AUTOBUSY MIEJSKIE

Aktualna wersja na dzień 08:00, 18 cze 2023

Autobus na przystanku przy kościele św. Elżbiety, 1948

Autobus Berliet, budowany w Jelczu, podczas testów w Gdańsku, 1973

AUTOBUSY MIEJSKIE. Do 1945. Po raz pierwszy odnotowane 13 VII 1912 jako „Auto Omnibus” na trasie Gdańsk – Stogi. Na stałe wprowadzone do życia miasta po 1920, z wykorzystaniem aut przystosowanych do transportu ludzi i bagaży oraz pojazdów przebudowanych na podwoziu samochodów ciężarowych. Do 1945 w użyciu były autobusy różnej proweniencji i marek. Zabierały od 16 do 42 pasażerów. Taką działalnością zajmowały się firmy prywatne. W miejskim transporcie odgrywała ona znikomą rolę, nienotowaną przez oficjalne statystyki. Główny ciężar transportu ludzi spoczywał na miejskich tramwajach oraz podmiejskich liniach kolejowych ( kolej).

Autobusy wspierały komunikację miejską tam, gdzie ona nie docierała. Czasowo też zastępowały tramwaje na liniach zawieszonych, np. na trasie Hühnerberg (ul. Kurza) na Dolnym Mieście – stocznie – Dworzec Główny). Ważną rolę odegrały natomiast w komunikacji masowej z odległymi dzielnicami, jak Krakowiec i Stogi, które – poza omnibusami konnymi, powozami czy drogą wodną – do 1927 nie posiadały innego stałego połączenia z centrum miasta.

Brak źródeł nie pozwala stwierdzić, czy po 1935 istniała komunikacja łącząca nowe osiedla domków na Suchaninie (z ponad 2000 mieszkańców) z Wrzeszczem i Śródmieściem. Należy przypuszczać, że po 1940 budowane osiedle stoczniowe na Chełmie musiało uzyskać, w celu dowozu robotników do miejsca pracy, połączenie autobusowe przez Bischofstal (ul. Stoczniowców). Inne rejony miasta nie wymagały do 1945 wprowadzenia rentownej dla inwestora komunikacji autobusowej. W związku z tym zainteresowanie firm przewozowych skierowane było na zorganizowanie komunikacji na trasach podmiejskich i międzymiastowych. Głównym węzłem komunikacyjnym był dworzec autobusowy na Heumarkt ( Targ Sienny), niektóre linie w kierunku Żuław rozpoczynały kursy przy Mattenbuden (ul. Szopy).

Linie były zakładane przez różne firmy prywatne, zawieszane, wznawiane na tej samej trasie przez inne podmioty gospodarcze. Należy wymienić: działające w 1921 Autobus Aktiengesellschaft (Autobus S.A.) z linią na Stogi (kursowały autobusy mające 42 miejsca, w tym 32 siedzące; w 1921 przewiozły 103 659 pasażerów), Automobil Omnibus-Verkehr (Komunikacja Automobilowo-Omnibusowa), z linią Gdańsk – Sopot (eksploatowano 10 samochodów, w 1921 – 205 412 pasażerów), firmę ze Sztutowa Gobbers und Schantz, której autobus zastąpił dawne powozy konne (Kariolposten) na trasie z Gdańska do tej miejscowości. W 1924 na trasie do Sopotu jeździły też autobusy firmy Labbudas Autobetrieb (Zakład Samochodowy Labbudy) (ford, 16 miejsc siedzących).

Od kwietnia 1925 Peters Autobus-Verkehr (Komunikacja Autobusowa Petersa) obsługiwała ważną trasę Gdańsk – Pruszcz Gdański przez Orunię. W latach 1926–1932 dominowało Danziger Verkehrsgesellschaft mbH (Gdańskie Towarzystwo Komunikacyjne spółka z o.o.), z biurem w 1928 w dawnych koszarach przy Hohe Seigen 37 (ul. Rybaki Górne) i garażami w dawnej fabryce karabinów przy Weidengasse 35/44 (ul. Łąkowa), przejęte 1 I 1933 przez Danziger Elektrische Straßenbahn AG (Gdańskie Tramwaje Elektryczne Spółka Akcyjna). Obsługiwało ono czasowo w mieście linię Hühnerberg (ul. Kurza) – Dworzec Główny, od 6 I 1926 także stałe połączenie z Sopotem (w 1933 – 684 121 pasażerów). Od 1939 z bazą techniczną w części zajezdni tramwajowej przy obecnej ul. Partyzantów 12/14. Wśród firm prywatnych działających po 1930 była między innymi Weichbrodt und Fritz Schlawjinski, z biurem przy Schichaugasse 11 (ul. Jana z Kolna), eksploatująca od 7 VIII 1932 linię na trasie Gdańsk – Stogi – Górki Zachodnie – Przejazdowo. Do 1945 zmieniały się firmy obsługujące poszczególne połączenia; przebieg tras był odbiciem realnych potrzeb i został powtórzony po 1945 przez PKS dla tras międzymiastowych, a dla linii miejskich i podmiejskich – przez gdańskie przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej.

