KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY
(Nie pokazano 50 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
Linia 3: | Linia 3: | ||
[[File:Kościół św. Bartłomieja, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Kościół św. Bartłomieja, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]] | [[File:Kościół św. Bartłomieja, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Kościół św. Bartłomieja, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]] | ||
[[File:Barthel_Ranisch,_kościół_św._Bartłomieja,_1695.jpg|thumb|Kościół św. Bartłomieja, Barthel Ranisch, 1695]] | [[File:Barthel_Ranisch,_kościół_św._Bartłomieja,_1695.jpg|thumb|Kościół św. Bartłomieja, Barthel Ranisch, 1695]] | ||
− | [[File:Kościół_św._Bartłomieja_J._C._Schultz.jpg|thumb|[[SCHULTZ JOHANN CARL | Johann Carl Schultz]], Kościół św. Bartłomieja, 1855]] | + | [[File:Kościół_św._Bartłomieja_J._C._Schultz.jpg|thumb|[[SCHULTZ JOHANN CARL, artysta malarz, pedagog | Johann Carl Schultz]], Kościół św. Bartłomieja, 1855]] |
[[File:Kościół_św._Bartłomieja,_Julius_Greth,_1857.jpg|thumb|Kościół św. Bartłomieja, Julius Greth, 1857]] | [[File:Kościół_św._Bartłomieja,_Julius_Greth,_1857.jpg|thumb|Kościół św. Bartłomieja, Julius Greth, 1857]] | ||
+ | [[File: Kościół_św._Bartłomieja_organy.jpg | thumb| Kościół św. Bartłomieja, organy, około 1900]] | ||
+ | [[File: Kościół_św._Bartłomieja_1909.jpg | thumb| Kościół św. Bartłomieja, wnętrze, 1909]] | ||
[[File:Kościół św. Bartłomieja, około 1915 .JPG|thumb|Kościół św. Bartłomieja, około 1915]] | [[File:Kościół św. Bartłomieja, około 1915 .JPG|thumb|Kościół św. Bartłomieja, około 1915]] | ||
− | [[File: | + | [[File: Kościół__Bartłomieja,_przed_1938.jpg |thumb| Kościół św. Bartłomieja, przed 1938]] |
− | [[File:Portal boczny kościoła św. Bartłomieja.JPG|thumb|Portal boczny kościoła | + | [[File: Kościół_św._Bartłomieja_1946.jpg | thumb| Kościół św. Bartłomieja, fot. [[LELEWICZ KAZIMIERZ, fotografik | Kazimierz Lelewicz]], 1946]] |
+ | [[File: Kościół_św._Bartłomieja,_1963.JPG |thumb| Kościół św. Bartłomieja, w tle [[KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA (Stare Miasto) | kościół św. Jakuba]], 1963]] | ||
+ | [[File:Portal boczny kościoła św. Bartłomieja.JPG|thumb|Portal boczny kościoła św. Bartłomieja z 1647 z figurą Wiary i cytatem z Pisma Świętego: ''Na którymkolwiek miejscu pamiątkę uczynię imienia mojego, przyjdę do ciebie i będę ci błogosławił'']] | ||
− | '''KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY''', Stare Miasto, Zaułek św. Bartłomieja 1. Założony pierwotnie (z wezwaniem św. Bartłomieja) na [[MŁODE MIASTO (Jungstadt) | Młodym Mieście]], jego budowę przewidziano w akcie lokacyjnym miasta z | + | '''KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY''', Stare Miasto, Zaułek św. Bartłomieja 1. Założony pierwotnie (z wezwaniem św. Bartłomieja) na [[MŁODE MIASTO (Jungstadt) | Młodym Mieście]], jego budowę przewidziano w akcie lokacyjnym miasta z 1380, po raz pierwszy wzmiankowany w 1402. Był wówczas