PORT GDAŃSKI

Wersja z 18:30, 17 gru 2014

Pieczęć okrętowa z wizerunkiem godła Gdańska według odcisku z 1691

Skład drzewny w porcie, Matthaeus Deisch, 1761–1765

Statek „Kościuszko” w gdańskim porcie, około 1920

Plan portu gdańskiego, 1929

PORT GDAŃSKI, uniwersalny port morski i rzeczny zlokalizowany na terenie miasta Gdańska, na akwenach zachodniej części delty Wisły, Motławie oraz na akwenie morskim przyległym do tzw. Wyspy Portowej. Składa się z naturalnego portu wewnętrznego położonego wzdłuż Martwej Wisły ( Wisła) i Motławy oraz sztucznego portu zewnętrznego na morskim (północnym) brzegu Wyspy Portowej o nazwie Port Północny. Mieści rejony (terminale) przeładunkowe, logistyczne i pasażerskie, przemysł portowy, przystanie przedsiębiorstw inżynierii i górnictwa morskiego, bazy statków administracji morskiej, przystanie postojowe, kluby sportów wodnych, dzielnice mieszkaniowo-usługowe oraz nabrzeża i grunty nieużytkowane.

Granica administracyjna Portem Gdańskim obejmuje akweny: Martwą Wisłę od ujścia do Zatoki Gdańskiej do rozwidlenia Wisły Śmiałej, całą Wisłę Śmiałą i odcinek Motławy od ujścia do Wisły do Mostu Zielonego i Mostu Stągiewnego oraz tereny: zachodnią część Wyspy Portowej (m.in. Przeróbka), pas lądu przyległy do jej wschodniego brzegu (w tym Górki Zachodnie), wyspę Ostrów oraz przerwany w dwóch miejscach pas lądu o szerokości 50–700 m, przyległy do lewego brzegu Martwej Wisły od ujścia do Płoni Wielkiej. W porcie wewnętrznym akwatorium dostępne dla statków morskich kończy się na Martwej Wiśle, w miejscu przegrodzenia jej mostem drogowym na Wyspę Portową ( Most Siennicki) w odległości 4,5 mili morskiej (8,3 km) od główki falochronu Wschodniego.

Morska część Portu Gdańskiego ma 37,5 km nabrzeży, z czego przeładunkowych 11,2 km i 2,8 km pirsów przeładunkowych (wszystkie w porcie zewnętrznym), uzbrojonych łącznie w 7,7 km torów poddźwigowych. Akweny o charakterze publicznym (za ich utrzymanie odpowiada Państwo) liczą 237,8 ha w porcie zewnętrznym i 174,8 ha w morskim porcie wewnętrznym (wyłączone są odcinek Martwej Wisły między mostem na wyspę Ostrów i ujściem Motławy oraz Motława). Dopuszczalne zanurzenie statków w porcie zewnętrznym wynosi 15 m, w porcie wewnętrznym 10,2 m. Sieć kolejowa w przeładunkowej części portu ma 62,5 km, drogi i place manewrowe zajmują 49,3 ha, powierzchnie składowe 69,7 ha, w tym 10,7 ha w magazynach. Zdolność przeładunkowa Portu Gdańskiego wynosi około 60 mln ton rocznie, w tym około 49 mln ton w porcie zewnętrznym. W 2010 roku przeładowano 27,2 mln ton, w tym 14,4 mln ton paliw płynnych, 6,7 mln ton ładunków masowych (w tym 3,3 mln ton węgla) i 6,1 mln ton ładunków drobnicowych; w porcie wewnętrznym przeładowano 6,5 mln ton, a w porcie zewnętrznym 20,7 mln ton, co jest (2011) jego najlepszym wynikiem. W roku 2010 Port Gdański był pierwszy w Polsce i siódmy na Morzu Bałtyckim pod względem wielkości przeładunków oraz pierwszy w Polsce i trzeci na Morzu Bałtyckim w przeładunkach kontenerów (512 tysięcy TEU).