Od 1945. Po powołaniu w kwietniu 1945 polskich wojewódzkich i miejskich władz administracyjnych Zarządowi Miasta powierzono zorganizowanie osobowego transportu zbiorowego dla gdańskiej aglomeracji. Tak jak w wypadku tramwajów, znaleziono w mieście kilka ocalałych autobusów. Po ich remoncie zorganizowano późną wiosną 1945 kilka – nieregularnych jeszcze – linii autobusowych, łączących Gdańsk z Sopotem i Gdynią oraz z odległymi dzielnicami. Do roli pojazdów autobusowych przystosowano kilkanaście ciężarówek, budując na nich prowizoryczne karoserie z dykty. Kolejne autobusy (Büssing 900 N), porzucone przez uciekających w marcu 1945 Niemców, odnaleziono w 1947 w lasach w Wyspy Sobieszewskiej. Wymagały poważnych remontów, które przeprowadzano w przeznaczonej docelowo na remizę autobusową dawnej zajezdni tramwajowej przy ul. Partyzantów 6/12.

W latach 1945–1947 do czasu uruchomienia poszczególnych linii tramwajowych komunikację musiały zapewnić nieliczne autobusy. Uruchomienie linii tramwajowych pozwoliło zrezygnować z linii autobusowych dublujących ich trasy i skierować je tam, gdzie tramwaje nie docierały, w tym do Górek Zachodnich przez Stogi i do Sobieszewa przez Płonię (zob. Płonia Wielka oraz Płonia Mała). Ważnym wydarzeniem było uruchomienie w 1947 odremontowanych dwóch popularnych w mieście autobusów siodłowych marki Hanomag i Mercedes (zwanych przez kierowców Bajadera i Colombina), które na trasie od Urzędu Wojewódzkiego przy ul. Okopowej w Gdańsku do pl. Konstytucji w Gdyni mogły przewozić do 200 pasażerów. Eksploatowane były do 1955.

Miejskim dworcem autobusowym stał się, tak jak do 1945, pl. 1 Maja (obecnie Targ Sienny). Po 1949 powstały linie na tzw. obecny stary Chełm, na Suchanino, do Brętowa. W 1948 gdańskie przedsiębiorstwo zaczęło otrzymywać autobusy z przydziału centralnego. Początkowo było to pięć wozów typu Leyland OPSI, a w 1953 dalsze tego typu, przekazane z innych miast w ramach koncentracji taboru poszczególnych firm w danym mieście, co miało ułatwić ich obsługę techniczną. Obok Leylanda do Gdańska trafiły w ramach tej akcji kolejne wozy firmy Büssing. W 1956 tabor miejski zaczęły wzbogacać polskie autobusy SAN typu H01, następnie bardziej przystosowane do miejskiego ruchu AUTOSAN H-25 i H-27, których jeszcze w 1977 było 87, oraz pochodzące z importu pojazdy czeskiej Škody. Po 1960 stan bazy autobusowej zaczęły zwiększać polskie Jelcze, różnych typów i serii, co pozwoliło na znaczny rozwój linii autobusowych w Gdańsku. Powstały linie na Olszynkę, w rejonie Przymorza, do Osowej, do Królewskiej Doliny. W 1970 powstały linie łączące Oliwę przez Jelitkowo z ul. 23 Marca w Sopocie (numer 117 i 143).

