WINTER LEOPOLD von, nadburmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
LEOPOLD von WINTER (30 I 1823 Świecie – 10 VII 1893 Jeleniec koło Chełmna), nadburmistrz Gdańska (6 I 1863 – 30 VI 1890). Jedna z najwybitniejszych osobowości miasta w 2. połowie XIX wieku, dzięki której prowincjonalny wówczas Gdańsk został przekształcony w nowoczesne miasto. Syn Karla Adolpha Leopolda von Wintera (1794–1864), pedagoga, inspektora szkolnego oraz luterańskiego pastora i superintendenta w Świeciu nad Wisłą, oraz Charlotty Krüger (1804–1882). Miał brata Bernharda (1825–1855), rolnika, i siostrę Cecilię (1830–1854).
Po wstępnych naukach w szkole w Świeciu uzyskał maturę w gimnazjum w Bydgoszczy. Studiował prawo handlowe i ekonomię komunalną na uniwersytecie w Berlinie. Po studiach pracował w administracji państwowej w rejencjach w Kwidzynie, Gdańsku i Malborku. W 1850 był landratem powiatu Lebus koło Frankfurtu nad Odrą, od 1859 radcą w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w Berlinie i komisarycznym prezydentem policji w tym mieście. 8 XII 1862 został wybrany przez Radę Miejską Gdańska na dwunastoletnią kadencję pierwszego burmistrza. Urzędowanie rozpoczął 6 I 1863, wprowadzony na urząd przez prezydenta rejencji gdańskiej Roberta Ludwiga Blumenthala, na którego ręce złożył stosowną przysięgę. Kilka miesięcy później otrzymał z nominacji króla tytuł nadburmistrza Gdańska i prawo noszenia łańcucha. Z racji zajmowanego stanowiska od 1866 do 1890 był z królewskiej nominacji członkiem Pruskiej Izby Panów (Preußisches Herrenhaus), izby wyższej pruskiego parlamentu w Królewcu, a w latach 1871–1878 posłem do niemieckiego parlamentu (Reichstag) z powiatów sztumskiego i kwidzyńskiego.
Jego zastępcami w gdańskim Zarządzie Miasta byli burmistrzowie: w latach 1863–1875 Johann Heinrich Lintz, 1876–1877 Carl Ernst Meckbach i 1878–1890 Albrecht Bruno Hagemann. W czasie pierwszej kadencji nadburmistrza Wintera priorytetem było poprawienie stanu sanitarnego miasta poprzez doprowadzenie do miasta zdrowej wody pitnej i założenie ogólnomiejskiej sieci kanalizacyjnej z oczyszczalnią ścieków (zob. wodociągi). Od lat apelował o to do włodarzy Gdańska wieloletni radny, lekarz Albert Liévin i inżynier, architekt Julius Albert Licht. Zarząd Miasta, mając poparcie Rady Miejskiej i jej przewodniczącego Theodora Bischoffa, już w 1863 zlecił opracowanie planów realizacji tych zamierzeń; budowę wodociągu z ujęcia wody w Pręgowie prowadzono w latach 1868–1869. W kolejnych latach do nowej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej podłączano także przedmieścia. Symbolem zakończenia tego etapu prac było uruchomienie w 1875 na Targu Maślanym neogotyckiej fontanny, na której umieszczono żeliwne medaliony z wizerunkami osób zasłużonych dla tego przedsięwzięcia, w tym nadburmistrza Wintera.
W czasie jego drugiej i części trzeciej kadencji na tym stanowisku (1874–1886 i 1886–1890) głównym zadaniem Zarządu Miasta stały się prace przy modernizacji gdańskich ulic, trwające blisko 30 lat. Po założeniu instalacji wodociągowych, kanalizacyjnych i gazowych jezdnie wykładano brukowcami, place i części chodników kostką granitową, a chodniki głównych ulic kamiennymi płytami. Materiał sprowadzano przede wszystkim ze Szwecji. Wcześniej, w latach 1870–1873, mimo protestów mieszkańców rozebrano przedproża na najważniejszych ciągach komunikacyjnych Głównego Miasta ( ul. Długa, Ogarna, Tkacka, Targ Rybny). 21 VI 1873 otwarto pierwszą linię tramwajów konnych.
