gniazdować w Gdańsku już dawno, np. biegus zmienny i łęczak. Od kilku lat nie potwierdzono lęgów ohara, a jedna para ostrygojada gniazduje nieregularnie na Wyspie Sobieszewskiej. Zdecydowanie zmniejszyła się populacja lęgowa sieweczki obrożnej, a krwawodziób gniazduje nieregularnie, np. 2 pary w 2009 roku na Zielonych Wyspach, a wcześniej na Wyspie Sobieszewskiej oraz na łąkach Rudnik. Kolejnym gatunkiem, który prawdopodobnie już nie gniazduje w Gdańsku, jest dzierlatka – krewna pospolitego skowronka. W Gdańsku w ostatnich latach wykazano gniazdowanie 20 taksonów z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej i 10 gatunków z Polskiej czerwonej księgi zwierząt.
W okresie nielęgowym istotne znaczenie dla ptaków mają wody Zatoki Gdańskiej oraz tereny przymorskie odcinka przyujściowego Wisły. W okolicy Wyspy Sobieszewskiej wiele gatunków występuje w wielotysięcznych stadach, niejednokrotnie największych w kraju. Jesienią przy ujściu Wisły Przekopu spotyka się wyjątkowo liczne w skali kontynentu stada mewy małej, w których również występuje rybitwa czarna. W okresie wędrówki jesiennej licznie pojawiają się siewkowce pochodzące z lęgowisk oddalonych nawet o kilka tysięcy km ze strefy tundry w Rosji, które po uzupełnieniu zapasów na bogatych żerowiskach podejmują dalszą wędrówkę na zimowiska w Europie i w Afryce. Równie efektowna jest wędrówka ptaków wróblowych, które w szczycie przelotu mogą tworzyć nieprzerwany ciąg wędrowców. Na zimę przylatują tu licznie lodówki (kaczka morska) oraz gągoły, w stadach od kilku do 30 tysięcy ptaków.
Zatoka Gdańska oraz tereny przymorskie odcinka przyujściowego Wisły na Wyspie Sobieszewskiej znane są od dawna jako ostoje ptaków. W rezerwacie Ptasi Raj, położonym na prawym brzegu Wisły Śmiałej koło Górek Wschodnich, głównym celem ochrony jest zachowanie ostoi ptaków wodno-błotnych. Rezerwat przyrody Mewia Łacha ( rezerwaty przyrody), zlokalizowany po obu stronach Przekopu Wisły, chroni kolonie lęgowe rybitw oraz miejsca bytowania ptaków siewkowatych, blaszkodziobych i rybitw w okresach ich wędrówek. Obszary o ponadregionalnym znaczeniu dla ptaków (Obszary Specjalnej Ochrony) zostały wpisane do ogólnoeuropejskiej sieci Natura 2000: przylegająca do miasta „Zatoka Pucka” (62 430 ha) i „Ujście Wisły” (2352 ha). Na obszarach tych spotykane są wyjątkowe koncentracje ptaków wodno-błotnych: Zatoka Pucka – do 100 tysięcy ptaków, i przy Ujściu Wisły – do 30 tysięcy. Istotne znaczenie dla ochrony przyrody Gdańska, w tym również ptaków leśnych, mają Lasy Trójmiejskie, na których terenie w granicach Gdańska znajdują się trzy rezerwaty przyrody: Lasy w Dolinie Strzyży, Źródliska w Dolinie Ewy i Wąwóz Huzarów. Obecna ochrona terenów ważnych dla ptaków w Gdańsku jest niewystarczająca, wymaga bardzo ostrożnego planowania inwestycji oraz wyznaczenia i ochrony kolejnych obiektów, w tym np.: Zielonych Wysp oraz bagna koło osiedla Cztery Pory Roku. Dla zachowania cennych składników przyrody kluczowa jest ochrona