KEMPEN EGGERT von, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
EGGERT von KEMPEN (3 VI 1571 Gdańsk – 10 VII 1636 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Niekiedy określany imieniem Eduarda. Pochodził z rodziny przybyłej z Lubeki. Wnuk Eggerta (1471 Lubeka – 30 IV 1557 Gdańsk), na Głównym Mieście Gdańsku ławnika (1520) i rajcy (1522), ostatniego z gdańskich rajców biorącego udział w publicznych procesjach katolickich. Syn Johanna von Kempen (1530 Gdańsk – 31 VII 1580 Gdańsk), studenta uczelni protestanckiej, ławnika (od 1557) i rajcy (od 1560) i Barbary, córki burmistrza Johanna Brandesa, kalwinisty. Bratanek Eggerta (zm. 1588), kanonika warmińskiego, m.in. pośredniczącego w sprowadzeniu do Gdańska jezuitów.
Od kwietnia 1581 był uczniem Gimnazjum Akademickiego, studiował zwłaszcza prawo i wymowę na kalwińskim uniwersytecie w Lejdzie (1593) i na katolickim uniwersytecie w Sienie (1598). Odbył podróż edukacyjną po Włoszech (z królestwem Neapolu), Francji i Anglii. Od 1606 był ławnikiem, od 1608 rajcą, w 1611 sędzią, od 1615 kamlarzem. Od 1618 był burmistrzem, pierwszym był w 1619, 1623, 1628, 1630 i 1634, drugim w 1618, 1622, 1627 i 1633, trzecim w 1621, 1625, 1626, 1632 i 1636, czwartym w 1620, 1624, 1629, 1631 i 1635. W 1616 był burgrabią królewskim w Gdańsku. W latach 1630–1636 z ramienia Rady Miejskiej pełnił funkcję zarządcy wchodzących w skład posiadłości miasta Żuław Gdańskich. Jako protoscholarcha zabiegał o reformę gdańskich szkół, uchodził za protektora nauki w tym mieście.
W 1619 podjął decyzję o zamknięciu jednej z pierwszych w Europie i pierwszej na terenie Rzeczpospolitej gazety (tygodnika)
„Wöchentliche Zeitung aus mehrerlei Orten…” („Gazeta tygodniowa z kilku miejscowości …”), wydawanej przez Andreasa Hünefelda, obawiając się ewentualnych zadrażnień na tle politycznym, a także zapewne w obawie przed złamaniem monopolu informacyjnego władz miejskich.
Latem 1623, jako prezydujący burmistrz, został postawiony przed trudnym zadaniem lawirowania pomiędzy planami politycznymi króla polskiego Zygmunta III Wazy, który w obliczu konfliktu polsko-szwedzkiego zamierzał nakłonić Gdańsk do współpracy przy tworzeniu floty wojennej, a wyraźnym ultimatum króla szwedzkiego Gustawa Adolfa, domagającego się od miasta deklaracji neutralności. Sprawę komplikował dodatkowo fakt, że pod koniec czerwca 1623 polski monarcha przybył osobiście do Gdańska, zaś władca Szwecji pojawił się na gdańskiej redzie na czele silnej floty wojennej.
Stał na stanowisku ortodoksji luterańskiej. Zwalczał wpływy kalwinistów na terenie miasta i w łonie Rady Miejskiej (w sytuacji konwersji wielu członków gdańskiego patrycjatu na kalwinizm). W 1630 wydał decyzję, by na terenie miejskiego folwarku w Grabinach-Zameczku, gdzie zakorzenił się już kalwinizm, tamtejszy szkolmistrz organizował luterańskie modlitwy i śpiewy. Próby urządzenia w tym miejscu kaplicy luterańskiej nie powiodły się wobec niechętnej postawy kalwińskiego burmistrza Johanna Czirenberga.
