STRAŻ POŻARNA
| < Poprzednie | Następne > |
w Dworze Miejskim, 1895
STRAŻ POŻARNA ( straże nocne). Zawodowa do 1945. Pierwsza regulacja przepisów przeciwpożarowych w Gdańsku pochodzi z 1539; były to tzw. Feür Ordnung der Königlichen Stadt Danzig. Zakładały one m.in. obserwację z wież kościelnych ( kościół św. Katarzyny, kościół św. Piotra i Pawła), rozmieszczenie w różnych punktach miasta sprzętu przeciwpożarowego, w razie zagrożenia mobilizację w krótkim czasie wszystkich zdolnych do gaszenia pożaru mężczyzn zamieszkujących miasto, w tym od bedanrzy i browarników wymagano dostarczenia beczek na wodę, od tragarzy wynoszenie dającego się uratować mienia pogorzelców, od murarzy i cieśli szybkiego wyburzenia zagrożonych zabudowń (dla tworzenia tzw. przerw ogniowych). O dobrej organizacji przeciwpożarowej świadczy fakt, że w XVI–XVIII wieku nie odnotowano w zasadzie w Gdańsku dużych pożarów. W 1505 spłonęły obecne ul. Tokarska i Warzywnicza. 30 IV 1571 na Starym Mieście, w wyniku pożaru u pewnego piekarza, spłonęło około 400 domów, tartak (na obecnej ul. Tartacznej), ławy mięsne. W XVII wieku odnotowano tylko dwa większe pożary: w 1605, kiedy spaleniu uległo 60 budynków przy Kaszubskim Rynku (nie istnieje, okolice ul. Gnilnej) i w 1636, kiedy całkowitemu spaleniu uległ kościół św. Jakuba.
Według ordynacji z 1777 pachołkowie ogniowi mieli pełnić dyżury na wieżach kościołów Najświętszej Marii Panny, św. Katarzyny, św. Jana, św. Bartłomieja, św. Barbary i św. Piotra i Pawła. W razie zauważonego pożaru mieli bić w kościelne dzwony, przy czym dwa uderzenia oznaczały pożar przed miejskimi bramami, trzy pożar na Długich Ogrodach i Dolnym Mieście, cztery na Starym Przedmieściu, pięć na Starym Mieście, sześć na Głównym Mieście.
Po zajęciu miasta przez Prusy w 1793, kwestie przeciwpożarowe regulowane były nowymi, często zmieniającymi się dekretami. Nie szły one jednak w parze ze środkami przeznaczanymi na ten cel. O ile niewiele można było zaradzić wielkim pożarom jesienią 1813, powstałym w wyniku ostrzału artyleryjskiego wojsk rosyjskich i pruskich (spłonęło 112 domów, uszkodzonych było 1115, spłonęło 197 spichrzy na Spichlerzach i klasztor dominikanów), o tyle wieloletnie zaniedbania w dziedzinie sprzętu pożarniczego i brak odpowiednio przygotowanej kadry spowodowały, że 19 VII 1858 wybuchł jeden z większych i tragiczny w skutkach gdańskich pożarów. Ogień zniszczył wówczas osiem domów przy Große Mühlengasse (ul. Młyńska), 19 przy Altstädischer Graben (ul. Podwale Staromiejskie), sześć przy Breitgasse (ul. Szeroka) i trzy przy Holzmarkt (Targ Drzewny), do tego – aby opanować ogień – wyburzono dalszych 13 domów lub usunięto z nich drewniane elementy. W efekcie na wniosek prezydenta policji Friedricha Clausewitza powołano 1 VII 1859 – wzorem innych miast pruskich – miejską zawodową straż pożarną (Städtische Berufsfeuerwehr). Główna jej siedziba mieściła się w Dworze Miejskim, w południowo-zachodnim narożniku dawnych murów miejskich (między obecnymi ulicami Za Murami, Ogarną, Bogusławskiego i Podgarbary). Pierwszy skład zawodowej straży pożarnej wyglądał następująco: inspektor pożarowy, dwóch ogniomistrzów, sekcyjny, pięciu starszych strażaków, 55 strażaków i czterech woźniców. Do dyspozycji posiadali pięć zaprzęgów pożarowych, z czego trzy musiały być w stałej gotowości. Roczny budżet wynosił około 65 tysięcy marek. Po wybudowaniu w 1872 w Gdańsku nowoczesnego systemu wodociągów, na ulicach zamontowano 1100 "feuerhahnów" ("kurów ogniowych"), czyli hydrantów przeznaczonych dla straży pożarnej.
W latach 80. i 90. XIX wieku założono nowe stałe posterunki strażackie w Nowym Porcie (Feuerwache II) i we Wrzeszczu (Feuerwache III). 10 VII 1909 roku oddano do użytku we Wrzeszczu przy Drewkeweg (ul. Sosnowa) nowo wybudowaną remizę, istniejącą również obecnie. Do roku 1912 istniał jeszcze posterunek straży pożarnej w Starych Szkotach (Feuerwache IV). W 1906 w straży zatrudniano już do 110 osób, budżet wzrósł do prawie 200 tysięcy marek.
