ZAROŚLAK

Wersja z 19:04, 28 lis 2023

Zaroślak Za Bramą, według Matthaeusa Deischa, 1761–1765

Widok miasta z Zaroślakiem na pierwszym planie, 1838-1842

Widok miasta z Zaroślakiem na pierwszym planie, Droesse, 1850

Widok miasta z Zaroślakiem, F. Sala & Co., około 1850

Widok Gdańska z Biskupiej Górki, na pierwszym planie zabudowania Zaroślaka, 1855

Widok miasta z Biskupiej Górki, na pierwszym planie Zaroślak, około 1890

Domy nad Kanałem Raduni, Zaroślak Zewnętrzny, lata 30. XX wieku

ZAROŚLAK (w XIV wieku Petershagen, w XIX wieku Peterszawa, od 1949 Zaroślak), część dzielnicy Śródmieście (tam wykaz historycznych i współczesnych ulic), rejon od ul. Salwator do ul. Zaroślak.

W niezachowanym przywileju wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Ludolfa Königa z około 1342 (znanego z potwierdzenia wielkiego mistrza Winricha von Kniprode 5 VII 1378) dla Głównego Miasta Gdańska wspomniano o oddaniu do wyłącznego użytku mieszczan obszaru między Głównym Miastem (od północy), Motławą (od wschodu) i dobrami biskupów włocławskich ( Biskupia Górka i Chełm). Na wschodniej części tego obszaru powstało Stare Przedmieście, na zachodniej Krzyżacy zarezerwowali sobie Kanał Raduni, położony nad nim łan (około 16–17,5 ha = 30 mórg) ziemi z myślą o utrzymaniu drogi krajowej (obecny północny odcinek Traktu św. Wojciecha), nadto kolejny łan między dobrami biskupa i miasta. 2 II 1365 komtur gdański nadał sołtysowi Henrykowi Steinhagenowi z tego drugiego łanu 28 mórg, po wschodniej stronie Kanału Raduni, do osadzenia wsi zagrodniczej na prawie chełmińskim. Na pozostałym obszarze założono cegielnię.

W początku XV wieku wieś składała się z 24 zagród-ogrodów o powierzchni morgi (dodatkową morgę posiadał sołtys, trzy morgi stanowiły wspólne pastwisko). Istniały także dwie karczmy zwane Hoppenbruch, sprzedające głównie piwo produkowane w dobrach biskupów włocławskich ( Chmielniki). Po zniszczeniu przez husytów w 1433, do 1438 zdołano ponownie zasiedlić tylko 13 zagród-ogrodów. Od 1454 posiadłość Głównego Miasta Gdańska, w listopadzie tego roku spalona przez Krzyżaków ( wojna trzynastoletnia). Korzystne położenie przy głównym trakcie pozwoliło na szybkie odbudowywanie po kolejnych wojennych zniszczeniach. W 1582 roku przeniesiono tu szpital św. Gertrudy, przy którym powstała kaplica św. Gertrudy.

Po powstaniu Bramy Oruńskiej (Petershagener Tor, 1626) zaczęto rozróżniać Zaroślak Przed Bramą i Za Bramą. W 1635 w części Za Bramą, po drodze do Biskupiej Doliny (obecna ul. Stoczniowców), powstał kościół Zbawiciela (który zastąpił kaplicę św. Gertrudy), oraz cmentarz Nowy Salwator. W 1655, podczas potopu szwedzkiego, dzielnicę Za Bramą spalono, kościół Zbawiciela rozebrano.

Po wzniesieniu w 1656 obwarowań Biskupiej Górki z Bramą Peterszawską zaczęto rozróżniać Zaroślak Przed Bramą (wewnętrzny) i Za Bramą (zewnętrzny). Zaroślak wewnętrzny znalazł się w obrębie miasta, zewnętrzny zachował status wsi. Po wzniesieniu w 1695 nowego kościoła Zbawiciela na wewnętrznym Zaroślaku, podzielono go na Zaroślak Za Kościołem (rejon ul. Na Stoku) i Nad Radunią (ul. Zaroślak). W 1774 wzmiankowany był Johann Leopold Wollenberg, ostatni sołtys Zaroślaka zewnętrznego, który rok wcześniej nabył grób nr 18 w kościele Zbawiciela. Zaroślak zewnętrzny przyłączonego w 1807 do Gdańska.

Dom modlitw menonitów na Zaroślaku, przed 1945

W 1819 powstał kościół menonitów (obecnie Zielonoświątkowców) z plebanią i cmentarzem. W 1854 Zaroślak wraz z Biskupią Górką liczył 209 posesji, w 1914 stały tu 374 budynki, liczba mieszkańców wynosiła 6600. Okolica należała do najbiedniejszych w Gdańsku, między innymi według oceny z 1869 lekarza Alberta Karla Liévina korzystała z najbardziej zanieczyszczonej wody w całym mieście (zabrudzona woda często pozyskiwana z Kanału Raduni, deszczówka spływająca z miejscowych cmentarzy).

W 1945 zniszczono kościół Zbawiciela, w latach 60. XX wieku na zapleczu powstało osiedle Gdańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. AJ