Główne wejście do portu wewnętrznego z Morza Bałtyckiego znajduje się w ujściu Martwej Wisły, zabezpieczone jest falochronami Wschodnim (długość 757 m) i Zachodnim (długość 205 m); prowadzi do niego przez przybrzeżne płycizny tor wodny o długości 2,6 mil morskich, szerokości na dnie 250–150 m, pogłębiony do 12 m i oznakowany pławami oraz nabieżnikami. Port wewnętrzny łączy się z Wisłą poprzez śluzę w Przegalinie i jej kanał, które wybudowano między Martwą Wisłą i Przekopem Wisły. Ujście odnogi Martwej Wisły, Wisły Śmiałej, jest drugorzędnym wejściem do portu wewnętrznego z morza.

Port zewnętrzny ma charakter półotwarty, jego akwatorium nie jest całkowicie zamknięte falochronami; prowadzi do niego tor wodny o długości 3,4 mil morskich, szerokości na dnie 350 m, pogłębiony do 17 m i oznakowany pławami.

Port wewnętrzny biegnie wzdłuż brzegów Martwej Wisły obudowanych nabrzeżami, początkowo w kierunku wschodnim, do Zakrętu Pięciu Gwizdków (na tym odcinku nazwa akwenu: Kanał Portowy), następnie w kierunku południowo-zachodnim do wyspy Ostrów utworzonej przez wykopanie kanału ( Kanał Kaszubski) poprzez szyję zakola Wisły. Przy południowym cyplu wyspy Ostrów uchodzi rzeka Motława, w której głębi znajduje się najstarsza, historyczna część portu.

Linia nabrzeży portu wewnętrznego jest wydłużona przez wybudowane w brzegach Martwej Wisły baseny; w lewym, zachodnim brzegu basen Władysława IV, w prawym, wschodnim, basen Westerplatte, basen Górniczy i baseny Ostrawica I–V. Łącznie nabrzeża morskie portu wewnętrznego liczą 34,2 km, z czego 10,2 km służy do przeładunków, 11,1 km zajmuje przemysł stoczniowy, 5,3 km nabrzeża postojowe, żeglugi przybrzeżnej, przystanie i bazy armatorów (w tym 1 km nabrzeża Motławy).

Większość nabrzeży przeładunkowych, postojowych, towarzysząca im infrastruktura i publiczne akweny portowe znajdują się pod zarządem przedsiębiorstwa użyteczności publicznej Zarząd Morskiego Portu Gdańsk SA. Wykonywaniem usług portowych, w tym przeładunkowych, zajmują się prywatni przedsiębiorcy. Przeładunki drobnicy odbywają się głównie na lewym, zachodnim brzegu Martwej Wisły w basenie Władysława IV (Wolny Obszar Celny), na nabrzeżu Oliwskim i Wiślanym; na nabrzeżu Szczecińskim mieści się Gdański Terminal Kontenerowy. Przeładunki towarów masowych odbywają się w basenie Górniczym oraz na wschodnim brzegu Kanału Kaszubskiego. Nabrzeże Chemików obsługuje Gdańskie Zakłady Nawozów Fosforowych (GZNF Fosfory), na nabrzeżu Przemysłowym ładuje się chemikalia sypkie i płynne, kruszywa, sól. Zboża przeładowuje się na nabrzeżu Zbożowym i Bytomskim. W Kanale Portowym są dwa terminale promowe. Większość przeładunków paliw płynnych, węgla i kontenerów odbywa się w terminalach Portu Północnego.