Ulepszano również tabor gaśniczy, likwidując stopniowo zaprzęgi konne i wprowadzając trakcję samochodową, mechaniczne drabiny i w 1912 roku – uliczne sygnalizatory. 12 VI 1912 zaprezentowano pierwszy automobil w służbie straży pożarnej. Zasady funkcjonowania przyjęte w 1859 pozostały niezmienne do 1945. Zgodnie z obowiązującą w Niemczech zasadą straż pełniła także funkcję pogotowia ratunkowego, wyjeżdżając do wypadków drogowych, śmierci ludzi w miejscach publicznych i zajmowała się przewozem chorych do gdańskich szpitali, pierwszą karetkę konną straż otrzymała 7 VIII 1897, w 1902 – drugą, w 1909 – trzecią. Pierwszy zaś samochód ambulans w 1915, kolejne od 1921.
Głośnym pożarem tego okresu był 13 XII 1892 pożar trzech spichlerzy o wspólnej nazwie Soli Deo Gloria (Jedynemu Bogu Chwała) przy Hopfengasse 9-11 (ul. Chmielna) z 3000 ton zboża. Straży pożarnej pomagały jednostki stoczniowej, holowniki portowe z wydajnymi pompami i wojsko. W akcji zginęło pięciu strażaków, kilkunastu było rannych. 29 V 1895 wybuchł pożar spichrza Zum großen Müller, 18 XI 1901 duży pożar zniszczył rafinerię cukru przy Olivaer Straße (ul. Oliwska) w Nowym Porcie, 20 XI 1904 spłonął wielki piec stalowni na Holmie ( Ostrów), 2 IV 1905 zniszczona została przez pożar stara część stoczni Klawittera na Brabanku.
Wielkim echem odbił się pożar, który 3 VII 1905 (w wyniku uderzenia pioruna) wybuchł na wieży kościoła św. Katarzyny, niszcząc ją razem z dzwonami i zabytkowym carillonem. W nocy 11/12 X 1908 spalił się doszczętnie młyn olejowy przy Steindamm 26 (ul. Kamienna Grobla), zatrudniający 200 robotników; straty szacowano na ponad milion marek. 12 II 1912 wybuchł pożar w szpitalu Najświętszej Marii Panny, 17 VI 1916 – w magazynie ze 100 tonami reglamentowanego wówczas cukru w rafinerii Ottona Friedricha Wanfrieda na Spichlerzach.
W okresie II Wolnego Miasta Gdańska największe pożary wybuchły w fabrykach przemysłu drzewnego, w tym 8 II 1935 ponownie płonęła wytwórnia parkietu Ernsta Behrendta przy obecnej al. Grunwaldzkiej 211. Z innych pożarów należy wymienić: 13−14 III 1928 – odlewni żelaza Wolfganga von Kampena przy Steindamm 4/7 (ul. Kamienna Grobla), 2 XI 1928 – domu kuracyjnego w Sobieszewie, 6 V 1929 – magazynów i wytwórni olejów technicznych firmy Fischer & Nickel przy Hopfengasse 26/27 (ul. Chmielna), 7 VI 1933 – drewnianego budynku kina Scala przy Langgarten 33 (ul. Długie Ogrody) (dawny Wilhelm-Theater).
| 1 VII 1859 – 1872 | Richard Schumann |
| 1872 – 31 X 1899 | Emil Paul Bade (1834–1915) |
| 1 XI 1899 – 31 III 1909 | Carl Schwartz-Hafter (grudzień 1843 – 12 IX 1914 Trzy Lipy) |
| 1 IV 1909 – 30 IX 1930 | Georg Elsner |
| 1 X 1930 – 1943 | Heinrich Winchenbach (1875 – po 1942) |
| 1 II 1944 – 28 III 1945 | Meyer zu Köcker dyplomowany inż. (1905 – po 1945) |
Zawodowa po 1945. Po przejęciu miasta przez władze polskie, w kwietniu 1945 roku powołana została Zawodowa Straż Pożarna w Gdańsku. Pierwszą zorganizowaną grupą było 23 strażaków przybyłych z Piotrkowa Trybunalskiego, zajmujących ocalały budynek posterunku straży pożarnej we Wrzeszczu przy ul. Sosnowej. Stworzono tam I jednostkę straży, w kwietniu i maju powołano kolejne jednostki: II i III w Śródmieściu, V w Oliwie, IV w Nowym Porcie i VI na Oruni. W 1946 powstała Zakładowa Zawodowa Straż Pożarna w Zjednoczonych Stoczniach Polskich ( Stocznie po 1945. Zjednoczenie Stoczni Polskich) oraz Portowa Straż Pożarna.
