BÖMELN GABRIEL, burmistrz Gdańska
| (Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
[[File:Bömeln Gabriel.JPG|thumb|Gabriel Bömeln, według [[KLEIN DANIEL, malarz | Daniela Kleina]] rytował Bernard Lépicié, 1739]] | [[File:Bömeln Gabriel.JPG|thumb|Gabriel Bömeln, według [[KLEIN DANIEL, malarz | Daniela Kleina]] rytował Bernard Lépicié, 1739]] | ||
| − | '''GABRIEL BÖMELN''' (22 VII 1658 Gdańsk – 25 III 1740 Gdańsk), [[BURMISTRZOWIE MIAST GDAŃSKICH | burmistrz]] Gdańska. Syn [[BÖMELN GEORG von, burmistrz Gdańska | Georga Bömelna]] i Justiny, córki Lorenza Gabriela. W młodości wysłany został przez rodziców w celu nauki języka polskiego do Poznania i na dwór królewski w Warszawie. | + | [[File: Boemeln_dzwon.jpg |thumb| Dzwon ufundowany w 1733 przez burmistrza Gabriela Bömelna dla kościoła w Wocławach]] |
| − | Po powrocie do Gdańska najprawdopodobniej od 1683 był sekretarzem [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]]. Od 1688 był członkiem [[TRZECI ORDYNEK | Trzeciego Ordynku]], reprezentując na jego forum [[KWARTAŁY | Kwartał Wysoki]]. Od 1692 był [[ŁAWA MIEJSKA | ławnikiem]], od 1700 był [[RADA MIEJSKA | rajcą]], w 1703 [[SĘDZIA | sędzią]]. <br/><br/> | + | '''GABRIEL BÖMELN''' (22 VII 1658 Gdańsk – 25 III 1740 Gdańsk), [[BURMISTRZOWIE MIAST GDAŃSKICH | burmistrz]] Gdańska. Syn [[BÖMELN GEORG von, burmistrz Gdańska | Georga Bömelna]] i Justiny, córki Lorenza Gabriela. W młodości wysłany został przez rodziców w celu nauki języka polskiego do Poznania i na dwór królewski w Warszawie. W kwietniu 1669 zapisany został do gdańskiego [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], następnie studiował na uniwersytecie w Królewcu (1672) oraz prawo na uniwersytecie w Lejdzie (1678). Na początku lat 80. XVII wieku odbył kilkuletnią podróż edukacyjną po Europie, zwiedził Niderlandy, Francję i Anglię. <br/><br/> |
| − | Stał na czele poselstwa gdańskiego wysłanego za namową króla polskiego Augusta II Wettina do Paryża i przebywającego tam od 27 IX 1700 do 30 VI 1701 głównie w celu przeproszenia króla francuskiego Ludwika XIV za brak poparcia ze strony Gdańska i niewpuszczenie w mury miasta księcia Contiego, francuskiego kandydata do tronu polskiego. Przepraszać miano również za zajęcie towarów kupców francuskich w Gdańsku, co było odpowiedzią gdańszczan na restrykcje Francji wobec gdańskiego handlu. 7 XII 1700 delegacja została przyjęta w Wersalu, wygłosił w obecności Ludwika XIV uroczystą mowę deprekacyjną. Mimo kilkumiesięcznego pobytu w Paryżu nie udało mu się dojść do porozumienia ze stroną francuską, która żądała wypłaty przez Gdańsk wysokiego odszkodowania (200 000 liwrów). W 1703 został wysłany do Torunia na rozmowy z generałem Magnusem Stenbockiem, głównodowodzącym wojsk szwedzkich okupujących Prusy Królewskie w początkowej fazie wojny północnej. Dzięki zręcznej grze dyplomatycznej odwiódł go od zamiaru ataku na Gdańsk, jak i zamiaru ściągnięcia z miasta kontrybucji. <br/><br/> | + | Po powrocie do Gdańska najprawdopodobniej od 1683 był sekretarzem [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]]. 4 II 1687 otrzymał kupieckie [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE | obywatelstwo Gdańska]] jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1688 był członkiem [[TRZECI ORDYNEK | Trzeciego Ordynku]], reprezentując na jego forum [[KWARTAŁY | Kwartał Wysoki]]. Od 1692 był [[ŁAWA MIEJSKA | ławnikiem]], od 1700 był [[RADA MIEJSKA | rajcą]], w 1703 [[SĘDZIA | sędzią]]. <br/><br/> |