Aktywnie prowadził działalność kupiecką, specjalizując się zwłaszcza w handlu dalekomorskim, w którym lokował kapitały. Był właścicielem kamienicy przy Joppengasse (ul. Piwna 19). Na początku XVII wieku zaczął się interesować inwestowaniem kapitałów w dobra ziemskie. W 1606 nabył majątek Kłosowo w okolicach Kartuz. Po 1 XI 1622 dzierżył faktycznie, choć początkowo nieprawnie, starostwo w Berwałdzie (Niedźwiedzica na Żuławach), przejęte z ręką pierwszej żony, Klary, córki poprzedniego tenutariusza Simona Bahra. Sankcję królewską na tenutę tego starostwa uzyskał 13 VII 1623. W 1623 wiódł spór majątkowy ze swoim szwagrem, Johannem Speimannem, o Złotą Kamieniczkę przy Langer Markt (Długim Targu 41). W sporze tym swoją mediację oferowała księżniczka szwedzka Anna.
Wykazywał się dbałością o podkreślanie wagi rodziny nie tylko w działalności publicznej. Ufundował wykonane w latach 1601–1606 epitafium inskrypcyjne (w będącej własnością jego rodziny kaplicy) w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) dla upamiętnienia rodziny von Kempen, a także (wraz z Johannem Speimannem) w 1620 epitafium ku czci swojego teścia Simona Bahra. Był właścicielem okazałego prywatnego księgozbioru, który po jego śmierci zasilił Bibliotekę Rady Miejskiej. W 1620 zamówił specjalne gobeliny flamandzkie, niektóre ozdobione herbem własnym i herbem Rawicz jego pierwszej żony Klary.
Po raz pierwszy ożenił się 30 VIII 1601 z Klarą (zm. 1 XI 1622), córką Simona Bahra. Po raz drugi 10 XII 1623 z Dorotheą (chrzest 18 XI 1597 – 26 I 1644), córką rajcy Gabriela Schumanna, żegnaną wieloma żałobnymi utworami przez m.in. konrektora szkoły św. Jana Georga Culmanna, kaznodzieję w Lazarecie (później pastora w Kiezmarku) Erdmanna Zernebacha, Augustiniusa Wesiatusa, kantora w kościele NMP Georga Bernhardiego, Friedricha Bartscha, Andreasa Bythnera. Pierwsze małżeństwo było bezdzietne, siedmioro dzieci z drugiego związku zmarło w stosunkowo krótkim czasie po urodzeniu. Niewątpliwie z tej racji zapisał w testamencie znaczne kwoty wielu gdańskim fundacjom publicznym i szpitalom, zaś żona Dorothea ustanowiła (działającą od 1644, roku jej śmierci) fundację stypendialną dla czterech uczących się gdańszczan wyznania ewangelickiego, szczególnie swoich krewnych, stypendia te były przyznawane na cztery lata. Pamięć o fundatorce uczcił specjalnym utworem profesor Gimnazjum Akademickiego Johann Mochinger (fundację poszerzono następnie o testamentowy legat z 3 III 1763 Johanna Gottlieba Bartoldiego (1685 – pochowany 24 III 1763 w kościele NMP)).
Pochowany 14 VII 1636 w kościele NMP, mowę pogrzebowa wygłosił drugi pastor tego kościoł, Daniel Dilger, żegnali go specjalnie napisanymi utworami rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius i Michael Albinus. Z braku dziedzica jego majątek przeszedł na rodziny Ferberów i Brandesów. Wdowa Dorothea, która 22 I 1636, obok męża, uzyskała od króla dzierżawę starostwa w Berwałdzie na 30 lat, mimo sprzeciwów szlachty, utrzymała się w nim do śmierci. Po niej starostwo przejął rodzina Köhne-Jaski ( Israel Köhne-Jaski był mężem Anny Schumann, siostry Dorothei, spadek przejął jego syn, również Israel (1614–1675)).
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 37.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 128.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 158.