świątynią filjalną [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościoła św. Katarzyny]] (pastor tego kościoła decydował o kapłańskiej obsadzie świątyni na Młodym Mieście), z krzyżackim prawem patronatu, działała przy nim szkoła. Po wybuchu w 1454 [[WOJNA TRZYNASTOLETNIA | wojny trzynastoletniej]] i rozbiórce Młodego Miasta (styczeń 1455), przeniesiony na Stare Miasto, w obecne miejsce. Budowę nowego kościoła rozpoczęto w 1456. W latach 1457–1475 działało w nim bractwo Bożego Ciała, w latach 70. XV wieku wzmiankowano dwie znajdujące się w nim kaplice, w 1480 bractwo piekarzy ze Starego Miasta zobowiązało się utrzymywać dwóch kapłanów przy swoim ołtarzu. Od 1482 rozbudowywany (prace rozpoczęto od części prezbiterialnej, prace tu trwały i w 1491). Zbudowany zapewne w konstrukcji szkieletowej, spalił się w 1499, odbudowany jako ceglana, jednonawowa świątynia w 1. połowie XVI wieku, początkowo posiadał odrębną, drewnianą dzwonnicę. <br/><br/> |
− | Od | + | Od 1523 kościół należał do luteranów, był także kościołem garnizonowym gdańskich wojsk miejskich. Przed 1617 otrzymał masywną, czterokondygnacyjną wieżę, o gotyckim charakterze elewacji, dzielonych strefowo blendami, z barokowym hełmem. Od strony południowej dobudowano zakrystię z kryształowym sklepieniem, około połowy XVII wieku od strony północnej kaplicę spowiednią. Obok kościoła działała [[SZKOŁA ŚW. BARTŁOMIEJA | szkoła św. Bartłomieja]], od 1617 w nowym budynku, w latach 1639–1640 wybudowano obok kościoła pastorówkę. W początkowym okresie [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]], od czerwca do 14 września 1807 kościół wykorzystywany był przez wojska napoleońskie jako więzienie dla jeńców, następnie magazyn siodeł i ekwipunku kawaleryjskiego. Ponowne funcje sakralne pełnił od 24 IX 1807. W 1815, w wyniku wybuchu [[BASZTA PROCHOWA | Baszty Prochowej]], utracił stropy, witraże i wyposażenie wnętrza. Do 1821 wokół kościoła znajdował się cmentarz. W 1900 gruntownie wyremontowany. Od 1800 do 1940 przy kościele działała publiczna biblioteka i wypożyczalnia książek (zob. [[RÖHR KARL HEINRICH, rektor szkoły św. Jana, diakon kościoła św. Bartłomieja | Karl Heinrich Röhr]]), później także czasopism dla zapisanych do niej osób (w początkach XX wieku zbiór liczył około 5200 książek).<br/><br/> |
− | W 1945 kościół został uszkodzony w 85%: zawalił się dach, we wnętrzu chór muzyczny, upadkiem groziła wychylona do środka nawy wieża. Zniszczeniu uległo wyposażenie, m.in. ołtarz z obrazem [[BLOCK ISAAK van den | Isaaka van den Blocka]] i organami z 1624 | + | W 1945 kościół został uszkodzony w 85%: zawalił się dach, we wnętrzu chór muzyczny, upadkiem groziła wychylona do środka nawy wieża. Zniszczeniu uległo wyposażenie, m.in. ołtarz z obrazem [[BLOCK ISAAK van den, malarz | Isaaka van den Blocka]] i organami z 1624. Po odbudowie (mury wzmocniono żelbetowym wieńcem, wnętrze nakryto żelbetowym stropem, wieża uzyskała specjalną konstrukcję stabilizującą z wewnętrznych betonowych przypór), czynny od 1960. Odtworzono dach z sygnaturką, w 1972 zainstalowano dwunastogłosowe organy, w 1982 zakończono odtwarzanie dawnej bryły: wzniesiono wysoki dach i zrekonstruowano barokowy hełm wieży.<br/><br/> |
