FAHRENHEIT DANIEL GABRIEL, fizyk, patron ulicy

Wersja z 16:30, 10 sie 2024

Daniel Gabriel Fahrenheit, wizerunek komputerowy, na podstawie algorytmu genetycznego opracowanego przez programistów Politechniki Gdańskiej wykonał Piotr Józefowicz z Akademii Sztuk Pięknych

Tablica pamiątkowa Daniela Gabriela Fahrenheita w miejscu jego urodzenia, ul. Ogarna 95,

Kolumna Meteorologiczna Fahrenheita, widok ogólny

Kolumna Meteorologiczna Fahrenheita, detal

Hewelion Fahrenheit

DANIEL GABRIEL FAHRENHEIT (24 V 1686 Gdańsk – 16 IX 1736 Haga), fizyk, inżynier. Pochodził z rodziny wywodzącej się z Hildesheim, dziadek Reinhold (1617 – przed 1677) przybył jednak z Knipawy (Królewiec) i 19 III 1650 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska. Syn kupca Daniela (1656–1701), który 22 II 1684 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), zajmującego się handlem morskim, w latach 1693–1696 mającego 1/8 udziału w statku „Der Verguldte Bauer” („Pozłacany Chłopiec”), w latach 1691–1700 jednego z członków zarządu szpitala św. Jakuba. Matką była Concordia (1657–1701), córka Gabriela Schumanna, która urodziła mężowi 10 dzieci, ale tylko pięcioro dożyło pełnoletności. Pierworodny syn ochrzczony został 24 I 1665, zmarł 5 VIII 1666. Drugim pod względem wieku był Daniel Gabriel, trzecim Salomon Gotfryd, ochrzczony 15 V 1687, a zmarły już jesienią roku następnego. 12 VII 1688 ochrzczony został syn Efraim, zmarły w wieku 50 lat. Córka Anna Concordia ochrzczona została 5 IX 1689, zmarła w dorosłym wieku, podobnie jak Constantin, ochrzczony 15 XI 1690. Kolejny syn, Beniamin, ochrzczony został 8 IV 1692, zmarł w wieku 2 lat. 20 VII 1694 ochrzczono Virginię Elisabeth, zmarłą w 1775, w wieku 70 lat. Dwoje najmłodszych dzieci: Adelgunda Constantia, ochrzczona 11 VIII 1695 oraz Natanael, ochrzczony 17 V 1697, zmarło przed osiągnięciem wieku dwóch lat.

Urodził się w kamienicy przy Hundegasse 319 (ul. Ogarna nr 95). Spotykana w literaturze anglosaskiej data narodzin 14 maja, wynika z posługiwania się przez nią kalendarzem juliańskim. Pobierał nauki w szkole mariackiej. Po nagłej śmierci rodziców w 1701 w letnim domu w Winniku (rejon ul. Winnickiej i Zakopiańskiej, zob. Siedlce) (podejrzewano zatrucie grzybami bądź morderstwo, otrucie lekarstwami), wysłany został przez opiekunów do Amsterdamu. Praktykował w kantorach kupieckich, planowano jego wyjazd do Indii Wschodnich, większość czasu poświęcił jednak studiowaniu fizyki, prowadzeniu doświadczeń z przyrządami do mierzenia temperatury i ciśnienia. Do Gdańska powrócił w 1709 w celu uporządkowania spraw spadkowych, w 1711 odbył podróż do Inflant i Kurlandii, w 1712 ponownie był w Gdańsku, gdzie wspólnie z prof. Gimnazjum Akademickiego Paulem Paterem prowadził doświadczenia nad skonstruowaniem mierników temperatury i ciśnienia. W 1713 opuścił Gdańsk, odwiedził Berlin, Lipsk oraz Drezno, gdzie w 1714 pracował w hucie szkła. Utrzymywał się też z wyrobu i sprzedaż przyrządów pomiarowych, w tym termometrów i barometrów. Około 1715 jako pierwszy na świecie zastosował rtęć w termometrach. Od 1717 osiadł w Amsterdamie, od 1718 nauczał chemii.

