BÖMELN GABRIEL, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
GABRIEL BÖMELN (22 VII 1658 Gdańsk – 25 III 1740 Gdańsk), ► burmistrz Gdańska. Syn ► Georga Bömelna i Justiny, córki Lorenza Gabriela. W młodości wysłany został przez rodziców w celu nauki języka polskiego do Poznania i na dwór królewski w Warszawie. W kwietniu 1669 zapisany został do gdańskiego ► Gimnazjum Akademickiego, 28 VI 1672, z bratem Georgiem i kolegą z Gimnazjum, Gottfriedem Steinhawerem (naukę rozpoczał w 1661, ale jego brat Daniel także w 1669), zapisany na uniwersytet w Królewcu (wszyscy jako miejscy stypendyści), następnie z bratem Georgiem zapisał się 13 VI 1678 na uniwersytet w Lejdzie, gdzie studiowali prawo. Na początku lat 80. XVII wieku odbył kilkuletnią podróż edukacyjną po Europie, zwiedził Niderlandy, Francję i Anglię.
Po powrocie do Gdańska najprawdopodobniej od 1683 był sekretarzem ► Rady Miejskiej. 4 II 1687 otrzymał kupieckie ► obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Od 1688 był członkiem ► Trzeciego Ordynku, reprezentując na jego forum ► Kwartał Wysoki. Od 1692 był ► ławnikiem, od 1700 był ► rajcą, w 1703 ► sędzią.
Stał na czele poselstwa gdańskiego wysłanego za namową króla polskiego Augusta II Wettina do Paryża i przebywającego tam od 27 IX 1700 do 30 VI 1701, głównie w celu przeproszenia króla francuskiego Ludwika XIV za brak poparcia ze strony Gdańska i niewpuszczenie w mury miasta księcia Contiego, francuskiego kandydata do tronu polskiego. Przepraszać miano również za zajęcie towarów kupców francuskich w Gdańsku, co było odpowiedzią gdańszczan na restrykcje Francji wobec gdańskiego handlu. 7 XII 1700 delegacja została przyjęta w Wersalu, wygłosił w obecności Ludwika XIV uroczystą mowę deprekacyjną. Mimo kilkumiesięcznego pobytu w Paryżu nie udało mu się dojść do porozumienia ze stroną francuską, która żądała wypłaty przez Gdańsk wysokiego odszkodowania (200 000 liwrów). W 1703 został wysłany do Torunia na rozmowy z generałem Magnusem Stenbockiem, głównodowodzącym wojsk szwedzkich okupujących Prusy Królewskie w początkowej fazie wojny północnej. Dzięki zręcznej grze dyplomatycznej odwiódł go od zamiaru ataku na Gdańsk, jak i zamiaru ściągnięcia z miasta kontrybucji.
Jako rajca pełnił również funkcję kierownika gdańskiej izby akcyzowej, odpowiedzialnej za pobór akcyzy od towarów konsumowanych w mieście. W 1704 zredagował na zlecenie władz miejskich memoriał Observationes, so zu gutter Einrichtung der Accise-Kammer gehören dotyczący potrzeby pilnej reformy izby akcyzowej i nowej konstrukcji pobieranych przez tę instytucję podatków pośrednich.
Od 1708, przez 32 lata, był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1710, 1714, 1718, 1720, 1722, 1726, 1730, 1734 i 1738, drugiego w 1709, 1713, 1717, 1725, 1729, 1733 i 1737, trzeciego w 1708, 1712, 1724, 1728, 1732 i 1736, czwartego w 1711, 1715, 1716, 1719, 1721, 1723, 1727, 1731, 1735, 1739 i 1740. W 1712 i 1713 był ► burgrabią królewskim w Gdańsku. Był także od 1722 ► protoscholarchą. Jako burmistrz, administrator gdańskich dóbr na Żuławach Steblewskich, w 1733 współfundował duży dzwon (średnica 99 cm, waga 580 kg) dla kościoła w Wocławach (zarekwirowany do przetopiena podczas II wojny światowej, ocalały, przejęty przez kościół św. Michała w Lubece, zwrócony w 2024).