− | Od 1946 | + | Wzniesiony z cegły o wątku gotyckim, świątynia jednonawowa typu salowego, z częścią prezbiterialną zamkniętą ścianą prostą, wieżą od strony zachodniej, kruchtą od południa, od północy kaplicą spowiednią i nowszą zakrystią. We wnętrzu zastosowano system przypór wciągniętych do środka, tworzących przesklepione kaplice połączone arkadami. W kompozycji elewacji wyróżnia się trójkątny szczyt wschodni ze schodkowym układem smukłych lizen przechodzących w sterczyny, częściowo przemurowany już w 1926 oraz szczyty kruchty południowej. Nie zachowały się wewnątrz żadne elementy pierwotnego wyposażenia. <br/><br/> |
+ | Od 1946 kościół był w posiadaniu [[JEZUICI | jezuitów]], którzy 15 IX 1990 odstąpili go diecezji gdańskiej w zamian za uzyskany wcześniej [[KOŚCIÓŁ ŚW. KRZYŻA | kościół św. Krzyża]] we Wrzeszczu. Świątynia od tego czasu pełniła funkcję ośrodka [[DUSZPASTERSTWO ŚRODOWISK TWÓRCZYCH ARCHIDIECEZJI GDAŃSKIEJ | Duszpasterstwa Środowisk Twórczych]] Archidiecezji Gdańskiej. 3 VII 1997 [[GOCŁOWSKI TADEUSZ, arcybiskup gdański | abp Tadeusz Gocłowski]] przekazał kościół w posiadanie – istniejącej od 1989 – parafii [[GREKOKATOLICY | greckokatolickiej]] (parafii katolickiej obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (Kościół ''sui iuris'')). Darowiznę przyjął bp wrocławsko-gdański Teodor Majkowicz. Po przystosowaniu wnętrza do nowych wymogów (na przykład wystawienie ikonostasu) od 31 I 2001 konkatedra eparchii wrocławsko-gdańskiej (dekanatu słupskiego). {{author: JBP}} {{author: BŚ}} <br /><br /> | ||
{| class="tableGda" | {| class="tableGda" | ||
|- | |- | ||
Linia 18: | Linia 23: | ||
|- | |- | ||
| 1525–1526 | | 1525–1526 | ||
− | | Peter Zanckau | + | | [[ZANCKAU PETER, pastor kościoła św. Bartłomieja | Peter Zanckau]] |
|- | |- | ||
| 1555 | | 1555 | ||
| Martinus Hiero | | Martinus Hiero | ||
|- | |- | ||
− | | | + | | 1561–1562 |
− | | [[SAGITTARIUS GREGORIUS | Gregorius Sagittarius]] (Schütz) | + | | [[KESSING BARTHOLOMÄUS, pastor kościoła św. Bartłomieja | Bartholomäus Kessing]] |
+ | |- | ||
+ | | 1563–1567 | ||
+ | | [[WARABIUS SIMON, pastor kościoła św. Bartłomieja | Simon Warabius]] | ||
+ | |- | ||
+ | | 1567–1576 | ||
+ | | [[SAGITTARIUS GREGORIUS, pastor kościoła św. Bartłomieja | Gregorius Sagittarius]] (Schütz) | ||
|- | |- | ||
| 1576 | | 1576 | ||
− | | [[RETELL MICHAEL | Michael Retell]] | + | | [[RETELL MICHAEL, pastor kościoła św. Bartłomieja | Michael Retell]] |
|- | |- | ||
| 1576–1590 | | 1576–1590 | ||
− | | [[CURÄUS ACHATIUS | Achatius Curäus]] | + | | [[CURÄUS ACHATIUS, pastor kościoła św. Bartłomieja | Achatius Curäus]] |
|- | |- | ||
| 1590–1610 | | 1590–1610 | ||
− | | Joachim Theuerkauff | + | | [[THEUERKAUFF JOACHIM, pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja| Joachim Theuerkauff]] |
|- | |- | ||
