PŁONIA WIELKA
| < Poprzednie | Następne > |
PŁONIA WIELKA (Groß Plehnendorf), część dzielnicy Gdańska Rudniki, położona na lewym brzegu Martwej Wisły ( Wisła) naprzeciw Górek Zachodnich, na polderze zwanym Płonia, którego zachodnią część zajmuje Płonia Mała; granicę pomiędzy Płonią Małą a Płonią Wielką stanowiła grobla, biegnąca od miejsca, gdzie kanał Dolny Powodziowiec łączy się z Czarną Łachą (tj. przy drodze Gdańsk–Elbląg) w kierunku północno-wschodnim ku Wiśle.
Centrum dawnej wsi znajdowało się w rejonie skrzyżowania obecnej ul. Benzynowej i Naftowej; część Płoni Wielkiej za zbudowanym w 1. połowie XIV wieku wiślanym wałem przeciwpowodziowym i biegnącą po nim drogą (obecnie ul. Płońska) określana była jako Aussendeich (Zagroble – obecna nazwa leżącej tam ulicy); północny kraniec tego terenu, położony najbliżej Górek Zachodnich, nosił nazwę Dornbusch (Ciernie); w południowej części Płoni Wielkiej, przy obecnej ul. Naftowej, bliżej Łachy Wiślińskiej znajdowała się osada Weißes Haus (Biały Dom); karczma o podobnej nazwie (Weißkrug – Biała Karczma) leżała na wale wiślanym już na terenie Wiślinki. Osada wypuszczana była w dzierżawę, m.in. w połowie XVII wieku należała do Hansa Ackermanna, witryka (świeckiego zarządcy) kościoła w Bogatce, wdowa po którym, Margareta z domu Petersen, była fundatorką ambony w świątyni zarządzanej przez męża.
Po powstaniu Wisły Śmiałej (1840) odcinek Wisły poniżej nowego ujścia zamknięto wałem ziemnym z zaliczaną do Płoni śluzą, oddaną do użytku już w połowie marca 1840 (Plehnendorfer Schleuse), umożliwiającą ruch statków, rozebraną w 1895 po wykonaniu Przekopu Wisły i śluzy w Przegalinie. Obok śluzy w latach 1848–1850 zbudowano Fort Neufähr (polski Fort Płonia lub Fort Płoni Wielkiej, różny od Reduty Płońskiej, nazwa nawiązuje do wsi Górka, zob. Górki Wschodnie, Górki Zachodnie), wyposażony w cztery armaty polowe kalibru 90 mm, rozebrany w latach 70. XX wieku. Fort ten był najdalej na wschód wysuniętym elementem ukończonego w 1900 systemu obrony Gdańska, od strony morza obejmującego łącznie 13 baterii – stanowił Baterię nr 1, której zadaniem była obrona ujścia Wisły Śmiałej. W 1912 do wsi doprowadzono prąd z elektrowni na Ołowiance ( elektrownie i elektrociepłownie).
W okresie II Wolnego Miasta Gdańska fort użytkowany był przez gdańską policję, magazynowano tu nielegalnie ciężką broń maszynową, artylerię, materiały wybuchowe, prowadzono wojskowe szkolenia. Na zasypanej wówczas fosie od strony Wisły wybudowano drogę, całość rozebrano w latach 60. bądź 70. XX wieku.
W 1951 wieś sołecka w powiecie gdańskim, w 1954 włączona do Gdańska. M.in. do 1950 miał tu swoje gospodarstwo z plantacją roślin na potrzeby wyrobów lekarskich Czesław Fink–Finowiecki. Obecnie niewielkie osiedle z przystanią rybacką; większą część terenu Płoni Wielkiej zajmuje Oczyszczalnia Ścieków „Wschód” oraz ogrody działkowe.
