FERBER CONSTANTIN (II), burmistrz Gdańska

Wersja z 11:40, 31 maj 2024

Constantin Ferber, portret graficzny, rytował Jeremias Falck na podstawie obrazu Adolfa Boya, 1658/1663

Dziecko z rodziny Ferberów, malował Salomon Wägener, 1 ćwierć XVII wieku

Epitafium rodzinne ufundowane przez rajcę Johanna Ferbera, według rysunku Willego Rudolfa Schwalma

Epitafium rodziny Ferberów z 1656

CONSTANTIN FERBER (24 VIII 1580 Gdańsk – 27 IX 1654 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wnuk burmistrza (1555–1588) Constantina, syn Constantina (9 XII 1550 Gdańsk – 7 X 1623 Gdańsk), od 23 VI 1579 posiadającego obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), ławnika (1586–1596) oraz sekretarza królewskiego i poślubionej przez niego w 1579 Elisabeth (zm. III 1603), córki Hermana Hacke (rodzicom, z okazji ślubu, gratulował własnym wierszem Valentinus Schreck). Brat m.in. Johanna (5 V 1592 Gdańsk – 1 I 1664 Gdańsk), ławnika (od 1635), rajcy (od 1655), sędziego (w 1658).

Według rodzinnej legendy będąc dzieckiem wypadł z okna cudem zachowując życie, co w późniejszym czasie traktował jako dobrą wróżbę i symbol zdolności pokonywania przeciwności losu. Od kwietnia 1594 pobierał naukę w Gimnazjum Akademickim. Od 1617 udzielał się jako reprezentant mieszczaństwa na forum Trzeciego Ordynku, wchodząc zapewne do grona przedstawicieli Kwartału Wysokiego. Od 1619 był ławnikiem, od 1626 rajcą, w 1627 i 1628 sprawował urząd sędziego. Od 1632 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1633, 1636, 1640, 1643, 1644, 1649 i 1653, drugiego w 1632, 1639, 1648 i 1652, trzeciego w 1635, 1638, 1642, 1646, 1647 i 1651, czwartego w 1634, 1637, 1641, 1645, 1650 i 1654. W 1645 był burgrabią królewskim w Gdańsku. Pełnił również funkcję protoscholarchy, a także inspektora kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP). Ponadto od 1643 sprawował z ramienia Rady Miejskiej zarząd nad posiadłościami ziemskimi miasta na Żuławami Gdańskimi.

Od 1 IX 1629 uczestniczył, wraz z burmistrzem Arnoldem von Holtenem, w rokowaniach polsko-szwedzkich, zwieńczonych 26 września rozejmem w Starym Targu (Altmarku). Na początku 1635 został powołany (wraz z Nicolausem von Bodeckem) przez króla polskiego Władysława IV do tworzonej wówczas przez monarchę Komisji Okrętów Królewskich, która miała w założeniu przystąpić do tworzenia polskiej floty wojennej. W Komisji zasiadał krótko i niechętnie, świadomy konfliktu interesów w sprawach morskich między wolą polskiego władcy a polityką Gdańska, przeciwnego wykorzystywaniu swojego portu jako jej bazy królewskich okrętów, a w dodatku traktującego aspiracje militarne króla jako zagrożenie dla swoich przywilejów i wolności. Już 28 IV 1635 zwracał się do króla z prośbą o zwolnienie.

W 1635 jako wysłannik Gdańska był obserwatorem rokowań rozejmowych polsko-szwedzkich w Sztumskiej Wsi. Wszedł również w skład poselstwa gdańskiego (wraz z Johannem Ernstem Schröerem i Heinrichem Frederem) wysłanego 21 XI 1635 na sejm walny do Warszawy, zwołany w celu uniemożliwienia wprowadzenia w życie projektu króla odnośnie cła morskiego w Gdańsku. Celem delegacji było odwiedzenie monarchy (poprzez prowadzone z nim pertraktacje, a także w drodze oddziaływania dyplomatycznego na otoczenie władcy) od pomysłu kontynuowania pobierania zwiększonego cła palowego w gdańskim porcie od towarów przywożonych morzem, wprowadzonego przymusowo w 1629 w wyniku rokowań rozejmowych przez króla szwedzkiego Gustava Adolfa. Powodowało to wzrost obciążeń importowych, a co za tym idzie, skutkowałoby zmniejszeniem konkurencyjności Gdańska względem innych portów nadbałtyckich. Był także częstym wysłannikiem Gdańska na sejmiki pruskie i sejmy Rzeczypospolitej, gdzie z zaangażowaniem reprezentował interesy polityczne i gospodarcze miasta.