| + | Stał na czele poselstwa gdańskiego wysłanego za namową króla polskiego Augusta II Wettina do Paryża i przebywającego tam od 27 IX 1700 do 30 VI 1701, głównie w celu przeproszenia króla francuskiego Ludwika XIV za brak poparcia ze strony Gdańska i niewpuszczenie w mury miasta księcia Contiego, francuskiego kandydata do tronu polskiego. Przepraszać miano również za zajęcie towarów kupców francuskich w Gdańsku, co było odpowiedzią gdańszczan na restrykcje Francji wobec gdańskiego handlu. 7 XII 1700 delegacja została przyjęta w Wersalu, wygłosił w obecności Ludwika XIV uroczystą mowę deprekacyjną. Mimo kilkumiesięcznego pobytu w Paryżu nie udało mu się dojść do porozumienia ze stroną francuską, która żądała wypłaty przez Gdańsk wysokiego odszkodowania (200 000 liwrów). W 1703 został wysłany do Torunia na rozmowy z generałem Magnusem Stenbockiem, głównodowodzącym wojsk szwedzkich okupujących Prusy Królewskie w początkowej fazie wojny północnej. Dzięki zręcznej grze dyplomatycznej odwiódł go od zamiaru ataku na Gdańsk, jak i zamiaru ściągnięcia z miasta kontrybucji. <br/><br/> | ||
Jako rajca pełnił również funkcję kierownika gdańskiej izby akcyzowej, odpowiedzialnej za pobór akcyzy od towarów konsumowanych w mieście. W 1704 zredagował na zlecenie władz miejskich memoriał ''Observationes, so zu gutter Einrichtung der Accise-Kammer gehören'' dotyczący potrzeby pilnej reformy izby akcyzowej i nowej konstrukcji pobieranych przez tę instytucję podatków pośrednich. <br/><br/> | Jako rajca pełnił również funkcję kierownika gdańskiej izby akcyzowej, odpowiedzialnej za pobór akcyzy od towarów konsumowanych w mieście. W 1704 zredagował na zlecenie władz miejskich memoriał ''Observationes, so zu gutter Einrichtung der Accise-Kammer gehören'' dotyczący potrzeby pilnej reformy izby akcyzowej i nowej konstrukcji pobieranych przez tę instytucję podatków pośrednich. <br/><br/> | ||
| − | Od 1708, przez 32 lata, był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1710, 1714, 1718, 1720, 1722, 1726, 1730, 1734 i 1738, drugiego w 1709, 1713, 1717, 1725, 1729, 1733 i 1737, trzeciego w 1708, 1712, 1724, 1728, 1732 i 1736, czwartego w 1711, 1715, 1716, 1719, 1721, 1723, 1727, 1731, 1735, 1739 i 1740. W 1712 i 1713 był [[BURGRABIOWIE | burgrabią]] królewskim w Gdańsku. Był także [[PROTOSCHOLARCHA | protoscholarchą]]. <br/><br/> | + | Od 1708, przez 32 lata, był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1710, 1714, 1718, 1720, 1722, 1726, 1730, 1734 i 1738, drugiego w 1709, 1713, 1717, 1725, 1729, 1733 i 1737, trzeciego w 1708, 1712, 1724, 1728, 1732 i 1736, czwartego w 1711, 1715, 1716, 1719, 1721, 1723, 1727, 1731, 1735, 1739 i 1740. W 1712 i 1713 był [[BURGRABIOWIE | burgrabią]] królewskim w Gdańsku. Był także od 1722 [[PROTOSCHOLARCHA | protoscholarchą]]. Jako burmistrz, administrator gdańskich dóbr na Żuławach Steblewskich, w 1733 współfundował duży dzwon (średnica 99 cm, waga 580 kg) dla kościoła w Wocławach (zarekwirowany do przetopiena podczas II wojny światowej, ocalały, przejęty przez kościół św. Michała w Lubece, zwrócony w 2024). <br/><br/> |
W 1733 był w Radzie Miejskiej Gdańska przywódcą stronnictwa opowiadającego się za elekcją na króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i przeciwnikiem kandydatury Augusta III Wettina. Jesienią 1733, stojąc na czele gdańskiej Rady Wojennej (jako burmistrz odpowiedzialny za sprawy militarne) zaangażował się w przygotowania Gdańska do spodziewanego [[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU | oblężenia przez wojska rosyjsko-saskie]], nakazując gromadzenie zapasów żywności i sprzętu wojskowego, organizując naprawę i rozbudowę fortyfikacji, a ponadto asygnując z kasy miasta znaczne kwoty na dodatkowe zaciągi żołnierzy do wojsk miejskich. Wielokrotnie bywał na dworze królewskim w