W czasie jego pracy na rzecz miasta zmieniło ono zasadniczo swój charakter, rozpoczynając drogę do nowoczesności. jak oceniali to już współcześni: z brudnego, ciasnego i niezdrowego miasta, zrobił miasto czyste i zdrowe (Jonathan Warschauer, 53 Zjazd przyrodników i lekarzy niemieckich w Gdańsku, Kraków 1880). Liczba mieszkańców z 78 500 w 1865 wzrosła do 120 000 w 1890 (zob. ludność). W 1878 Gdańsk stał się stolicą nowej prowincji – Prusy Zachodnie, której biura mieściły się w okazałych gmachach zbudowanych w latach 1881–1886 przy Nowych Ogrodach (Neugarten). Od 1 VII 1870 Gdańsk z Sopotem łączyła kolej podmiejska, a z Berlinem od 1 IX 1870 nowa linia kolejowa, biegnąca przez Stargard i Szczecin (zob. kolej). Rozbudowane zostały państwowe zakłady, stocznia wojenna i fabryka karabinów, dające zatrudnienie kilku tysiącom robotników. W 1889 rozpoczęto budowę prywatnej Stoczni Schichaua przy Schichaugasse (ul. Jana z Kolna). Prywatne wytwórnie różnych branż powstały w rejonie Młynisk i Dolnego Miasta przy ul. Kamienna Grobla. Centrum miasta połączyły z przedmieściami linie tramwajów konnych: z Orunią od 1878, Siedlcami i Emaus od 1887, z Dolnym Miastem od 1885. Zmieniło się także oblicze samego centrum. Dawne mieszczańskie kamieniczki przy ul. Długiej, Długim Targu, Tkackiej czy Ogarnej stały się siedzibami sklepów, restauracji, hoteli. Sąsiednie ulice, w tym Podwale Przedmiejskie, zostały zabudowane nowymi kamienicami czynszowymi.
Za największą porażkę swojej dwudziestosiedmioletniej pracy na rzecz Gdańska uważał to, że nie udało się rozebrać, wzorem Szczecina, nowożytnych umocnień otaczających miasto i blokujących jego rozwój. Ze względów strategicznych nie wyrażał na to zgody sztab generalny niemieckiej armii, gdyż Gdańsk – mimo już przestarzałych umocnień – nadal był zaliczany do twierdz pierwszej rangi, ważnego ogniwa w obronie państwa przed ewentualnym atakiem rosyjskiej floty.
Był członkiem wielu gdańskich organizacji społecznych, w tym Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, i współzałożycielem Zachodniopruskiego Towarzystwa Historycznego w Gdańsku (1 IX 1879), którego został wiceprezesem.
Na emeryturę przeszedł oficjalnie 1 VII 1890, choć od marca z powodu choroby (cukrzyca, płuca) przebywał na kuracji w Egipcie, po której nie powrócił już do Gdańska. 10 VII 1890 Rada Miejska przyznała mu tytuł honorowego obywatela Gdańska w uznaniu jego wielkich zasług dla miasta. Ostatnie lata spędził w swoim majątku koło Świecia; został pochowany w grobowcu na jego terenie.
