PAHL NICOLAUS, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
NICOLAUS PAHL (12 IV 1595 Gdańsk – 21 VIII 1649 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wnuk Andreasa Pahla (zm. w 1564), ławnika (od 1540). Syn kupca Nicolausa Pahla (zm. wrzesień 1601) i Anny, córki Josta von Domsdorf, wywodzącego się z okolic Osnabrück (Dolna Saksonia). Będąc już wdową Anna poślubiła 9 III 1609 późniejszego burmistrza Constantina Ferbera (zm. 1654). Miał dwie rodzone siostry, Elisabeth (ur. 1592) i Annę (ur. 1598), obie zmarłe w dzieciństwie.
W lutym 1605 podjął naukę w Gimnazjum Akademickim, dalszą edukację zapewnił mu ojczym, Constantin Ferber. W latach 1611–1615 kontynuował naukę w Gimnazjum Akademickim w Toruniu, gdzie dodatkowo uczył się języka polskiego. W latach 1615–1619 odbył studia uniwersyteckie, najpierw na luterańskich uczelniach w Lipsku i Wittenberdze, następnie na kalwińskich uniwersytetach w Giessen – gdzie studiował prawo – oraz holenderskiej Lejdzie. Edukację zakończył podróżą po Anglii, Francji i Niderlandach. Do Gdańska powrócił w 1621.
Od 1630 był ławnikiem (za protekcją ojczyma, wówczas już rajcy), od 1635 rajcą, w 1636 sędzia. Burmistrzem został w 1640. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1641 i 1645, drugiego w 1640, 1644 i 1649, trzeciego w 1643 i 1648, czwartego w 1642, 1646 i 1647. W 1642 i 1646 był burgrabią królewskim w Gdańsku. Stosownie do sprawowanych urzędów burmistrzowskich był w latach 1640–1642 zarządcą Helu, w latach 1643–1644 zarządzał gdańskimi Wyżynami, a od 1645 Mierzeją i Szkarpawą. W 1643 mianowano go dożywotnio inspektorem kancelarii i archiwum Rady Miasta.
W sierpniu 1635 król polski Władysław IV, poszukujący w Gdańsku komisarzy okrętowych dla swojej floty, zachęcał uchylającego się od tego obowiązku Constantina Ferbera, by wyznaczył do tego zadania swojego pasierba, „młodzieńca przedsiębiorczego i sumiennego”, wówczas już od kilku miesięcy rajcę. W maju 1637 towarzyszył burmistrzowi Johannowi Czirenbergowi na sejmiku generalnym w Malborku, gdzie radzono nad uchyleniem niekorzystnych dla Gdańska taks na towary oraz obroną prawa do posiadania przez miasta pruskie dóbr ziemskich i królewskich. Był i na kolejnym sejmiku generalnym, w sierpniu 1637, również w Malborku, gdzie stanęła sprawa narzucenia Gdańskowi nowych ceł morskich. W październiku 1637 wraz z Johannem Czierenbergiem był w Toruniu na zjeździe z przedstawicielami dwóch pozostałych wielkich miast pruskich, Torunia i Elbląga, podpisał ze szlachtą Prus Królewskich układ w sprawie dóbr ziemskich. Szlachta zgodziła się z postulatami miast w tej sprawie za cenę z kolei poparcia w kwestii niezwoływania pospolitego ruszenia w Prusach Królewskich. Do apogeum w zatargu celnym pomiędzy Gdańskiem a królem Władysławem IV doszło między końcem września a początkiem grudnia 1637, kiedy to statki królewskie zablokowały port gdański. Blokadę zniosła interwencja floty duńskiej. Już po tym wydarzeniu wraz z rajcą Nathanielem Schmiedenem został w grudniu 1637 wyznaczony przez Radę Miejską do dalszych negocjacji z wysłannikami Władysława IV, w tym z komisarzem królewskiej Komisji Okrętów, Gerardem Doenhofem. Konflikt został ostatecznie załagodzony, chociaż wespół z delegacją gdańską, w tym burmistrzem Johannem Czierenbergiem, musiał składać wyjaśnienia przed sejmikiem generalnym w lutym 1638 w Grudziądzu, a następnie – pozwany w marcu tego roku – stanąć przed sądem sejmowym w Warszawie.