siedlisk, w tym lasów niszczonych w wyniku wyrębu, oraz zachowanie zadrzewień i zakrzaczeń, które zbyt często się usuwa w miejscach planowanych inwestycji. Zasypywane i osuszane niewielkie zbiorniki wodne i mokradła są również bardzo ważne dla ptaków. Szkodliwa jest intensywna penetracja siedlisk przez ludzi w miejscach ważnych dla ptaków, np. przy ujściach Wisły. Istotne znaczenie dla ochrony ptaków mają zagrożenia związane z zanieczyszczeniem wód morskich przez substancje ropopochodne. Negatywny wpływ mogą mieć również in. zanieczyszczenia, np. pochodzące ze składowisk siarki czy fosfogipsów. Niekorzystne zmiany siedliskowe dotyczą rezerwatu Ptasi Raj, w którym wypłycenie jeziora Ptasi Raj i jeziora Karaś oraz szybkie zarastanie mogą doprowadzić do ich zaniku w obecnym stuleciu. Ptaki Gdańska badane były już od XIX wieku; w 1. połowie XX wieku wiele informacji o ptakach zebrano dla Wyspy Sobieszewskiej. Od około 50 lat prowadzą tu badania ornitolodzy ze Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Górkach Wschodnich (siedziba Krajowej Centrali Obrączkowania Ptaków) oraz z Katedry Zoologii i Ekologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego. Badaniami, ochroną ptaków i edukacją zajmuje się Grupa Badawcza Ptaków Wodnych Kuling oraz Trójmiejski Park Krajobrazowy i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Obserwowanie ptaków staje się powszechnym zainteresowaniem mieszkańców Gdańska i licznych osób przyjezdnych. AS
Największe zgrupowania ptaków wodno-błotnych
przy ujściach Wisły i na Wyspie Sobieszewskiej
w latach 1980–2010
Gatunek
|
Liczba osobników
|
Łabędź krzykliwy
|
300
|
Łabędź czarnodzioby
|
120
|
Gęś białoczelna
|
4500
|
Rożeniec
|
350
|
Ogorzałka
|
3000
|
Gągoł
|
22 700
|
Nurogęś
|
6500
|
Lodówka
|
30 000
|
Nur rdzawoszyi i czarnoszyi
|
475
|
Perkoz rogaty
|
300
|
Kormoran
|
4000
|
Ostrygojad
|
120
|
Sieweczka obrożna
|
150
|
Siewka złota
|
1000
|
Siewnica
|
450
|
Biegus rdzawy
|
100
|
Czajka
|
2350
|
Piaskowiec
|
340
|
Biegus malutki
|
150
|
Biegus zmienny
|
1500
|
Batalion
|
800
|
Kszyk
|
1560
|
Kulik wielki
|
100
|
Łęczak
|
2200
|
Płatkonóg szydłodzioby
|
150
|
Mewa mała
|
40 000
|
Śmieszka
|
6500
|
Mewa pospolita
|
100 000
|
Rybitwa wielkodzioba
|
130
|
Rybitwa czubata
|
2000
|
Rybitwa rzeczna
|
3000
|
Rybitwa czarna
|
5000
|
AS
|
Rzadkie i nieliczne gatunki ptaków lęgowych
na terenie Gdańska i ich status ochronny
Gatunek
|
Status ochronny*
|
Ohar
|
•
|
Bąk
|
+ •
|
Bączek
|
+ •
|
Bocian biały
|
+
|
Bielik
|
+ •
|
Błotniak stawowy
|
+
|
Kropiatka
|
+
|
Zielonka
|
+ •
|
Derkacz
|
+
|
Żuraw
|
+
|
Ostrygojad
|
•
|
Sieweczka obrożna
|
•
|
Rybitwa czubata
|
+ •
|
Rybitwa rzeczna
|
+
|
Rybitwa białoczelna
|
+ •
|
Zimorodek
|
+
|
Dzięcioł czarny
|
+
|
Dzięcioł średni
|
+
|
Lerka
|
+
|
Świergotek polny
|
+
|
Jarzębatka
|
+
|
Muchołówka mała
|
+
|
Wąsatka
|
•
|
Gąsiorek
|
+
|
*Oznaczenia: + Załącznik I Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej • Polska czerwona księga zwierząt AS
|