BITWA POD OLIWĄ 28 XI 1627
| < Poprzednie | Następne > |
.jpg)
BITWA POD OLIWĄ 28 XI 1627. Bitwa morska na gdańskiej redzie (określano tak obszar sięgający Oksywia, gdzie w rzeczywistości się odbyła), stoczona w ramach wojny Polski ze Szwecją z lat 1626–1629. Celem akcji było przerwanie szwedzkiej blokady Zatoki Gdańskiej i gdańskiego portu.
W godzinach porannych 28 XI 1627 okręty polskiej floty „Król Dawid”, „Święty Jerzy”, „Biegnący Jeleń”, „Panna Wodna”, „Wodnik”, „Arka Noego”, „Syrena”, „Tygrys”, „Biały Pies” i „Delfin” (łącznie 10 jednostek, w tym 4 galeony) pod dowództwem admirała Arenda Dickmanna, uszeregowane w 2 grupy, wyruszyły w morze z bazy w Wisłoujściu naprzeciw składającej się z sześciu okrętów (w tym pięciu galeonów) eskadry szwedzkiej płynącej od strony Helu. Manewr polskiej floty był całkowitym zaskoczeniem, szwedzki admirał Nils Göransson Stjernsköld nie wziął początkowo pod uwagę faktu, że flota polska dąży do bezpośredniej konfrontacji, skoro dotychczas unikała otwartej walki.
W pierwszej fazie bitwy dwa polskie okręty – flagowy galeon „Sankt Georg” („Św. Jerzy”) i dowodzony przez kapitana Ellerta Appelmanna galeon „Fliegender Hirsch” („Rączy Jeleń”) – dokonały abordażu płynącego na czele zespołu szwedzkiego okrętu flagowego „Tigern” („Tygrys”). W sukurs przyszedł mu inny szwedzki galeon, „Pelikanen” („Pelikan”), który został jednak uszkodzony salwą burtową „Św. Jerzego”; mimo to zdołał, osłaniając swój odwrót, wystrzelić z baterii rufowej, w wyniku czego został śmiertelnie ranny admirał Arend Dickmann (jedna z kul armatnich trafiła w miejsce, w którym stał, i urwała mu obie nogi). Ostatecznie „Tigern” został zdobyty, a podczas walk śmiertelne rany odniósł również szwedzki admirał.
Równolegle, w drugiej fazie bitwy, galeon „Meermann” („Wodnik”), dowodzony przez wiceadmirała Hermanna Wittego, wspierany przez fluitę „Weißer Löwe” („Biały Lew”), przypuścił atak na szwedzki galeon „Solen” („Słońce”). Tu również doszło do abordażu; w obliczu beznadziejnej sytuacji szyper szwedzkiego okrętu wrzucił płonący smolny wieniec do komory prochowej, wskutek czego nastąpił wybuch powodujący zniszczenie i zatonięcie okrętu. W tej sytuacji pozostała część szwedzkiej eskadry rozpoczęła odwrót w kierunku Pilawy, ścigana bezskutecznie przez polskie okręty.
Podczas bitwy, która trwała około dwóch godzin, Szwedzi stracili dwa okręty (jeden zatopiony, drugi zdobyty abordażem) oraz około 350 marynarzy; straty floty polskiej wynosiły 47 zabitych marynarzy. W konsekwencji bitwy zlikwidowano blokadę gdańskiego portu i odniesiono prestiżowy sukces w postaci rozgłoszonego w Europie pierwszego w historii zwycięstwa nad flotą szwedzką. Skala bitwy była jednak zbyt mała, by zaważyć na dalszych losach wojny.