| 1611–1631 | | 1611–1631 | ||
− | | [[ZWICKER FRIEDRICH I | Friedrich Zwicker I]] | + | | [[ZWICKER FRIEDRICH I, pastor kościoła św. Bartłomieja | Friedrich Zwicker I]] |
|- | |- | ||
| 1632–1642 | | 1632–1642 | ||
− | | Thomas Stolfius | + | | [[STOLFIUS THOMAS, kaznodzieja i pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja | Thomas Stolfius]] |
|- | |- | ||
| 1643–1652 | | 1643–1652 | ||
− | | [[FABRICIUS (Schmidt) JOHANN | Johann Fabricius (Schmidt)]] | + | | [[FABRICIUS (Schmidt) JOHANN, pastor kościołów św. Bartłomieja i św. Katarzyny | Johann Fabricius (Schmidt)]] |
|- | |- | ||
| 1652–1657 | | 1652–1657 | ||
− | | [[FALCK MICHAEL | Michael Falck]] | + | | [[FALCK MICHAEL, pastor kościołów św. Bartłomieja i św. Katarzyny, profesor | Michael Falck]] |
|- | |- | ||
| 1657–1674 | | 1657–1674 | ||
− | | Samuel Weissatius | + | | [[WEISSATIUS SAMUEL, pastor kościoła św. Bartłomieja | Samuel Weissatius]] |
|- | |- | ||
| 1674–1676 | | 1674–1676 | ||
− | | [[BARTH ANDREAS | Andreas Barth]] | + | | [[BARTH ANDREAS, pastor kościołów św. Bartłomieja i św. Katarzyny | Andreas Barth]] |
|- | |- | ||
| 1677–1684 | | 1677–1684 | ||
− | | | + | | [[BAUER GEORG, pastor | Georg Bauer]] |
|- | |- | ||
| 1685–1701 | | 1685–1701 | ||
− | | [[CIERENBERG EILHARD | Eilhard Cierenberg]] | + | | [[CIERENBERG EILHARD, pastor kościołów św. Barbary i św. Bartłomieja | Eilhard Cierenberg]] |
|- | |- | ||
− | | | + | | 1701–1709 |
− | | | + | | [[KEMPIN MICHAEL, kaznodzieja i pastor kościołów Bożego Ciała i św. Bartłomieja | Michael Kempin]] |
|- | |- | ||
| 1710 | | 1710 | ||
Linia 66: | Linia 77: | ||
|- | |- | ||
| 1711–1729 | | 1711–1729 | ||
− | | Gabriel Kehler | + | | [[KEHLER GABRIEL, pastor kościoła św. Bartłomieja | Gabriel Kehler]] |
|- | |- | ||
| 1730 | | 1730 | ||
− | | Christian Bernhard Bücher | + | | [[BÜCHER CHRISTIAN BERNHARD, pastor | Christian Bernhard Bücher]] |
|- | |- | ||
| 1730–1742 | | 1730–1742 | ||
− | | Jacob Horn | + | | [[HORN JACOB, pastor kościoła św. Bartłomieja | Jacob Horn]] |
|- | |- | ||
| 1743–1763 | | 1743–1763 | ||
− | | [[FIDALKE JOHANN | Johann Fidalke]] | + | | [[FIDALKE JOHANN, pastor kościoła św. Bartłomieja | Johann Fidalke]] |
|- | |- | ||
− | | | + | | 1763–1775 |
− | | | + | | [[RICHTER DANIEL HERMANN, pastor kościoła św. Bartłomieja | Daniel Hermann Richter]] |
− | + | ||
− | + | ||
− | | Daniel Richter | + | |
|- | |- | ||
| 1776–1807 | | 1776–1807 | ||
− | | Christian Jacob Schwarz | + | | [[SCHWARZ CHRISTIAN JAKOB, pastor kościoła św. Bartłomieja | Christian Jacob Schwarz]] |
|- | |- | ||
| span style="white-space: nowrap" | 1807–1852 | | span style="white-space: nowrap" | 1807–1852 | ||
− | | Johann | + | | [[FROMM JOHANN CHRISTIAN, pastor kościołów św. Jerzego i św. Bartłomieja| Johann Christian Fromm]] |
|- | |- | ||
| 1852–1891 | | 1852–1891 | ||
− | | span style="white-space: nowrap" | [[HEVELCKE FRIEDRICH WILHELM ALEXANDER HEINRICH | Friedrich Wilhelm Alexander Heinrich Hevelcke]] | + | | span style="white-space: nowrap" | [[HEVELCKE FRIEDRICH WILHELM ALEXANDER HEINRICH, pastor kościoła św. Bartłomieja | Friedrich Wilhelm Alexander Heinrich Hevelcke]] |
