KOMISJA OKRĘTÓW KRÓLEWSKICH
| < Poprzednie | Następne > |
KOMISJA OKRĘTÓW KRÓLEWSKICH. Powołana przez króla polskiego Zygmunta III Wazę na wzór komisji morskiej z czasów króla Zygmunta Augusta, działająca w latach 1626–1628, kontynuująca następnie prace dzięki inicjatywie kolejnego króla polskiego Władysława IV w 1635–1636. Jej celem była budowa regularnej polskiej floty wojennej, związana z militarnym zagrożeniem ze strony Szwecji oraz pretensjami polskiej dynastii królewskiej Wazów do korony szwedzkiej. Komisja (zwana też komisją okrętów) została powołana przez króla Zygmunta III około 9 XI 1626, podczas jego pobytu (wraz z synem, królewiczem Władysławem) w Gdańsku. Decyzja zapadła w obliczu wojny polsko-szwedzkiej z lat 1625–1629 oraz w związku z ofensywą szwedzką w Prusach.
Bezpośrednim celem komisji było zorganizowanie od podstaw floty wojennej, mogącej przeciwstawić się marynarce króla Szwecji. W skład komisji weszli dworzanie królewscy Gabriel Posse i Wolfgang von Oelsnitz, gdańszczanie: sekretarz królewski Albrecht Giese, rajca Hermann von der Beke, ławnik Heinrich Kemmerer, przedstawiciele Trzeciego Ordynku: Christian Stroband, Daniel Rüdiger oraz Johann Wendt. Udział obywateli Gdańska, którzy stanowili w komisji większość, miał zapewnić przychylny stosunek do niej ze strony władz miejskich; król musiał się bowiem liczyć ze stanowiskiem Gdańska w sytuacji zagrożenia ze strony Szwedów. Wchodzący w skład komisji gdańszczanie dystansowali się jednak od jej prac, zasiadając w niej niechętnie. Wynikało to z negatywnego stanowiska Rady Miejskiej Gdańska wobec funkcjonowania komisji, która została powołana bez pytania o zgodę władz miejskich, a ponadto wkraczała w kompetencje miasta w zakresie polityki morskiej. Poza tym Rada Miejska Gdańska, pragnąca zachować częściową neutralność, obawiała się związanych z działalnością komisji (i floty wojennej) konsekwencji wobec handlu gdańskiego; nie chciała też drażnić króla szwedzkiego Gustawa Adolfa, zaniepokojonego ewentualnością utrudnień w komunikacji pomiędzy Szwecją a zajętymi przez wojska szwedzkie terenami w Prusach.
Niechęć Gdańska do przedsięwzięcia królewskiego budziło również tolerowane przez komisarzy zachowania kaprów, którzy zajmowali nie tylko szwedzkie statki handlowe, lecz również jednostki należące do innych państw i miast nadmorskich (między innymi rostockie, duńskie i niderlandzkie). Mimo skarg gdańszczan na postępowanie komisji, król Zygmunt III nie chciał rezygnować z planów morskich, nawet kosztem przywilejów Gdańska, czemu dał wyraz w ostrym w tonie piśmie z 8 II 1627 skierowanym do Rady Miejskiej. Efektem prac komisji w latach 1627–1628 było zorganizowanie floty wojennej, liczącej łącznie 10 jednostek (w tym cztery galeony). Wzięła ona udział w zwycięskiej bitwie pod Oliwą (28 XI 1627). Wysłanie decyzją Zygmunta III floty do Wismaru i oddanie jej pod rozkazy cesarza (co w konsekwencji doprowadziło do jej zagłady), jak również zbliżający się koniec wojny ze Szwecją, spowodowały, że Komisja w 1628 zawiesiła swoją działalność.
Ponownie Komisja Okrętów Królewskich (zwana częściej komisją morską – w nawiązaniu do gremium o tej samej nazwie z czasów króla polskiego Zygmunta Augusta) powołana została ponownie przez króla Władysława IV około 28 III 1635, w związku z upływającym w tymże roku rozejmem ze Szwedami, wynegocjowanym w 1629 w Starym Targu (Altmarku), ewentualnym zagrożeniem ze strony szwedzkiej, jak również aspiracjami w zakresie polityki morskiej władcy. Jej przewodniczącym (z tytułem supremus admiralitatis commissarius) został starosta kościerski Gerard Denhoff. Większość członków komisji stanowili gdańszczanie: burmistrz Constantin Ferber, Nicolaus Bodeck, Hermann von der Beke, Johann von Koldum, Christoph Rumler, Nicolaus Sander, Christian Stroband i Wilhelm Wolfferson oraz Georg Hewel. Włączenie w skład komisji przedstawicieli władz miejskich (Ferber, Bodecke) miało na celu zdobycie przychylności Rady Miejskiej dla tego przedsięwzięcia. Zabieg ten jednak się nie powiódł, bowiem obaj patrycjusze, zapewne świadomi konfliktu interesów, rychło zwrócili się do króla z prośbą o zwolnienie ich z funkcji. Znaczną część członków komisji stanowili gdańscy kupcy nieodgrywający w mieście żadnej roli, słabo również związani politycznie z monarchą, zasiadający w niej ze względu na spodziewane korzyści finansowe.
Początkowo komisja obradowała w Pucku, który pełnił także funkcję bazy macierzystej polskiej floty; po 20 VI 1635, decyzją Władysława IV, przeniesiono jej siedzibę do Gdańska. Działalność komisji koncentrowała się w przede wszystkim na nadzorowaniu zadań realizowanych już wcześniej przez kupca gdańskiego Georga Hewela, który – wykładając własne środki – zajmował się zakupem dla króla statków handlowych, uzbrajaniem ich i przebudowywaniem na okręty wojenne; w ten sposób polska flota osiągnęła stan 10 jednostek. Dalszy jej rozwój został zahamowany przez Radę Miejską, która stanowczo odmówiła przekazania kontroli nad gdańskim portem komisarzom królewskim, a ponadto zakazała aresztowania obcych statków i przekształcania ich w okręty wojenne. Inicjatywa Georga Hewela zakończyła się jego bankructwem, wierzytelności króla Władysława IV wobec niego sięgnęły sumy blisko 1 mln florenów. By zaspokoić roszczenia spadkobierców przedsiębiorcy, w latach 1640–1643 okręty sprzedano w Amsterdamie.
Efektem działań Komisji, realizującej także plan budowy twierdz nadmorskich jako ważnego elementu obrony wybrzeża, było wzniesienie (rozpoczętych jeszcze w 1634) fortalicji we Władysławowie i Kazimierzowie. W związku z podpisaniem 12 IX 1635 rozejmu ze Szwedami w Sztumskiej Wsi, problemami finansowymi skutkującymi ostatecznym unicestwieniem floty, a także zaangażowaniem się króla Władysława IV w spór z Gdańskiem o cła morskie (1636–1639), komisja straciła rację bytu i w roku 1636 zaprzestała działalności.