Warszawie w sprawach związanych z politycznymi, prawnymi i gospodarczymi interesami Gdańska. <br/><br/> | W 1733 był w Radzie Miejskiej Gdańska przywódcą stronnictwa opowiadającego się za elekcją na króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i przeciwnikiem kandydatury Augusta III Wettina. Jesienią 1733, stojąc na czele gdańskiej Rady Wojennej (jako burmistrz odpowiedzialny za sprawy militarne) zaangażował się w przygotowania Gdańska do spodziewanego [[OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734 ROKU | oblężenia przez wojska rosyjsko-saskie]], nakazując gromadzenie zapasów żywności i sprzętu wojskowego, organizując naprawę i rozbudowę fortyfikacji, a ponadto asygnując z kasy miasta znaczne kwoty na dodatkowe zaciągi żołnierzy do wojsk miejskich. Wielokrotnie bywał na dworze królewskim w Warszawie w sprawach związanych z politycznymi, prawnymi i gospodarczymi interesami Gdańska. <br/><br/> | ||
Był właścicielem rezydencji zwanej Monplaisir (Moja Przyjemność) we Wrzeszczu wraz z [[DWÓR UPHAGENA (Wrzeszcz) | dworem]] i rozległym, obszernym [[PARK UPHAGENA | parkiem]] (obecnie róg al. Grunwaldzkiej i ul. Uphagena). W 1738 opat [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE | klasztoru cystersów w Oliwie]] skarżył go, że bezpodstawnie rościł sobie prawa do [[DWÓR III „DWÓR SCHOPENHAUERA” | Dworu III]] i [[DWÓR IV „JUTRZENKA”| Dworu IV]] w Oliwie. <br/><br/> | Był właścicielem rezydencji zwanej Monplaisir (Moja Przyjemność) we Wrzeszczu wraz z [[DWÓR UPHAGENA (Wrzeszcz) | dworem]] i rozległym, obszernym [[PARK UPHAGENA | parkiem]] (obecnie róg al. Grunwaldzkiej i ul. Uphagena). W 1738 opat [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE | klasztoru cystersów w Oliwie]] skarżył go, że bezpodstawnie rościł sobie prawa do [[DWÓR III „DWÓR SCHOPENHAUERA” | Dworu III]] i [[DWÓR IV „JUTRZENKA”| Dworu IV]] w Oliwie. <br/><br/> | ||
| − | Wydarzenia z jego życia upamiętniano licznymi | + | Wydarzenia z jego życia upamiętniano licznymi okolicznościowymi utworami. M.in. misja z 1703 znalazły odbicie w wierszu rektora [[SZKOŁA ŚW. KATARZYNY | szkoły św. Katarzyny]] Johanna Ernsta Schrödera, wybór na burmistrza 1708 jak i objęcie funkcji pierwszego burmistrza w 1710 doczekały się utworów późniejszego pastora w Tczewie, Gabriela Bentera (1682–1721), wybór w 1708 utworów pastora [[FALCK JOHANNES, pastor kościoła św. Katarzyny | Johannesa Falcka]] i profesora Gimnazjum Akademickiego Christopha Behra (1643–1704), wybór w 1710 także wiersza Johanna Andreasa Habela, ponowne objęcie funkcji pierwszego burmistrza w 1718 uświetnił [[SCHELWIG GOTTLIEB, profesor Gimnazjum Akademickiego | Gottlieb Schelwig]], kolejne, w 1720, późniejszy sekretarz Gdańska, Karl Friedrich Steinhart itd. Kilka grzecznościowych utworów poświęcił mu profesor Gimnazjum Akademickiego, [[SARTORIUS JOHANNES, profesor Gimnazjum Akademickiego | Johannes Sartorius]] (1703, 1708, 1712, 1723). On zaś rewanżował się m.in. przekazując pod koniec życia do Audytorium Maximum Gimnazjum Akademickiego portrety swój i swojego ojca w bogatych ramach.<br/><br/> |
| − | Żonaty był od 17 II bądź 3 XII 1686 | + | Żonaty był od 17 II bądź 3 XII 1686 z Agathą, córką Simona Schrödera, ławnika (od 1655) Starego Miasta. Miał czworo dzieci: 1/ [[BÖMELN GEORG SIMON, burgrabia gdański | Georga Simona]], rajcę (od 1741) i burgrabiego królewskiego w Gdańsku (w 1747 i 1751), oraz córki 2/ Agathę Justinę (1691–1756), od 1723 żonę dowódcy wojsk gdańskich, generała majora Johna Sinclaira (zm. 1731), następnie od 1732 hrabiego Constantina von Unruha, 3/ Concordię Renatę (1694–1737), od 1731 żonę Johanna Ernsta Wallenrodta, tajnego radcę dworu pruskiego, i 4/ Constantię Benignę (ur. 1700), która poślubiła pułkownika regimentu dragonów w służbie saskiej (pod naczelnym dowództwem przyszłego króla polskiego Augusta III). <br/><br/> |