|- | |- | ||
| 1891–1920 | | 1891–1920 | ||
− | | [[STENGEL ALBERT HUGO | + | | [[STENGEL ALBERT HUGO, pastor | Albert Hugo Walther Stengel]] |
|- | |- | ||
| 1921–1922 | | 1921–1922 | ||
Linia 130: | Linia 138: | ||
| span style="white-space: nowrap" | 1989–1990 | | span style="white-space: nowrap" | 1989–1990 | ||
| Mieczysław Beresiński SJ | | Mieczysław Beresiński SJ | ||
+ | |- | ||
+ | | 1990–1997 | ||
+ | | [[NIEDAŁTOWSKI KRZYSZTOF, ksiądz, duszpasterz środowisk twórczych| ks. Krzysztof Niedałtowski]] | ||
|- | |- | ||
| 1997– | | 1997– |
Aktualna wersja na dzień 19:16, 23 lip 2024
KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY, Stare Miasto, Zaułek św. Bartłomieja 1. Założony pierwotnie (z wezwaniem św. Bartłomieja) na Młodym Mieście, jego budowę przewidziano w akcie lokacyjnym miasta z 1380, po raz pierwszy wzmiankowany w 1402. Był wówczas świątynią filjalną kościoła św. Katarzyny (pastor tego kościoła decydował o kapłańskiej obsadzie świątyni na Młodym Mieście), z krzyżackim prawem patronatu, działała przy nim szkoła. Po wybuchu w 1454 wojny trzynastoletniej i rozbiórce Młodego Miasta (styczeń 1455), przeniesiony na Stare Miasto, w obecne miejsce. Budowę nowego kościoła rozpoczęto w 1456. W latach 1457–1475 działało w nim bractwo Bożego Ciała, w latach 70. XV wieku wzmiankowano dwie znajdujące się w nim kaplice, w 1480 bractwo piekarzy ze Starego Miasta zobowiązało się utrzymywać dwóch kapłanów przy swoim ołtarzu. Od 1482 rozbudowywany (prace rozpoczęto od części prezbiterialnej, prace tu trwały i w 1491). Zbudowany zapewne w konstrukcji szkieletowej, spalił się w 1499, odbudowany jako ceglana, jednonawowa świątynia w 1. połowie XVI wieku, początkowo posiadał odrębną, drewnianą dzwonnicę.
Od 1523 kościół należał do luteranów, był także kościołem garnizonowym gdańskich wojsk miejskich. Przed 1617 otrzymał masywną, czterokondygnacyjną wieżę, o gotyckim charakterze elewacji, dzielonych strefowo blendami, z barokowym hełmem. Od strony południowej dobudowano zakrystię z kryształowym sklepieniem, około połowy XVII wieku od strony północnej kaplicę spowiednią. Obok kościoła działała szkoła św. Bartłomieja, od 1617 w nowym budynku, w latach 1639–1640 wybudowano obok kościoła pastorówkę. W początkowym okresie I Wolnego Miasta Gdańska, od czerwca do 14 września 1807 kościół wykorzystywany był przez wojska napoleońskie jako więzienie dla jeńców, następnie magazyn siodeł i ekwipunku kawaleryjskiego. Ponowne funcje sakralne pełnił od 24 IX 1807. W 1815, w wyniku wybuchu Baszty Prochowej, utracił stropy, witraże i wyposażenie wnętrza. Do 1821 wokół kościoła znajdował się cmentarz. W 1900 gruntownie wyremontowany. Od 1800 do 1940 przy kościele działała publiczna biblioteka i wypożyczalnia książek (zob. Karl Heinrich Röhr), później także czasopism dla zapisanych do niej osób (w początkach XX wieku zbiór liczył około 5200 książek).