W 1636 zaangażował się w otwarcie w Gdańsku Collegium Medicum, swojego rodzaju izby lekarskiej. Będąc administratorem Żuław Gdańskich dał się poznać jako rzecznik dbałości o porządek publiczny na tym terenie; z jego inicjatywy doszło do uchwalenia przez Radę Miejską wielu istotnych uregulowań prawnych odnoszących się głównie do kwestii prawnych i majątkowych. Sumiennie sprawował także należące do prerogatyw zajmowanego urzędu sądownictwo nad żuławską ludnością chłopską, nie uchylając się – mimo zajmowanych stanowisk w mieście i aktywnej działalności publicznej na jego rzecz – od osobistego prowadzenia spraw sądowych i rozpatrywania sporów. W 1652 podjął się mediacji w sporze pomiędzy pastorami luterańskimi dotyczącym kwestii doktrynalnych.

Sprawował mecenat na sztuką gdańską, m.in. w 1648, razem z pozostałymi burmistrzami–luteranami: pasierbem Nicolausem Pahlem, Adrianem von der Lindem i Heinrichem Frederem, sfinansował wymalowanie i przyozdobienie emblematami odzyskanego od kalwinistów kościoła św. Trójcy. Zgromadził około 30 dzieł malarskich.

Rezydował w rodzinnej kamienicy przy Langgasse 28 (ul. Długa); należała do niego także kamienica przy Langer Markt 29 (Długi Targ). Był właścicielem wsi Rotmanka, od 1606 posiadał część majątku Kłosowo w okolicach Kartuz (wraz z ojcem Constantinem i bratem Eberhardem). W dziedziczonym po dziadzie i ojcu Niegowie wzniósł rezydencję (dworek), według wyliczeń z 1644 wydał na to niebagatelną sumę 30–35 000 florenów. Zgromadził ogromny majątek, którym afiszował się publicznie, znane było w Gdańsku zwłaszcza jego zamiłowanie do koni i powozów. Na frontonie kamienicy przy Langer Markt 29 (Długi Targ) polecił umieścić dewizę „Pro invidia” („Ku zazdrości”).

Ożenił się 9 III 1609 z Anną (zm. 2 XI 1642), córką Josta von Domsdorfa, westfalskiego szlachcica spod Osnabrück, wdową po Nicolausie Pahlu, matką burmistrza Nicolausa Pahla, żegnaną wieloma utworami żałobnymi m.in. przez kaznodzieję w Lazarecie (później pastora w Kiezmarku) Erdmanna Zernebacha, rektora szkoły św. Piotra i Pawła Johanna Georga Moeriusa, konrektora szkoły św. Katarzyny Daniela Aschenborna, kantora kościoła NMP Georga Bernhadi, ucznia Gimnazjum Akademickiego Johannesa Pechmannusa i innych. Zmarł w niedzielę, około godziny 9:00, bez następców, także i jego wierszem żałobnym żegnał Erdmann Zernebach. Zapisem testamentowym z 1644 ufundował kryptę grobową pod kaplicą Ferberów w kościele NMP, gdzie został pochowany 2 X 1654, kazanie pogrzebowe wygłosił Johann Botsack. W 1656 epitafium z czarnego marmuru i alabastru, poświęcone jego pamięci, ufundował dla rodzinnej kaplicy Ferberów jego brat Johann. W treści ikonograficznej nawiązano do legendarnego zdarzenia z dzieciństwa burmistrza, przedstawiając dziecko wypadające z okna. Także jego żegnał utworem żałobnym konrektor Daniel Aschenborn, a także inni, m.in. Andreas Barth, rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius. DK