W czasie pracy w Gdańsku mieszkał w latach 1863–1890 w zakupionej od aptekarza i rentiera Jacoba Sadewassera kamienicy przy Große Gerbergasse 5 (ul. Garbary), którą po 1890 nabył właściciel fabryki mebli Albert Ferdinand Sohr. Był żonaty z Henriettą Dieterici (22 XII 1828 – 16 V 1898 Jeleniec), córką berlińskiego profesora ekonomii, sanitariuszką na froncie podczas wojny prusko-francuskiej w latach 1870–1871. W jej pogrzebie wzięła udział delegacja władz Gdańska. Ich jedyny syn Johannes (3 II 1851 Frankfurt nad Odrą – 18 IV 1865 Gdańsk) zmarł na gruźlicę płuc i również został pochowany na prywatnym cmentarzu w Jeleńcu. Po śmierci syna Winterowie adoptowali dziewczynkę imieniem Margaretta, po 1880 żonę Theodora Gustava Emila Bischoffa (1854–1909), syna byłego przewodniczącego Rady Miejskiej Theodora Bischoffa (1815–1879). Wedle rodzinnych przekazów zginęła zastrzelona przez Rosjan w styczniu lub lutym 1945 w Jeleńcu. Po 1945 grobowiec rodziny Winterów w Jeleńcu został zniszczony i rozkradziony.
Jeden z portretów olejnych Leopolda von Wintera znajduje się w posiadaniu jego potomków w Niemczech. Portret w galerii nadburmistrzów w Sali Zimowej Ratusza Głównego Miasta z 1922 został zniszczony w marcu 1945. Zachował się wizerunek na elewacji budynku Narodowego Banku Polskiego przy ul. Okopowej 1 (wraz z innym zasłużonymi dla Gdańska postaciami).
9 II 1904 przy Große Gerbergasse 5 (ul. Garbary) odsłonięto poświęconą Leopoldowi von Winterowi tablicę pamiątkową ufundowaną przez Richarda Dammego (została zniszczona w 1945). Wcześniej władze miasta nazwały obecny Targ Maślany pl. Wintera (Winterplatz), określany tak na części planów miasta już po 1875, oficjalnie od 1897 (po 1945 błędnie tłumaczony jako Plac Zimowy). Jego nazwiskiem nazwano wzgórza: Winterberg w Oliwie, którego nazwę po 1945 również błędnie przetłumaczono na Zimnica i rychło poprawiono na Górę Dantyszka oraz we Wrzeszczu, w Parku Jaśkowej Doliny (po północnej stronie obecnej ul. Jaśkowa Dolina, na przedłużeniu ul. Na Wzgórzu). W 1897 w sali posiedzeń Rady Miejskiej zostało ustawione jego marmurowe popiersie dłuta Richarda Semeringa. 7 VII 2018, podczas V Światowego Zjazdu Gdańszczan, na budynku przy ul. Garbary 5 odsłonięto nową tablicę pamiątkową (z tekstem w języku polskim, niemieckim i angielskim), wykonaną na zlecenie władz miasta. Od grudnia 2007 jego imię nosi tramwaj Bombardier Flexity Classic NGT6-2GD nr 1006.
Bibliografia:
Bahr Ernst, Leopold von Winter, w: Altpreußische Biographie, hrsg. von Christian Krollmann, Bd. 2, Marburg/Lahn 1967, s. 814.
Bertling Anton, Danzigs Bürgermeister im 19. Jahrhundert, „Heimatblätter des Deutschen Heimatbundes“, 6. Jg., 1928, H. 1., s. 15–27 (błędna data urodzin: 23 I 1823).
Keyser Erich, Der Danziger Oberbürgermeister Leopold von Winter, „Ostdeutsche Monatshefte“, 1934, H. 11, s. 694–701.
Klein Adalbert, Leopold von Winter, w: Die Provinz Westpreußen in Wort und Bild, Danzig 1915, s. 607–613.
Leopold von Winter. Zu seinem hundertsten Geburtstage, „Danziger Zeitung“, 66. Jg., Nr. 28, 29 Januar 1923, s. 2.
Lent Eduard, Leopold von Winter, „Deutsche Vierteljahrsschrift für öffentliche Gesundheitspflege“, Bd. 25, 1893, s. XI–XXV (nekrolog).