Reprezentował Gdańsk także na późniejszych sejmikach generalnych, m.in. w czerwcu 1638 w Malborku, w styczniu 1640 w Toruniu, w październiku 1640 w Grudziądzu. W kwietniu 1640, już po nominacji na burmistrza, przewodniczył kolejnej delegacji gdańskiej na sejm w Warszawie. Oznaką przywrócenia do łaski królewskiej było z pewnością aż dwukrotne pełnienie funkcji królewskiego burgrabiego. We wrześniu 1647 po raz ostatni reprezentował Gdańsk na sejmiku generalnym, tym razem odbytym w Toruniu. W 1648, wespół z trzema pozostałymi burmistrzami–luteranami, ojczymem Constantinem Ferberem, Adrianem von der Lindem i Heinrichem Frederem – sfinansował wymalowanie i przyozdobienie emblematami odzyskanego od kalwinistów kościoła św. Trójcy.
Od 1626 był współwłaścicielem przechodniej posesji i kamienicy przy Langgasse 18 ( ul. Długa). Wcześniej należała ona do rodziny Tiergartów. Posiadał również bogaty księgozbiór. Głównym źródłem utrzymania były dlań prowadzone na szeroką skalę transakcje handlowe i finansowe. 11 V 1631, za pośrednictwem Ferberów, otrzymał dyplom nobilitacyjny od cesarza Ferdynanda II.
Od 9 XII 1625 żonaty był z Anną (zm. 1642), córką Johanna von Thiele, pochowaną w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP). Miał z nią czwórkę dzieci. Starszy syn 1/ Constantin również był burmistrzem. O młodszym synu, 2/ Carlu (zm. 1684), wiadomo tylko, że wraz z bratem Constantinem dwukrotnie zapisywani byli do Gimnazjum Akademickiego: w kwietniu 1644 i ponownie w styczniu 1651, oraz to, że był żonaty, był autorem żałobnego wiersza po śmierci rajcy Gabriela Leisnitza (1594–1651) i gratulacyjnego wiersza, gdy starsza siostra, 3/ Florentina (ur. 1627), poślubiła w 1654 późniejszego burmistrza Constantina (III) Ferbera. Młodsza córka, 4/ Anne Marie (1630 – 23 VIII 1676), wyszła w 1661 za mąż za Daniela Schlieffa, ławnika (od 1666), późniejszego rajcę (od 1678). Narodzinom dzieci towarzyszyły zwyczajowe krótkie utowry literackie, np. w wypadku Constantina i Anny Marii autorstwa Adama Büthnera, ślub Anny Marii uczcił odpowiednim utworem rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius.
Po śmierci żegnano go co najmniej kilkudziesięcioma elegiami i panegirykami, sławiącymi jego zasługi dla miasta (m.in. profesora Johanna Botsacka, rektora szkoły mariackiej Jakoba Zetzkiusa,
rektora szkoły św. Piotra i Pawła Johanna Georga Moeriusa (ojca Samuela Moeresiusa), konrektora szkoły św. Jana Georga Culmanna, gdańskiego medyka Gerbrandta Hajo, Michaela Albinusa). Pochowany 26 VIII 1649 w kościele NMP. W 1711 jego nieznany obecnie portret podarował Bibliotece Rady Miejskiej Valentinus Schlieff.
Bibliografia:
Akta do Dziejów Polski na Morzu, t. VII, cz. 1, Gdańsk 1951, cz. 2A, Gdańsk 1959.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 72, 145, 168.
Cieślak Katarzyna, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000.
Chodyński Antoni Romuald, Kolekcjonerzy i kolekcje w Gdańsku XVI–XIX wieku (do 1872), "Rocznik Historii Sztuki", 27, 2002, s. 188.
Sławoszewska Maria, Pahl Mikołaj (1595–1649), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 25, Wrocław 1980.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd 3.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 167.
