KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY
| Linia 44: | Linia 44: | ||
|- | |- | ||
| 1590–1610 | | 1590–1610 | ||
| − | | [[THEUERKAUFF JOACHIM, pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja| Joachim Theuerkauff]] | + | | [[THEUERKAUFF JOACHIM, kaznodzieja i pastor kościołów św. Jakuba i św. Bartłomieja| Joachim Theuerkauff]] |
|- | |- | ||
| 1611–1631 | | 1611–1631 | ||
Aktualna wersja na dzień 13:06, 11 paź 2024
św. Bartłomieja
KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY, Stare Miasto, Zaułek św. Bartłomieja 1. Założony pierwotnie (z wezwaniem św. Bartłomieja) na Młodym Mieście, jego budowę przewidziano w akcie lokacyjnym miasta z 1380, po raz pierwszy wzmiankowany w 1402. Był wówczas świątynią filjalną kościoła św. Katarzyny (pastor tego kościoła decydował o kapłańskiej obsadzie świątyni na Młodym Mieście), z krzyżackim prawem patronatu, działała przy nim szkoła. Po wybuchu w 1454 wojny trzynastoletniej i rozbiórce Młodego Miasta (styczeń 1455), przeniesiony na Stare Miasto, w obecne miejsce. Budowę nowego kościoła rozpoczęto w 1456. W latach 1457–1475 działało w nim bractwo Bożego Ciała, w latach 70. XV wieku wzmiankowano dwie znajdujące się w nim kaplice, w 1480 bractwo piekarzy ze Starego Miasta zobowiązało się utrzymywać dwóch kapłanów przy swoim ołtarzu. Od 1482 rozbudowywany (prace rozpoczęto od części prezbiterialnej, prace tu trwały i w 1491). Zbudowany zapewne w konstrukcji szkieletowej, spalił się w 1499, odbudowany jako ceglana, jednonawowa świątynia w 1. połowie XVI wieku, początkowo posiadał odrębną, drewnianą dzwonnicę.
Od 1523 kościół należał do luteranów, był także kościołem garnizonowym gdańskich wojsk miejskich. Przed 1617 otrzymał masywną, czterokondygnacyjną wieżę, o gotyckim charakterze elewacji, dzielonych strefowo blendami, z barokowym hełmem. Od strony południowej dobudowano zakrystię z kryształowym sklepieniem, około połowy XVII wieku od strony północnej kaplicę spowiednią. Obok kościoła działała szkoła św. Bartłomieja, od 1617 w nowym budynku, w latach 1639–1640 wybudowano obok kościoła pastorówkę. W początkowym okresie I Wolnego Miasta Gdańska, od czerwca do 14 września 1807 kościół wykorzystywany był przez wojska napoleońskie jako więzienie dla jeńców, następnie magazyn siodeł i ekwipunku kawaleryjskiego. Ponowne funcje sakralne pełnił od 24 IX 1807. W 1815, w wyniku wybuchu Baszty Prochowej, utracił stropy, witraże i wyposażenie wnętrza. Do 1821 wokół kościoła znajdował się cmentarz. W 1900 gruntownie wyremontowany. Od 1800 do 1940 przy kościele działała publiczna biblioteka i wypożyczalnia książek (zob. Karl Heinrich Röhr), później także czasopism dla zapisanych do niej osób (w początkach XX wieku zbiór liczył około 5200 książek).
W 1945 kościół został uszkodzony w 85%: zawalił się dach, we wnętrzu chór muzyczny, upadkiem groziła wychylona do środka nawy wieża. Zniszczeniu uległo wyposażenie, m.in. ołtarz z obrazem Isaaka van den Blocka i organami z 1624. Po odbudowie (mury wzmocniono żelbetowym wieńcem, wnętrze nakryto żelbetowym stropem, wieża uzyskała specjalną konstrukcję stabilizującą z wewnętrznych betonowych przypór), czynny od 1960. Odtworzono dach z sygnaturką, w 1972 zainstalowano dwunastogłosowe organy, w 1982 zakończono odtwarzanie dawnej bryły: wzniesiono wysoki dach i zrekonstruowano barokowy hełm wieży.
Wzniesiony z cegły o wątku gotyckim, świątynia jednonawowa typu salowego, z częścią prezbiterialną zamkniętą ścianą prostą, wieżą od strony zachodniej, kruchtą od południa, od północy kaplicą spowiednią i nowszą zakrystią. We wnętrzu zastosowano system przypór wciągniętych do środka, tworzących przesklepione kaplice połączone arkadami. W kompozycji elewacji wyróżnia się trójkątny szczyt wschodni ze schodkowym układem smukłych lizen przechodzących w sterczyny, częściowo przemurowany już w 1926 oraz szczyty kruchty południowej. Nie zachowały się wewnątrz żadne elementy pierwotnego wyposażenia.
Od 1946 kościół był w posiadaniu jezuitów, którzy 15 IX 1990 odstąpili go diecezji gdańskiej w zamian za uzyskany wcześniej kościół św. Krzyża we Wrzeszczu. Świątynia od tego czasu pełniła funkcję ośrodka Duszpasterstwa Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej. 3 VII 1997 abp Tadeusz Gocłowski przekazał kościół w posiadanie – istniejącej od 1989 – parafii greckokatolickiej (parafii katolickiej obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (Kościół sui iuris)). Darowiznę przyjął bp wrocławsko-gdański Teodor Majkowicz. Po przystosowaniu wnętrza do nowych wymogów (na przykład wystawienie ikonostasu) od 31 I 2001 konkatedra eparchii wrocławsko-gdańskiej (dekanatu słupskiego).
| 1525–1526 | Peter Zanckau |
| 1555 | Martinus Hiero |
| 1561–1562 | Bartholomäus Kessing |
| 1563–1567 | Simon Warabius |
| 1567–1576 | Gregorius Sagittarius (Schütz) |
| 1576 | Michael Retell |
| 1576–1590 | Achatius Curäus |
| 1590–1610 | Joachim Theuerkauff |
| 1611–1631 | Friedrich Zwicker I |
| 1632–1642 | Thomas Stolfius |
| 1643–1652 | Johann Fabricius (Schmidt) |
| 1652–1657 | Michael Falck |
| 1657–1674 | Samuel Weissatius |
| 1674–1676 | Andreas Barth |
| 1677–1684 | Georg Bauer |
| 1685–1701 | Eilhard Cierenberg |
| 1701–1709 | Michael Kempin |
| 1710 | vacat |
| 1711–1729 | Gabriel Kehler |
| 1730 | Christian Bernhard Bücher |
| 1730–1742 | Jacob Horn |
| 1743–1763 | Johann Fidalke |
| 1763–1775 | Daniel Hermann Richter |
| 1776–1807 | Christian Jacob Schwarz |
| 1807–1852 | Johann Christian Fromm |
| 1852–1891 | Friedrich Wilhelm Alexander Heinrich Hevelcke |
| 1891–1920 | Albert Hugo Walther Stengel |
| 1921–1922 | Franz Krüger |
| 1923–1935 | Felix Telschow |
| 1936 | vacat |
| 1937–1945 | Fritz Adloff |
| 1947–1951 | Józef Nowak SJ |
| 1951–1965 | Franciszek Przybylski SJ |
| 1965–1976 | Bernard Karwel SJ |
| 1976–1981 | Edmund Wirkus SJ |
| 1981–1989 | Jan Mendelak SJ |
| 1989–1990 | Mieczysław Beresiński SJ |
| 1990–1997 | ks. Krzysztof Niedałtowski |
| 1997– | Józef Ulicki (rządca greckokatolicki) |