2 XII 1627 (wg ksiąg grobowych – 4 grudnia) w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) odbył się uroczysty pogrzeb admirała Arenda Dickmanna i innych poległych w bitwie, między innymi dowódcy polskiej piechoty morskiej, kapitana Johanna Storcha, wyprawiony na koszt dworu królewskiego. Trumnom towarzyszyła kompania honorowa, królewscy komisarze i członkowie Rady Miejskiej. Kondukt otwierały 33 pary powiązanych jeńców szwedzkich. Na wiekach trumien złożono rapiery i kapelusze z piórami. Przemawiał pastor kościoła św. Jana Johann Jacob Cramer (w 1627 mowę wydano w Gdańsku drukiem), po czym trumnę z ciałem polskiego admirała pochowano w krypcie kościelnej, trumnę ze zwłokami Johanna Storcha w przyległej kaplicy, gdzie złożono również ciało zmarłego z ran dowódcy szwedzkiej eskadry okrętów wojennych, admirała Nilsa Göranssona Stjernskölda.
Po jakimś czasie trumny Johanna Storcha i Nilsa Stjernskölda przeniesiono do kościoła św. Jana, gdzie tego pierwszego pochowano i upamiętniono kamienną tablicą na narożniku ścian północnego transeptu i północnej nawy korpusu ufundowaną (1628) przez jednego z przywódców szwedzkiej opozycji w Polsce, przewodniczącego królewskich komisarzy okrętowych króla Zygmunta III Wazy w Gdańsku (1626–1629) Gabriela Göranssona Posse. Szczątki admirała Stjernskölda zostały wydane stronie szwedzkiej. W połowie lutego 1628 przewieziono je do Elbląga, w lecie tego roku – przy wstawiennictwie i na koszt króla Gustawa Adolfa – przetransportowano okrętem do Szwecji, gdzie powitał je modlitwą kapelan Stjernskölda, Petrus Andreæ Kalff. Oficjalny pogrzeb, z pełnymi honorami i udziałem biskupa Laurentiusa Paulinusa Gothiusa, odbył się w kościele w rodzinnej miejscowości admirała, Gillberga (region Södermanland) 12 X 1628. Konkretne miejsce pochówku Arenda Dickmanna w prezbiterium kościoła NMP (obok kaplicy Ścięcia św. Jana) ustalono dopiero w styczniu 2006.
Bitwa została upamiętniona obrazem olejnym (zaginionym, zob. Muzeum Krajowym Historii Gdańska) pędzla gdańskiego malarza Barthela Milwitza, obrazem autorstwa Adolfa Boya, służyła także za motyw wielu innym przedstawieniom. Była również, zwłaszcza w XX wieku, wykorzystywana propagandowo i w sposób zmitologizowany (przeceniano doniosłość tego wydarzenia) w kontekście chwały oręża polskiego oraz jako dowód wyższości bojowej polskich marynarzy (w rzeczywistości w bitwie brały udział po stronie polskiej załogi zaciężne rekrutujące się z marynarzy niderlandzkich, niemieckich i szkockich). Wrak okrętu „Solen” został w latach 1969–1981 przebadany przez ekipę Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Pozyskane działa oraz przedmioty wyposażenia i rzeczy osobiste marynarzy po konserwacji są eksponowane w salach muzeum. Wydobyte szkielety ludzkie posłużyły specjalistom do odtworzenia sylwetek członków załogi.
28 XI 1918, w rocznicę bitwy pod Oliwą, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wydał rozkaz utworzenia polskiej Marynarki Wojennej. 10 II 1934 w Gdyni-Oksywiu (przed gmachem Dowództwa Floty) odsłonięto pomnik poświęcony bitwie (zniszczony w 1939); od 1945 nazwę Bitwy Oliwskiej nosi ulica w Oliwie (wcześniej Lerchenfeld). 22 VII 1977 odsłonięto na Górze Kościuszki w Oliwie pomnik 350-lecia bitwy pod Oliwą oraz tablicę pamiątkową na ścianie Pałacu Opatów (obecnie nieistniejącą). Po 1990 na jednej z tablic Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie umieszczono napis „OLIWA 28 XI 1627”.