W 1733 był w Radzie Miejskiej Gdańska przywódcą stronnictwa opowiadającego się za elekcją na króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego i przeciwnikiem kandydatury Augusta III Wettina. Jesienią 1733, stojąc na czele gdańskiej Rady Wojennej (jako burmistrz odpowiedzialny za sprawy militarne) zaangażował się w przygotowania Gdańska do spodziewanego ► oblężenia przez wojska rosyjsko-saskie, nakazując gromadzenie zapasów żywności i sprzętu wojskowego, organizując naprawę i rozbudowę fortyfikacji, a ponadto asygnując z kasy miasta znaczne kwoty na dodatkowe zaciągi żołnierzy do wojsk miejskich. Wielokrotnie bywał na dworze królewskim w Warszawie w sprawach związanych z politycznymi, prawnymi i gospodarczymi interesami Gdańska.
Był właścicielem rezydencji zwanej Monplaisir (Moja Przyjemność) we Wrzeszczu wraz z ► dworem i rozległym, obszernym ► parkiem (obecnie róg al. Grunwaldzkiej i ul. Uphagena). W 1738 opat ► klasztoru cystersów w Oliwie skarżył go, że bezpodstawnie rościł sobie prawa do ► Dworu III i ► Dworu IV w Oliwie.
Wydarzenia z jego życia upamiętniano licznymi okolicznościowymi utworami. M.in. misja z 1703 znalazły odbicie w wierszu rektora ► szkoły św. Katarzyny Johanna Ernsta Schrödera, wybór na burmistrza 1708 jak i objęcie funkcji pierwszego burmistrza w 1710 doczekały się utworów późniejszego pastora w Tczewie, Gabriela Bentera (1682–1721), wybór w 1708 utworów pastora ► Johannesa Falcka i profesora Gimnazjum Akademickiego Christopha Behra (1643–1704), wybór w 1710 także wiersza Johanna Andreasa Habela, ponowne objęcie funkcji pierwszego burmistrza w 1718 uświetnił ► Gottlieb Schelwig, kolejne, w 1720, późniejszy sekretarz Gdańska, Karl Friedrich Steinhart itd. Kilka grzecznościowych utworów poświęcił mu profesor Gimnazjum Akademickiego, ► Johannes Sartorius (1703, 1708, 1712, 1723). On zaś rewanżował się m.in. przekazując pod koniec życia do Audytorium Maximum Gimnazjum Akademickiego portrety swój i swojego ojca w bogatych ramach.
Żonaty był od 17 II bądź 3 XII 1686 z Agathą, córką Simona Schrödera, ławnika (od 1655) Starego Miasta. Miał czworo dzieci: 1/ ► Georga Simona, rajcę (od 1741) i burgrabiego królewskiego w Gdańsku (w 1747 i 1751), oraz córki 2/ Agathę Justinę (1691–1756), od 1723 żonę dowódcy wojsk gdańskich, generała majora Johna Sinclaira (zm. 1731), następnie od 1732 hrabiego Constantina von Unruha, 3/ Concordię Renatę (1694–1737), od 1731 żonę Johanna Ernsta Wallenrodta, tajnego radcę dworu pruskiego, i 4/ Constantię Benignę (ur. 1700), która poślubiła pułkownika regimentu dragonów w służbie saskiej (pod naczelnym dowództwem przyszłego króla polskiego Augusta III).
Pochowany został 28 IV 1740 w ► kościele Najświętszej Marii Panny w grobie nr 75, kazanie pożegnalne wygłosił pastor kościoła św. Jana ► Paul Świetlicki.
Bibliografia:
Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV. Accedunt nomina curatorum et professorum per eadem secula, ed. Willem N. Du Rieu, Hagae Comitum 1875, s. 623.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 2, Leipzig 1911/1912, s. 71.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 215.
Hanow Michael Christophorus, Wspomnienie zasług protoscholarchów i protobibliotekarzy ... [1759], w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. III, Gdańsk 2008, s. 505–509 (tekst oryginału i tłumaczenie).
Cieślak Edmund, W obronie tronu króla Stanisława Leszczyńskiego, Gdańsk 1986 (przez indeks).
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 70.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 45.