Historia. Port powstał najpewniej równocześnie z pierwszą osadą w X wieku ( Grodzisko). Do XIII wieku rozwijał się poprzez zakładanie osobnych przystani grodu i miasta na prawie lubeckim ( Stare Miasto) w ujściu Motławy do Wisły. Przystanie te miały drewniane nabrzeża o łącznej długości około 500 m. Upadek miasta na prawie lubeckim ( rzeź Gdańska w 1308 roku), odrodzenie życia miejskiego na Głównym Mieście i zmiany sieci rzecznej (odsuwanie się koryta Wisły) spowodowały w XIV wieku skoncentrowanie działalności portowej na lewym brzegu Motławy, na krótkich nabrzeżach przy bramach miejskich (wodnych) Głównego Miasta, a w końcu XIV wieku podjęcie budowy przystani na prawym brzegu, w miejscu obecnych Spichlerzy. Istniały wówczas także, niezależnie, przystań komturów ( komturstwo) przy zamku i przystań Młodego Miasta na lewym brzegu Wisły, obie zlikwidowane podczas wojny trzynastoletniej. W końcu XVI wieku połączono pomosty przy bramach na lewym brzegu Motławy w ciągłą konstrukcję i łączna długość nabrzeży osiągnęła około 1,5 km ( Długie Pobrzeże). Niedostatek akwenów i terenów wzdłuż brzegów Motławy spowodował, że około roku 1600 poszerzono i pogłębiono wschodnią fosę, przekształcając ją w kanał portowy (Nowa Motława). Dzięki temu długość nabrzeży wzrosła do około 2,5 km, a liczba spichlerzy do 315 (1643). W XVII wieku wzrost wielkości statków oraz zamulenie ujścia Wisły sprawiły, że nowym, dodatkowym miejscem przeładunku stała się reda, gdzie odładowywano lub doładowywano większe jednostki za pomocą tzw. burdyn. Roczne przeładunki w najlepszych okresach pierwszej połowy XVII wieku sięgały 0,5 mln ton. Od 1680 roku głównym wejściem do portu stawała się Głębia Zachodnia (obecnie Kanał Portowy); na jej południowym brzegu po I rozbiorze Polski w roku 1772 powstał zalążek Nowego Portu, konkurencyjnej przystani pruskiej. Na początku XIX wieku port tracił na znaczeniu m.in. z powodu pogłębiającej się dysproporcji między rosnącym zanurzeniem statków a głębokością toru wodnego na Wiśle. Problem nienadążania z pogłębianiem został rozwiązany dzięki przełomowi Wisły Śmiałej w roku 1840. Umożliwił on oddzielenie Martwej Wisły od nurtu za pomocą śluzy, skuteczne pogłębianie i rozbudowę nabrzeży nad jej brzegami; w konsekwencji Nowy Port przejął większość obrotów zintegrowanego pod pruskimi rządami portu. Poprawa żeglowności akwenów umożliwiła także założenie bazy marynarki wojennej w roku 1844, przekształconej następnie w arsenał morski ( Stocznia Królewska, następnie Cesarska). W roku 1879 oddano do użytku pierwszy basen portowy (obecnie Władysława IV), w 1904 w miejsce dotychczasowej Łachy Szkutniczej ( Warzywód Wielki), zbudowano kanał Kaiserhafen ( Kanał Kaszubski). Nabrzeża osiągnęły długość 4,6 km, a przeładunki po raz pierwszy przekroczyły 2 mln ton w roku 1911. W II Wolnym Mieście Gdańsku portem zarządzała Rada Portu i Dróg Wodnych będąca jednocześnie właścicielem około 85% nabrzeży i infrastruktury portu oraz głównym inwestorem. Długość nabrzeży zwiększyła się z 21 km w roku 1924 do 31 km w 1938 m.in. dzięki budowie basenu Górniczego. Przeładunki wzrosły z 1,8 mln ton w roku 1920 do 8,6 mln w 1928, a następnie malały na rzecz Gdyni, jednak do roku 1932 Port Gdański był największym portem obsługującym handel RP. W 1938 przeładowano w nim 7,1 mln ton. W 1945 roku port został uruchomiony na dotychczasowym obszarze, z wyjątkiem najbardziej zniszczonych i nieperspektywicznych (pozbawionych potencjału rozwojowego) rejonów nad Motławą. Zniszczenia nabrzeży oszacowano na 15%, magazynów – na 88%. Po odbudowie, w latach 1958–1964, poszerzono, zbyt wąskie dla współczesnych statków, Kanał Portowy i Zakręt Pięciu Gwizdków do aktualnego wymiaru. Rekordowe przeładunki z roku 1928 (8,6 mln ton) osiągnięto ponownie w 1968, a największe w historii obroty 14 mln ton port wewnętrzny miał w 1974. W tym samym roku uruchomiono Port Północny i w 1978 roku cały Port Gdański przeładował 28,3 mln ton, co do roku 2011 było niepobitym rekordem. MBŁ