PRZEKOP WISŁY
| < Poprzednie | Następne > |
PRZEKOP WISŁY (Weichseldurchstich), sztuczny ujściowy odcinek Wisły, długości 7,1 km, szerokości 250–400 m, wybudowany w latach 1891–1895 od Szewców Gdańskich (Schusterkrug) i Drewnicy (Schönbaum) w kierunku północnym, z ujściem do Zatoki Gdańskiej między Świbnem a Mikoszewem (Nickelswalde) w celu umożliwienia szybkiego odpływu wód powodziowych i lodów najkrótszą drogą do morza, tym samym ochrona Gdańska i Żuław przed powodzią.
Autorem pierwszej znanej koncepcji Przekopu Wisły był Jan Jerzy de Woyten, major artylerii wojsk koronnych, który w 1768 na zamku w Malborku sporządził memoriał do króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego, postulujący wyprowadzenie wód Wisły do morza szlakiem jej dawnej odnogi Przemysławy, z równoczesnym odcięciem Nogatu.
Kolejny niezrealizowany projekt Przekopu Wisły przedstawił w 1816 pruski architekt i radca budowlany Fryderyk August Cochius. Projekt, który w 1877 na zamówienie rządu Prus opracowali inżynierowie Ludwik Alsen i Henryk Fahl, zakładający – oprócz wykonania Przekopu Wisły – zamknięcie wszystkich trzech głównych odnóg deltowych Wisły (Nogatu, Wisły Gdańskiej i Szkarpawy), wywołał obawy, że odcięcie Nogatu spowoduje spłycenie Głębi Piławskiej. Ostatecznie w lutym 1888 do pruskiego Landtagu wpłynął projekt ustawy rządowej polecającej rozpoczęcie procesu budowy Przekopu Wisły, zamknięcie Wisły Gdańskiej i Szkarpawy oraz wzmocnienie wałów na wlocie do Nogatu.
Prace przygotowawcze przyśpieszyła wielka powódź 25 III 1888 (zalaniu uległy wówczas Żuławy Elbląskie). 20 VI 1888 cesarz Wilhelm II podpisał stosowną ustawę (nr 9303), dla wykonania przekopu nabyto pas gruntów długości 7,1 km i szerokości średnio 1,1 km, zlikwidowano około 60 gospodarstw. W czerwcu 1891 rozpoczęto roboty ziemne, wykonane przez wyłoniona w przetargu firmę Ph. Holzmann z Frankfurtu nad Menem. Wydobyta ziemię wykorzystano głównie do usypania wałów ochronnych, mających u podstawy 20 m szerokości, w koronie około 10 m. Prace zakończono w listopadzie 1894, kiedy po przebiciu prowizorycznego wału ochronnego wprowadzono wody Wisły do przekopu. Uroczystego otwarcia całości przekopu – poprzez odblokowanie w prowizorycznym wale od strony Zatoki Gdańskiej rowu szerokości około 1 m – dokonał 31 III 1895 o godzinie 15.45 nadprezydent prowincji Prusy Zachodnie Gustav Gossler na telegraficzny sygnał cesarza Wilhelma II. Do następnego dnia rano wody Wisły poszerzyły ujście już do około 300 m. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w całej Europie.
Szerokość Wisły przy rozdzieleniu się z Nogatem wynosiła w chwili budowy 250 m, przy ujściu przekopu ostatecznie 460 m. Dotychczasowy ujściowy odcinek Wisły odcięto śluzą w Przegalinie, Szkarpawę – w Gdańskiej Głowie. W 1898 zamknięto również Nogat. Budowa Przekopu Wisły spowodowała przecięcie starodawnego szlaku z Gdańska na Mierzeję Wiślaną i konieczność korzystania z istniejącej do dziś przeprawy promowej pomiędzy Świbnem a Mikoszewem. W latach 1905–1945 i 1948–1959 czynny był również prom kolejowy Schiewenhorst (po II wojnie światowej i remoncie przemianowany na Świbno), przewożący pociągi linii wąskotorowej pomiędzy stacjami Lewy Brzeg Wisły (w pobliżu Świbna) i Prawy Brzeg Wisły (później, do 1971 przewożono pasażerów łodzią motorową). Od 1973 Przekop Wisły stanowi wschodnią granicę administracyjną Gdańska.
W 1896 w Mikoszewie, na wzgórzu, z którego 30 sierpnia książę i regent Brunszwiku Friedrich Wilhelm Albert Hohenzollern (bratanek cesarza Wilhelma I) oglądał przekop, wystawiono kamień pamiątkowy, przeniesiony w latach 60. XX wieku do centrum wsi. W 1995 w Świbnie, w pobliżu przeprawy promowej, odsłonięto obelisk, pomnik 100-lecia Przekopu Wisły. 31 III 2015 pomnik/obelisk wystawiono w Błotniku z napisem zaznaczającym, że prace nad przekopem zaczęły się w tym miejscu, co zilustrowano wytłoczoną na nim mapą.
