TARG WĘGLOWY
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:1_Targ_Węglowy.jpg|thumb|Targ Węglowy po wyburzeniu części średniowiecznych murów i zasypaniu fos, około 1600, od prawej: [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Brama Długouliczna]], Dwór Świętego Jerzego, [[BASZTA SŁOMIANA | Baszta Słomiana]], Baszta Łaziebna (w miejscu wybudowanej rychło [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielkiej Zbrojowni]]), po lewej [[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieża Więzienna]]. Tzw. Plan sztokholmski (rysunek aksonometryczny wykonany piórkiem) przypisywany [[MÖLLER ANTON, malarz, rysownik, grafik | Antonowi Möllerowi]]]] | + | [[File:1_Targ_Węglowy.jpg|thumb|Targ Węglowy po wyburzeniu części średniowiecznych murów i zasypaniu fos, około 1600, od prawej: [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Brama Długouliczna]], Dwór Świętego Jerzego, [[BASZTA SŁOMIANA | Baszta Słomiana]], Baszta Łaziebna (w miejscu wybudowanej rychło [[WIELKA ZBROJOWNIA | Wielkiej Zbrojowni]]), po lewej [[WIEŻA WIĘZIENNA | Wieża Więzienna]], u góry, w środku (na zgięciu), między Targiem Węglowym a Targiem Drzewnym widoczna Brama Brandenburska. Tzw. Plan sztokholmski (rysunek aksonometryczny wykonany piórkiem) przypisywany [[MÖLLER ANTON, malarz, rysownik, grafik | Antonowi Möllerowi]]]] |
[[File:3_Targ_Węglowy.jpeg|thumb|Targ Węglowy 1617, widok pod strony północnej, według [[DICKMANN AEGIDIUS, rysownik, rytownik| Aegidiusa Dickmanna]]]] | [[File:3_Targ_Węglowy.jpeg|thumb|Targ Węglowy 1617, widok pod strony północnej, według [[DICKMANN AEGIDIUS, rysownik, rytownik| Aegidiusa Dickmanna]]]] | ||
[[File:Targ_Węglowy2.jpg|thumb|Targ Węglowy, widok od strony północnej, po lewej fasada Zbrojowni, w środku Wieża Więzienna, po prawej widoczna [[BISKUPIA GÓRKA| Biskupia Górka]], Balthasar Friedrich Leizel, około 1780 na podstawie [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeusa Deischa]] 1761–1765]] | [[File:Targ_Węglowy2.jpg|thumb|Targ Węglowy, widok od strony północnej, po lewej fasada Zbrojowni, w środku Wieża Więzienna, po prawej widoczna [[BISKUPIA GÓRKA| Biskupia Górka]], Balthasar Friedrich Leizel, około 1780 na podstawie [[DEISCH MATTHAEUS, rytownik | Matthaeusa Deischa]] 1761–1765]] | ||
Wersja z 16:18, 11 lut 2023
TARG WĘGLOWY (Kohlenmarkt), po 1342 miejsce nadane przez Krzyżaków Głównemu Miastu, nazywane wówczas ugorem przy cmentarzu św. Gertrudy (anger umme sente Gertruden kirchhof), od miejsca lokalizacji ówczesnego szpitala św. Gertrudy. Początkowo plac między zachodnimi murami Głównego Miasta i fosą a Kanałem Raduni; miejsce krzyżowania się szlaków wiodących do głównego wjazdu do miasta. Od XV wieku miejsce handlu węglem i główne miejsce dorocznego sierpniowego Jarmarku św. Dominika, dlatego nazywany po 1473 także Dominiksplac (pl. Dominikańskim).
Formę placu w pojęciu urbanistycznym otrzymał w XVII wieku, po wyburzeniu części dawnych murów, zasypaniu fos i po ujęciu od strony zachodniej i północnej nowożytnymi fortyfikacjami miejskimi. Obszarowo wówczas zmniejszony. Od strony południowej zamknięty zespołem Przedbramia ul. Długiej ( Wieża Więzienna, Katownia), w części północno-wschodniej Wielką Zbrojownią. Po stronie zachodniej, wzdłuż wałów, początkowo ulokowano warsztaty kamieniarskie ( Wilhelma van den Blocka, Wilhelm van der Meer), w 2. połowie XVII wieku powstały tu liczne wolno stojące stragany, niekiedy w formie jednopiętrowych budynków (o niskim standardzie) ze sklepami i warsztatami. Funkcjonował też targ z tandetą, tzw. Große Vendet lub wprost Tagnete, a naprzeciwko Zbrojowni – Erbsenmarkt (Targ Grochowy). Po stronie wschodniej (ku Bramie Długoulicznej, następnie Bramie Złotej) powstały późnobarokowe kamieniczki mieszkalne. Znajdowała się tu wówczas także jedna z dwóch gdańskich szubienic, plac wykorzystywano także do różnych występów i pokazów, np. w 1786 Joseph Barbieri prezentował na nim egzotyczne zwierzęta: lwy, lamparty, wielbłądy i małpy. Do XVIII wieku od Targu Drzewnego oddzielały go drewniane umocnienia, połączenie umożliwiała Brama św. Ducha (lub Brandenburska) ( bramy miejskie). W połowie XVIII wieku nosił nazwę Kohlenmarkt.