W latach 50. XX wieku zreorganizowano straż, likwidując niektóre jednostki: w 1950 zlikwidowano V jednostkę w Oliwie, w 1951 IV jednostkę w Nowym Porcie, a w 1953 połączono w jeden oddział jednostki obsługujące Śródmieście. Podczas reorganizacji w 1977 powołano na terenie Gdańska Komendę Rejonową Straży Pożarnej, której trzonem były nadal trzy jednostki. W lipcu 1992, powołano Państwową Straż Pożarną Gdańsk (PSP). W sierpniu 1992 PSP przejęła oddział Zakładowej Straży Pożarnej Stoczni Północnej, tworząc IV jednostkę. Na początku lat 90. XX wieku zatrudnionych było w Gdańsku 224 strażaków. 1 VI 1996 oddano do użytku nowy budynek straży pożarnej na Przymorzu, przy ul. Beniowskiego, tworząc tym samym V jednostkę PSP. Tam znalazła także siedzibę komenda PSP. W styczniu 1999 w miejsce Komendy Rejonowej PSP powołano Komendę Miejską PSP w Gdańsku, podległą organizacyjnie Komendzie Wojewódzkiej PSP w Gdańsku. Od lutego 2008 funkcję komendanta pełni starszy brygadier Wojciech Prusak.
Z poważniejszych pożarów, do których doszło w okresie powojennym, trzeba wymienić: pożar Szpitala Klinicznego Najświętszej Marii Panny (1952); pożar w Stoczni Gdańskiej (1962; śmierć poniósł wówczas strażak Tadeusz Kondek); pożar hal produkcyjnych wydziałów W-2 i W-3 Stoczni Gdańskiej (1979); pożar w Hali Widowiskowo-Sportowej Stoczni Gdańskiej (listopad 1994; dwie osoby zginęły, 24 zostały ciężko poparzone, w tym dwóch strażaków); pożar zbiornika z etyliną w Rafinerii Gdańskiej (maj 2003; śmierć poniosły trzy osoby); pożar w kościele św. Katarzyny (22 V 2006; spaliła się konstrukcja dachu).
Związki ochotnicze i przymusowe.
1) Związek Pomocy podczas Pożaru (Verein zur Rettung bei Feuersgefahr). Odpowiednik obecnej ochotniczej straży pożarnej. Towarzystwo zorganizowane w 1818, podporządkowane Zarządowi Miasta. Do związku należeć mogły osoby ze wszystkich stanów, o nienagannej opinii i reputacji. Każdy członek miał obowiązek stawienia się na wezwanie pożarowe. Po trzykrotnej nieobecności był on wykluczony z tej organizacji.
2) Przymusowa Służba w Straży Ogniowej (Feuer-Lösch-Dienst), zorganizowana w 1829; służba w niej trwała trzy lata. Obejmowała głównie młodych gdańszczan, którzy osiągnęli odpowiedni wiek i mogli nabyć prawa obywatelskie. Straż ta działała tylko wówczas, gdy wybuchł pożar. Od służby można było się wykupić za pięć talarów rocznie. Podczas pożaru każdy przydzielony był do swojej drużyny (Rotten), która składała się z 30 osób, miała swojego kierownika i zastępcę. Podczas alarmu pożarowego (bicia dzwonów) należało się stawić z wiadrem pożarowym. Drużyny oznaczone były specjalnym medalem (czerwone koło z białą obwódką) i numerem drużyny. Każda drużyna i jej kierownik i podporządkowani byli prezesowi i członkom deputacji pożarowej (Feuer-Deputation), a ta z kolei podporządkowana była królewskiemu prezydentowi policji; jemu składała corocznie raport na temat służby i pożarów w mieście.
3) Specjalistyczna Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza Gdańska. Powołana 30 VII 1998 jako Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza Państwowej Straży Pożarnej w Gdańsku. Tworzą ją ratownicy z gdańskiej Komendy Miejskiej PSP oraz Ochotniczej Straży Pożarnej w Gdańsku. Podzielona jest na trzy zespoły: zespół dowodzenia – należy do niego dowódca grupy i oficer łącznikowy; zespół poszukiwawczy – składa się z przewodników psów ratowniczych i operatorów elektronicznego sprzętu lokacyjnego; zespół ratowniczy, w którym pracują operatorzy urządzeń technicznych, ratownicy wysokościowi, medyczni i lekarz.
4) Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) w Gdańsku, założona w 1995. Jest jednostką wyspecjalizowaną w poszukiwania osób zaginionych podczas katastrof i klęsk. Działa przy pomocy specjalnie wyszkolonych psów ratowniczych na terenie całego kraju oraz wykorzystywana jest do akcji ratowniczych w największych katastrofach na świecie. Jednostka wchodzi w skład Grupy Poszukiwawczo-Ratowniczej PSP w Gdańsku. Wszyscy członkowie tej organizacji są wolontariuszami. Grupa liczy 31 ratowników. Siedziba OSP w Gdańsku znajduje w budynku jednostki nr V na Przymorzu.
