CONRADI EDUARD FRIEDRICH, burmistrz Gdańska

Wersja z 12:11, 14 lip 2020

Eduard Friedrich Conradi, rysunek Daniela Chodowieckiego, 1773

Herb rodu Conradich

EDUARD FRIEDRICH CONRADI (1 XI 1713 Gdańsk – 4 IV 1799 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny, która status patrycjuszowski osiągnęła dopiero w drugiej połowie XVIII wieku. Jego pradziad, Winhold Conradi (1608 – 30 V 1679 Gdańsk), urodził się w Krakowie, w Gdańsku doszedł w 1664 roku do godności ławnika Starego Miasta. Dziad, Israel Conradi, był między innymi gdańskim lekarzem ( fizykiem miejskim), ojciec, Gottfried (zm. 1733), majorem w gdańskim garnizonie. Jego matką była Cordula Constantia, córka Heinricha Heina, druga żona ojca, poślubiona mu w 1708 roku w kościele św. Piotra i Pawła (oboje byli kalwinistami). Spośród ośmiorga rodzeństwa wieku dojrzałego dożyły dwie siostry: przyrodnia – Adelgunda (1703–1759), żona Nathaniela Dickhofa, oraz rodzona – Augusta Wilhelmina (1711–1739, zmarła zapewne przy pierwszym porodzie), od 1738 roku żona przedstawiciela angielskiej kolonii kalwińskiej w Gdańsku, Johna Turnera.

W lipcu 1732 roku został zapisany do klasy secundy w gdańskim Gimnazjum Akademickim. Po ukończeniu nauki odbył dłuższą podróż edukacyjną po Europie Zachodniej. Życiowy sukces zapewnił mu intratny ożenek, poprzez który stał się człowiekiem nie tylko zamożnym, ale i ustosunkowanym.

Od roku 1748 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1755 rajcą, w 1760 – sędzią. Od 1761 zasiadał w kolegium burmistrzów i był jednym z najdłużej sprawujących te obowiązki urzędników w dziejach miasta. Funkcję pierwszego burmistrza pełnił w 1762, 1766, 1770, 1773, 1775, 1780, 1784, 1788 oraz 1792 (do zajęcia Gdańska przez Prusy w 1793), drugiego w 1761, 1765, 1769, 1772, 1779, 1783, 1787 i 1791, trzeciego w 1764, 1768, 1777–1778, 1782, 1786 i 1790, czwartego w 1763, 1767, 1771, 1774, 1776, 1781, 1785 i 1789. Urząd burgrabiego królewskiego w Gdańsku sprawował w 1758 (jeszcze jako rajca), 1763, 1764, 1767, 1774 i 1777. Od 1775 do 1793 roku był jednocześnie protoscholarchą.

W 1764 roku w imieniu Gdańska wziął udział w elekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W latach 1764–1768 reprezentował Gdańsk na sejmikach generalnych pruskich, broniąc resztek autonomii Prus Królewskich i uprzywilejowanej pozycji miasta w strukturach tej prowincji i Rzeczypospolitej, zwalczając zwłaszcza ideę ujednoliconego dla całego kraju cła generalnego oraz nowej wspólnej stopy menniczej. W imieniu Gdańska wspierał walkę o przywrócenie pełnej wolności wyznaniowej dla innowierców w Prusach Królewskich, w kwietniu 1767 roku deklarując przystąpienie do dysydenckiej konfederacji toruńskiej. W efekcie tych działań – manipulowanych z zewnątrz przez mocarstwa ościenne – doszło jednak do konfederacji barskiej (1768–1772), a następnie I rozbioru Polski. Od tego momentu władze Gdańska skupiły się na obronie resztek niezależności miasta, starając się o rozluźnienie pruskiego systemu celnego i zachowanie łączności z polskim zapleczem, zabiegając o gwarancje bezpieczeństwa ze strony pozostałych mocarstw rozbiorowych, Rosji i Austrii. Znamienne, że w tym okresie, w 1776 roku, otrzymał osobiste szlachectwo, nadane mu przez cesarza austriackiego Józefa II.

W latach 1775–1793 jako protoscholarcha zreformował w duchu oświeceniowym gdańskie szkolnictwo. Zmiany zaszły zwłaszcza w szkołach parafialnych, w których nauka języka łacińskiego została ograniczona na rzecz nowożytnego języka niemieckiego. W roku 1788 szkołę św. Barbary przekształcono w całkowicie niemiecką, a szkoły św. Katarzyny i św. Bartłomieja stały się placówkami niemiecko-łacińskimi. Tylko najbardziej prestiżowe szkoły – mariacka, św. Jana i św. Piotra – utrzymały status szkół łacińskich, jednak również z nauką języków nowożytnych. W opinii ówczesnych gdańskich nauczycieli był bardzo surowym, bezwzględnym i nieprzystępnym inspektorem oświaty, budzącym strach zarówno pośród kadry nauczycielskiej, jak i uczącej się w szkołach młodzieży.

W marcu 1793 roku, podczas próby stawienia oporu wojskom pruskim w zajmowaniu Gdańska w ramach II rozbioru Polski, był pierwszym (prezydującym) burmistrzem. Pod jego kierunkiem Rada Miejska usiłowała poprzez negocjacje ocalić część przywilejów miasta, w tym zachowanie samorządu, zwolnienie od służby wojskowej i kwaterunków. Niektóre z tych postulatów zostały uznane w specjalnej deklaracji króla Wilhelma Fryderyka II. Po kapitulacji Gdańska (4 IV 1793), mając już 80 lat, odmówił wejścia do ustanowionego przez Prusaków tymczasowego Zarządu Miasta i wraz z całym kolegium burmistrzów złożył dymisję (17 IV 1793). W następnych latach wycofał się z działalności publicznej. U schyłku życia, podczas wizyty w Gdańsku kolejnego monarchy pruskiego Fryderyka Wilhelma III (30 V – 2 VI 1798), dokonał jednak symbolicznego pojednania z władzą i zaakceptował nowy porządek polityczny w Gdańsku. Król pruski obdarzył go wówczas tytułem tajnego radcy dworu do spraw wojskowych.

Do 1793 roku posiadał kamienicę przy Jopengasse 4 (ul. Piwna), sprzedał ją wówczas kupcowi Johannowi Jacobowi Frommowi. W latach 1786–1797 był także właścicielem kamienicy przy Heilige-Geist-Gasse 31 (ul. św. Ducha 38). Jego pierwszą żoną była od 1741 roku Anne Elisabeth (zm. 22 IX 1786), córka burmistrza Johanna Karla Schwartzwalda, dziedziczka rodzinnej fortuny (w tym wsi Rębowo, Otomin, Sulmin, Jankowo, Borkowo, Głębokie i na Żuławach Mokrego Dworu, Wiśliny i Dziewięciu Włók) oraz kolekcji numizmatycznej (zob. Heinrich Schwartzwald). Ponownie ożenił się 20 IV 1790 (mając blisko osiemdziesiąt lat) z Renatą Wilhelminą (ur. 1748), córką burmistrza Daniela Gralatha (po śmierci męża wyszła za mąż raz jeszcze – w 1800 roku za Leopolda von Schrötera). Został pochowany w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny 18 IV 1799 roku.

Tylko z pierwszego związku doczekał się dwóch synów. Młodszy, Franz Eduard, zmarł w 1758, mając niespełna czternaście lat. Starszy, Karl Friedrich, ustanowił w testamencie specjalną fundację – Instytut Szkolno-Wychowawczy w Jankowie, zwany na jego cześć Conradinum. SK

Od 31 III 2011 jego imię nosi gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1023. JANSZ