PROITE JOHANN, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN PROITE (po 25 XII 1511 Gdańsk – 14 VIII 1578 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny o korzeniach angielskich, kalwinista. Syn Georga (1466 Gdańsk – 21 V 1517 Gdańsk), ławnika (od 1502), rajcy (od 1506) Głównego Miasta i Elisabeth, córki burmistrza Johanna Scheweckego. Studiował w 1526 na uniwersytetach w Lipsku i Frankfurcie nad Odrą. Zanim podjął karierę urzędniczą w mieście zajmował się działalnością handlową. Od 1540 prowadził interesy w Londynie, przebywając w faktorii kupców hanzeatyckich.
Od 1545 był ławnikiem, od 1549 rajcą, w tym roku także i sędzią. Od 1557 burmistrz. Pierwszym burmistrzem był w 1558, 1562, 1566, 1570, 1573, 1576 i 1577, drugim w 1557, 1565, 1569 i 1575, trzecim w 1560, 1561, 1564, 1568, 1572 i 1574, czwartym w 1559, 1563, 1567, 1571 i 1578. W latach 1561 i 1565 burgrabią królewskim w Gdańsku.
Uchodził w opinii współczesnych za zręcznego dyplomatę. Był wielokrotnie wysłannikiem Gdańska na zjazdy hanzeatyckie, a także do Londynu, w sprawach związanych z przywilejami handlowymi. W 1553 wspierał misję dyplomatyczną burmistrza Johanna von Werdena. W 1561 był wysłannikiem Gdańska na uroczystość koronacji króla szwedzkiego Eryka XIV, od którego udało mu się uzyskać potwierdzenie dawnych przywilejów handlowych Gdańska w portach szwedzkich; podczas pobytu w Szwecji został przez Eryka XIV pasowany na rycerza. W 1562 jako prezydujący (pierwszy) burmistrz przyczynił się do rozbudowy twierdzy w Wisłoujściu. W 1556 i 1557 brał udział w zabiegach o uzyskanie od króla polskiego Zygmunta II Augusta przywileju swobodnego kultu luterańskiego w Gdańsku. W 1569 wszedł w skład delegacji gdańskiej (wraz z burmistrzami Georgiem Kleefeldem, Constantinem Ferberem i rajcą Albrechtem Giesem) na sejm lubelski w związku z nieprzyjęciem w Gdańsku komisji Karnkowskiego. Został wówczas pozwany (wraz z towarzyszami) przed sąd sejmowy pod zarzutem obrazy majestatu królewskiego, rebelii i niewierności władcy. Bronił się przed oskarżeniem, argumentując, że nie występował przeciw monarsze jako osoba prywatna, lecz jako urzędnik i przedstawiciel miasta. Aresztowany 27 VII 1569 i uwięziony w Piotrkowie; 20 VIII 1569 pozbawiony formalnie przez króla godności burmistrza (bez realnych reperkusji w mieście, urząd zachował podobnie jak Georg Kleefeld i Constantin Ferber). Krytykowany za swoją postawę w epigramatach Piotra Roizjusza, członka komisji królewskiej, poetę i prawnika, w Gdańsku po powrocie witany uroczyście m.in. utworami profesora Gimnazjum Miejskiego, Achatiusa Curäusa i rektora szkoły mariackiej Valentinusa Schrecka.
Współdecydował w 1576 o poparciu cesarza Maksymiliana II w wyborze na króla Polski przeciw Stefanowi Batoremu, któremu też odmówił złożenia przysięgi wierności. W 1577 roku angażował się w przygotowania do oblężenia Gdańska i wojny Gdańska z królem. W 1578 stanął na czele poselstwa gdańskiego wysłanego do Stefana Batorego w celu podpisania pokoju pomiędzy władzami miejskimi a monarchą. Jako wywodzący się z Anglii wspierał przybywających do Gdańska kupców angielskich (po części także i szkockich), często składając nawet osobiste poręczenie przy ubieganiu się przez nich o prawo obywatelskie w mieście (zwłaszcza gdy nie posiadali wymaganego gdańskim prawem tak zwanego listu dobrego urodzenia).
Od 3 XII 1542 był żonaty z Cathariną (1524 – 14 II 1586), córką kupca holenderskiego zamieszkałego w Gdańsku Arnolda (Arndta) von der Schilling. Miał dziewięcioro dzieci – synów: Georga (14 X 1544 Gdańsk – 25 I 1602 Gdańsk), ławnika (od 1593), rajcę (od 1596); Johanna (1554 – 28 VII 1623), kupca, ławnika (od 1602), rajcę (od 1605), burgrabię królewskiego (1613, 1617 i 1623), kamlarza (1618), wspierającego renowację Kaplicy Rajców w kościele Najświętszej Marii Panny oraz budowę Wielkiej Zbrojowni, dwukrotnie żonatego: od 19 XI 1589 z Elisabeth Blomken (zm. 1610), z którą miał siedmioro dzieci, oraz od 1612 bezdzietnie z Anną Schnitter (1586–1635); Arndta (zmarł jako kawaler w 1588) i Constantina (1565 – 26 III 1569) oraz córki: Elisabeth, Catharinę, Annę, Cordulę i Hedwigę (ur. 1560) żonę burmistrza Johanna van der Lindego.
Jego nazwisko uwieczniono w nazwie niewielkiej żuławskiej miejscowości Breitefeld (obecnie Szerzawa), która od końca XVI wieku nosiła nazwę Proitenfeld. W Wielkiej Zbrojowni przechowywany był na początku XVII wieku jego konny pomnik.