| + | Pochowany został 28 IV 1740 w [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]] w grobie nr 75, kazanie pożegnalne wygłosił pastor kościoła św. Jana [[ŚWIETLICKI PAUL, pastor kościoła św. Jana | Paul Świetlicki]]. {{author: DK}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
| + | '''Bibliografia''': <br/> | ||
| + | ''Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814'', wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 215.<br/> | ||
| + | Hanow Michael Christophorus, ''Wspomnienie zasług protoscholarchów i protobibliotekarzy ...'' [1759], w: ''Gdańskie Gimnazjum Akademickie'', t. III, Gdańsk 2008, s. 505–509 (tekst oryginału i tłumaczenie).<br/> | ||
| + | Cieślak Edmund, ''W obronie tronu króla Stanisława Leszczyńskiego'', Gdańsk 1986 (przez indeks). <br/> | ||
| + | Weichbrodt Dorothea, ''Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert'', Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 70.<br/> | ||
| + | Zdrenka Joachim, ''Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814'', t. II, Gdańsk 2008, s. 45. | ||
Aktualna wersja na dzień 07:21, 14 paź 2024
GABRIEL BÖMELN (22 VII 1658 Gdańsk – 25 III 1740 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn Georga Bömelna i Justiny, córki Lorenza Gabriela. W młodości wysłany został przez rodziców w celu nauki języka polskiego do Poznania i na dwór królewski w Warszawie. W kwietniu 1669 zapisany został do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, następnie studiował na uniwersytecie w Królewcu (1672) oraz prawo na uniwersytecie w Lejdzie (1678). Na początku lat 80. XVII wieku odbył kilkuletnią podróż edukacyjną po Europie, zwiedził Niderlandy, Francję i Anglię.
Po powrocie do Gdańska najprawdopodobniej od 1683 był sekretarzem Rady Miejskiej. 4 II 1687 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1688 był członkiem Trzeciego Ordynku, reprezentując na jego forum Kwartał Wysoki. Od 1692 był ławnikiem, od 1700 był rajcą, w 1703 sędzią.
Stał na czele poselstwa gdańskiego wysłanego za namową króla polskiego Augusta II Wettina do Paryża i przebywającego tam od 27 IX 1700 do 30 VI 1701, głównie w celu przeproszenia króla francuskiego Ludwika XIV za brak poparcia ze strony Gdańska i niewpuszczenie w mury miasta księcia Contiego, francuskiego kandydata do tronu polskiego. Przepraszać miano również za zajęcie towarów kupców francuskich w Gdańsku, co było odpowiedzią gdańszczan na restrykcje Francji wobec gdańskiego handlu. 7 XII 1700 delegacja została przyjęta w Wersalu, wygłosił w obecności Ludwika XIV uroczystą mowę deprekacyjną. Mimo kilkumiesięcznego pobytu w Paryżu nie udało mu się dojść do porozumienia ze stroną francuską, która żądała wypłaty przez Gdańsk wysokiego odszkodowania (200 000 liwrów). W 1703 został wysłany do Torunia na rozmowy z generałem Magnusem Stenbockiem, głównodowodzącym wojsk szwedzkich okupujących Prusy Królewskie w początkowej fazie wojny północnej. Dzięki zręcznej grze dyplomatycznej odwiódł go od zamiaru ataku na Gdańsk, jak i zamiaru ściągnięcia z miasta kontrybucji.
Jako rajca pełnił również funkcję kierownika gdańskiej izby akcyzowej, odpowiedzialnej za pobór akcyzy od towarów konsumowanych w mieście. W 1704 zredagował na zlecenie władz miejskich memoriał Observationes, so zu gutter Einrichtung der Accise-Kammer gehören dotyczący potrzeby pilnej reformy izby akcyzowej i nowej konstrukcji pobieranych przez tę instytucję podatków pośrednich.