W 1721 opisał zjawisko przechłodzenia wody, udowodnił zależność temperatury wrzenia wody od ciśnienia, opisał właściwości platyny; zajmując się optyką, ulepszył teleskop Newtona. Swoje wynalazki prezentował w 1723 i 1724 na posiedzeniach Królewskiego Towarzystwa „The Royal Society” w Londynie, 7 V 1724 został członkiem tego towarzystwa. W 1725 opracował termometryczną skalę, nazwaną od jego nazwiska (32º F = 0ºC). Początkowo powszechnie stosowana, po nowej (1742) propozycji szwedzkiego astronoma Andersa Celsiusa ograniczona do krajów anglosaskich; obecnie stosowana w USA, Australii i Nowej Zelandii. Zmarł podczas pobytu w Hadze, gdzie starał się o uzyskanie patentu na konstrukcję pompy do usuwania wody z kanałów miejskich, cierpiąc na zatrucie organizmu rtęcią, którego nabawił się podczas prowadzonych badań.

Z wykonanych przez niego termometrów do dziś zachowały się jedynie dwa, w muzeum w Lejdzie. Do 1945 w gdańskim Dworze Artusa eksponowano tzw. termometr Fahrenheita z 1752, zaginiony pod koniec II wojny światowej. Od 2005 miasto Gdańsk corocznie przyznaje stypendium naukowe jego imienia dla najlepszych absolwentów szkół średnich, pokrywające całkowicie lub częściowo koszty studiów zagranicznych. Od 24 V 2006 jego imię nosił Zespół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 25 w Gdańsk-Świbnie ( Gimnazjum nr 32 i Szkoła Podstawowa nr 88 – nosi nadal).

15 X 2007 na budynku przy ul. Ogarnej 95 odsłonięto poświęconą mu pamiątkową tablicę z piaskowca, autorstwa Tadeusza Radziewicza, przedstawiającą wizerunek termometru ze skalą Fahrenheita i skalą Celsjusza oraz rok jego urodzenia i śmierci. Tablica ta zastąpiła wcześniejszą, z brązu, skradzioną w 2002. 30 X 2008 na Długim Targu (róg z ul. Mieszczańską) ustawiono Kolumnę Meteorologiczną Fahrenheita według projektu Hanny Klementowskiej: w trzymetrowej, stylizowanej na XVII-wieczną kolumnie zamknięta gablota z termometrem o wysokości 1,2 m, zrekonstruowanym przez Dawida Kubackiego z Politechniki Gdańskiej (PG) i stelażem z brązu autorstwa Jana Szczypki wykutym przez Alfreda Küstera, obok skale Fahrenheita i Celsjusza (projekt wystawienia kolumny zgłaszała już w 1997 kustosz Kalina Zabuska).

23 V 2009 w Parku im. Ronalda Reagana z inicjatywy Fundacji Wspólnota Gdańska odsłonięto jego popiersie, autorstwa Lucyny Kujawy, jako część wystawy stałej "Wielcy Gdańszczanie". Patron jednego z zadaszonych dziedzińców Gmachu Głównego PG. Od 6 I 2011 jego imię nosi gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1015. W latach 2009–2018 w Gdańsku odbywał się plenerowy (głównie na Targu Węglowym) Festiwal Temperatury im. Daniela Gabriela Fahrenheita, przybliżający w przystępny sposób różne zagadnienia naukowe. W 2019 na Długim Targu ustawiono poświęconą mu figurkę Heweliona. 15 IX 2020 powstał związek uczelni gdańskich pod nazwą „Związek Uczelni w Gdańsku im. Daniela Farenheita", tworzą go: Gdański Uniwersytet Medyczny, Politechnika Gdańska i Uniwersytet Gdański. BŚ