W latach 1799–1801 pierzeję północną zamknął wybudowany w stylu klasycystycznym, według projektu Carla Samuela Helda, Teatr Miejski. Według planów tegoż w 1808 w części zachodniej 25 istniejących tu kramów przysłonięto charakterystyczną frontową kolumnadą. Powstał wówczas reprezentacyjny plac przy głównym wjeździe do miasta. Kolumnada i ukryte za nią stragany zostały rozebrane w listopadzie 1855, a place przeznaczone pod budowę kamienic czynszowych ze sklepami na parterze. Całość uzyskała reprezentacyjny wygląd. W latach 50. XIX wieku przebito przejście z Targu Grochowego na ul. św. Ducha: Theatergasse (ul. Teatralna); po zachodniej stronie zasadzono dwa szpalery drzew tworzące aleję. Od około 1880 w kamienicy we wschodniej pierzei istniała firma braci Maxa i Kaspra Freymannów, od 1 IV 1905 na kilku sąsiednich parcelach – dom towarowy. Po elektryfikacji linii tramwajowych (do końca 1896) urządzono tu dwutorową pętlę uliczną (zob. tramwaje). Po zniesieniu wałów obronnych i powstaniu nowej ul. Dominikswall (ul. Wały Jagiellońskie) zachodnią pierzeję zajął między innymi hotel Danziger Hof i otwarty wiosną 1900 Danziger Passage (Pasaż Gdański), łączący nr 14/16 z Dominikswall (Wały Jagiellońskie, obecnie mniej więcej na wysokości nr 14), między innymi z fotoplastikonem i pierwszym dłużej działającym kinem „Passage-Theater”. Od 1906 nieprzerwanie miejsce postoju taksówek (początkowo jako jedno z trzech; zob. taksówki). Od 1939 nosił nazwę pl. Teatralnego; od 1945 – Targu Węglowego. W 1944 wybudowano na nim duży, betonowy, zbiornik z wodą do gaszenia pożarów.
24 XI 1946 na placu rozpoczęto oficjalnie akcję coniedzielnego odgruzowywania Gdańska (udział wzięło około 5000 osób), zorganizowaną przez Społeczny Komitet Odbudowy Gdańska. 22 XII 1947 przywrócono ruch tramwajowy. W dniach 1-2 X 1949 odbyła się tu manifestacja z okazji Międzynarodowego Dnia Pokoju, połączona z zapowiedzią przez I sekretarza KW PZPR Witolda Konopkę odbudowy Śródmieścia. 1 IX 1957 na murze miejskim przy Baszcie Słomianej odsłonięto pomnik „Obrońcom Wybrzeża 1939”. W 1967 przed budynkiem teatru uruchomiono nieistniejącą obecnie fontannę. 28 VII 1971 została zlikwidowana pętla tramwajowa, plac zamieniono na parking dla samochodów. W czerwcu 1972 do użytku został oddany tunel pod ul. Wały Jagiellońskie, łączący plac z Targiem Rakowym. W 1974 planowano budowę w pierzei ul. Wały Jagiellońskie budynku o kubaturze około 100 000 m³, z Supersamem, barem mlecznym, restauracją, kawiarnią. W 1993 otwarty został po zachodniej stronie (z adresem Wały Jagiellońskie 8) tzw. Pasaż Królewski (powierzchnia 750 m², 29 boksów). Od lat 90. XX wieku plac jest okresowo zamykany z okazji licznych imprez (jedno z miejsc odbywania Jarmarku św. Dominika i jarmarków bożonarodzeniowych). W styczniu 1995 wprowadzono parkowanie płatne. 7 VII 1998 ustawiono na nim Drzewo Millenium Gdańska. Od 2013 zamykany niekiedy również na sezon letni, służy wówczas jako teren rekreacyjny.