Od 1708, przez 32 lata, był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1710, 1714, 1718, 1720, 1722, 1726, 1730, 1734 i 1738, drugiego w 1709, 1713, 1717, 1725, 1729, 1733 i 1737, trzeciego w 1708, 1712, 1724, 1728, 1732 i 1736, czwartego w 1711, 1715, 1716, 1719, 1721, 1723, 1727, 1731, 1735, 1739 i 1740. W 1712 i 1713 był burgrabią królewskim w Gdańsku. Był także od 1722 protoscholarchą. Jako burmistrz, administrator gdańskich dóbr na Żuławach Steblewskich, w 1733 współfundował duży dzwon (średnica 99 cm, waga 580 kg) dla kościoła w Wocławach (zarekwirowany do przetopiena podczas II wojny światowej, ocalały, przejęty przez kościół św. Michała w Lubece, zwrócony w 2024).
W 1733 był w Radzie Miejskiej Gdańska przywódcą stronnictwa opowiadającego się za elekcją na króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i przeciwnikiem kandydatury Augusta III Wettina. Jesienią 1733, stojąc na czele gdańskiej Rady Wojennej (jako burmistrz odpowiedzialny za sprawy militarne) zaangażował się w przygotowania Gdańska do spodziewanego oblężenia przez wojska rosyjsko-saskie, nakazując gromadzenie zapasów żywności i sprzętu wojskowego, organizując naprawę i rozbudowę fortyfikacji, a ponadto asygnując z kasy miasta znaczne kwoty na dodatkowe zaciągi żołnierzy do wojsk miejskich. Wielokrotnie bywał na dworze królewskim w Warszawie w sprawach związanych z politycznymi, prawnymi i gospodarczymi interesami Gdańska.
Był właścicielem rezydencji zwanej Monplaisir (Moja Przyjemność) we Wrzeszczu wraz z dworem i rozległym, obszernym parkiem (obecnie róg al. Grunwaldzkiej i ul. Uphagena). W 1738 opat klasztoru cystersów w Oliwie skarżył go, że bezpodstawnie rościł sobie prawa do Dworu III i Dworu IV w Oliwie.
Wydarzenia z jego życia upamiętniano licznymi okolicznościowymi utworami. M.in. misja z 1703 znalazły odbicie w wierszu rektora szkoły św. Katarzyny Johanna Ernsta Schrödera, wybór na burmistrza 1708 jak i objęcie funkcji pierwszego burmistrza w 1710 doczekały się utworów późniejszego pastora w Tczewie, Gabriela Bentera (1682–1721), wybór w 1708 utworów pastora Johannesa Falcka i profesora Gimnazjum Akademickiego Christopha Behra (1643–1704), wybór w 1710 także wiersza Johanna Andreasa Habela, ponowne objęcie funkcji pierwszego burmistrza w 1718 uświetnił Gottlieb Schelwig, kolejne, w 1720, późniejszy sekretarz Gdańska, Karl Friedrich Steinhart itd. Kilka grzecznościowych utworów poświęcił mu profesor Gimnazjum Akademickiego, Johannes Sartorius (1703, 1708, 1712, 1723). On zaś rewanżował się m.in. przekazując pod koniec życia do Audytorium Maximum Gimnazjum Akademickiego portrety swój i swojego ojca w bogatych ramach.
Żonaty był od 17 II bądź 3 XII 1686 z Agathą, córką Simona Schrödera, ławnika (od 1655) Starego Miasta. Miał czworo dzieci: 1/ Georga Simona, rajcę (od 1741) i burgrabiego królewskiego w Gdańsku (w 1747 i 1751), oraz córki 2/ Agathę Justinę (1691–1756), od 1723 żonę dowódcy wojsk gdańskich, generała majora Johna Sinclaira (zm. 1731), następnie od 1732 hrabiego Constantina von Unruha, 3/ Concordię Renatę (1694–1737), od 1731 żonę Johanna Ernsta Wallenrodta, tajnego radcę dworu pruskiego, i 4/ Constantię Benignę (ur. 1700), która poślubiła pułkownika regimentu dragonów w służbie saskiej (pod naczelnym dowództwem przyszłego króla polskiego Augusta III).
Pochowany został 28 IV 1740 w kościele Najświętszej Marii Panny w grobie nr 75, kazanie pożegnalne wygłosił pastor kościoła św. Jana Paul Świetlicki.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 215.
Hanow Michael Christophorus, Wspomnienie zasług protoscholarchów i protobibliotekarzy ... [1759], w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. III, Gdańsk 2008, s. 505–509 (tekst oryginału i tłumaczenie).
Cieślak Edmund, W obronie tronu króla Stanisława Leszczyńskiego, Gdańsk 1986 (przez indeks).
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 70.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 45.