W 1945 kościół został uszkodzony w 85%: zawalił się dach, we wnętrzu chór muzyczny, upadkiem groziła wychylona do środka nawy wieża. Zniszczeniu uległo wyposażenie, m.in. ołtarz z obrazem Isaaka van den Blocka i organami z 1624. Po odbudowie (mury wzmocniono żelbetowym wieńcem, wnętrze nakryto żelbetowym stropem, wieża uzyskała specjalną konstrukcję stabilizującą z wewnętrznych betonowych przypór), czynny od 1960. Odtworzono dach z sygnaturką, w 1972 zainstalowano dwunastogłosowe organy, w 1982 zakończono odtwarzanie dawnej bryły: wzniesiono wysoki dach i zrekonstruowano barokowy hełm wieży.
Wzniesiony z cegły o wątku gotyckim, świątynia jednonawowa typu salowego, z częścią prezbiterialną zamkniętą ścianą prostą, wieżą od strony zachodniej, kruchtą od południa, od północy kaplicą spowiednią i nowszą zakrystią. We wnętrzu zastosowano system przypór wciągniętych do środka, tworzących przesklepione kaplice połączone arkadami. W kompozycji elewacji wyróżnia się trójkątny szczyt wschodni ze schodkowym układem smukłych lizen przechodzących w sterczyny, częściowo przemurowany już w 1926 oraz szczyty kruchty południowej. Nie zachowały się wewnątrz żadne elementy pierwotnego wyposażenia.
Od 1946 kościół był w posiadaniu jezuitów, którzy 15 IX 1990 odstąpili go diecezji gdańskiej w zamian za uzyskany wcześniej kościół św. Krzyża we Wrzeszczu. Świątynia od tego czasu pełniła funkcję ośrodka Duszpasterstwa Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej. 3 VII 1997 abp Tadeusz Gocłowski przekazał kościół w posiadanie – istniejącej od 1989 – parafii greckokatolickiej (parafii katolickiej obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (Kościół sui iuris)). Darowiznę przyjął bp wrocławsko-gdański Teodor Majkowicz. Po przystosowaniu wnętrza do nowych wymogów (na przykład wystawienie ikonostasu) od 31 I 2001 konkatedra eparchii wrocławsko-gdańskiej (dekanatu słupskiego).
1525–1526 | Peter Zanckau |
1555 | Martinus Hiero |
1561–1562 | Bartholomäus Kessing |
1563–1567 | Simon Warabius |
1567–1576 | Gregorius Sagittarius (Schütz) |
1576 | Michael Retell |
1576–1590 | Achatius Curäus |
1590–1610 | Joachim Theuerkauff |
1611–1631 | Friedrich Zwicker I |
1632–1642 | Thomas Stolfius |
1643–1652 | Johann Fabricius (Schmidt) |
1652–1657 | Michael Falck |
1657–1674 | Samuel Weissatius |
1674–1676 | Andreas Barth |
1677–1684 | Georg Bauer |
1685–1701 | Eilhard Cierenberg |
1701–1709 | Michael Kempin |
1710 | vacat |
1711–1729 | Gabriel Kehler |
1730 | Christian Bernhard Bücher |
1730–1742 | Jacob Horn |
1743–1763 | Johann Fidalke |
1763–1775 | Daniel Hermann Richter |
1776–1807 | Christian Jacob Schwarz |
1807–1852 | Johann Christian Fromm |
1852–1891 | Friedrich Wilhelm Alexander Heinrich Hevelcke |
1891–1920 | Albert Hugo Walther Stengel |
1921–1922 | Franz Krüger |
1923–1935 | Felix Telschow |
1936 | vacat |
1937–1945 | Fritz Adloff |
1947–1951 | Józef Nowak SJ |
1951–1965 | Franciszek Przybylski SJ |
1965–1976 | Bernard Karwel SJ |
1976–1981 | Edmund Wirkus SJ |
1981–1989 | Jan Mendelak SJ |
1989–1990 | Mieczysław Beresiński SJ |
1990–1997 | ks. Krzysztof Niedałtowski |
1997– | Józef Ulicki (rządca greckokatolicki) |