Po 1970 w gdańskiej komunikacji przez ponad 30 lat dominowały Jelcze, w tym pojemne przegubowe: Jelcz 021, Jelcz Mex, Jelcz Kar. Do Gdańska docierały tylko nieliczne (6 sztuk) centralnie przydzielane, francuskiego rodowodu, autobusy miejskie Jelcz-Berliet PR 100 i PR 110 U. Po 1965 zmienione zostały przystanki początkowe wielu tras. Obok pl. 1 Maja, potem zastąpionego przez Targ Rakowy, wiele autobusów rozpoczynało bieg z pętli przy ul. Wałowej, inne – głównie linie w kierunku Chełmu i Oruni – od 1975 na nowym dworcu przy ul. Jana z Kolna. 3 X 2011 ze względu na budowę siedziby Muzeum II Wojny Światowej zamknięto pętlę przy ul. Wałowej (miejsce zawracania autobusów przeniesiono na placyk przy siedzibie Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa, ul. Wałowa 41/43), 31 VIII 2013 z powodu budowy kompleksu biurowego Tryton Business House przy ul. Jana z Kolna 11 zlikwidowano pętlę przy ul. Jana z Kolna, w miejscu której stanął związany z kompleksem siedmiokondygnacyjny parking samochodowy. Tymczasowe pętle usytuowano m.in przy Dworcu Głównym, na ul. Wały Piastowskie i ul. Heweliusza. Miejsce nowego centralnego dworca autobusowego zaplanowano przy Placu Zebrań Ludowych. W efekcie zmiany planów urządzono prowizoryczną pętlę naprzeciwko, na placyku przy zbiegu ulic 3 Maja, Giełguda i Dąbrowskiego, z zapleczem socjalnym w kontenerze, bez przystanków końcowych i początkowych. W 2017 oddano do użytku nową pętlę przy ul. Jana z Kolna, na terenie przylegającym od północnego-wschodu do parkingu Trytona (i poprzedniej pętli), bez przystanków końcowych i początkowych, umieszczonych przy ul. Wały Piastowskie.

Rozwój terytorialny miasta oraz budowa nowych dzielnic mieszkaniowych odległych od linii tramwajowych zmusiły władze do utworzenia połączeń na Suchanino, do Piecek i Migowa (teren SM Morena), na Orunię Górną, Żabiankę.
W 1978 oddano nową bazę autobusów miejskich z placem postojowym przy al. Hallera 142. Dotychczasową, przy ul. Partyzantów, początkowo przekształcono w centrum handlowe, następnie rozebrano, a działkę władze miasta sprzedały na cele budownictwa mieszkaniowego. W latach 1988-1997 funkcjonowała zajezdnia autobusowa w Kokoszkach. W 2017 pozyskano teren pod planowaną budowę nowej zajezdni w rejonie ul. Warszawskiej, ul. Jabłoniowej i al. Armii Krajowej, z planami zlikwidowania zajezdni przy al. Hallera.

Po 1994, w ciągu 15 lat, nastąpiła kompletna wymiana miejskiego taboru autobusowego. Wozy starego typu zostały zastąpione w większości przez klimatyzowane, niskopodłogowe pojazdy zwykłe oraz przegubowe, o podwójnej pojemności. Władze miasta zakupiły w tym celu od producentów: w 1994 Mercedes 0405 n, w 1997 Neoplan 4020/3 i 4016, w 2000 Solaris Urbino 12, w 2002 MAN 20 typ NL 263 i przegubowe NG 313, w 2003 Solaris Urbino 18, w 2008 kolejne 45 autobusów Solaris 12 i 18, co pozwoliło wycofać z eksploatacji wszystkie typy starych autobusów Jelcz, a także uruchomić kolejne linie do powstających daleko od centrum miasta nowych dzielnic mieszkaniowych, głównie określanych jako Gdańsk-Południe, Jasień, Migowo, Matemblewo, Kowale, Kiełpino. W celu usprawnienia komunikacji na zatłoczonych ulicach Gdańska obok pętli przy ul. Witosa po uruchomieniu w 2007 linii tramwajowej na Chełm stworzono dworzec przesiadkowy dla pasażerów linii autobusowych z rejonu Gdańsk-Południe.

W 2011 w Gdańsku funkcjonowały 74 linie zwykłe, 2 sezonowe oraz 10 nocnych. 26 X 2013 uruchomiono obsługiwaną przez miniautobusy linię nr 100, biegnącą ulicami Głównego i Starego Miasta (Dworzec Główny – Targ Węglowy – Ogarna – Mieszczańska – Kuśnierska – Chlebnicka – Klesza – Krowia – św. Ducha – Przędzalnicza – Szeroka – Tokarska – Warzywnicza – Targ Rybny – Podwale Staromiejskie – Igielnicka – Stolarska – Łagiewniki – Gnilna – Rajska – Podwale Grodzkie – Dworzec Główny). Stan taboru ciągle się zmienia. Ceny za przejazdy autobusami i tramwajami, niegdyś centralnie regulowane, po 1990 ustalane są przez władze miejskie. MrGl