STRAŻ WARTOWNICZO-KONWOJOWA UNRRA I STRAŻ MORSKA
| < Poprzednie | Następne > |
STRAŻ WARTOWNICZO-KONWOJOWA UNRRA I STRAŻ MORSKA. Powołana do ochrony towarów i artykułów dostarczanych po zakończeniu II wojny światowej przez UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation – Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy) oraz wymiany handlowej z innymi państwami, odbywającej się przez porty w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu. Dostawy UNRRA oraz Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w latach 1945–1947 składały się z artykułów żywnościowych, odzieżowych, przemysłowych i ochronnych. Niewystarczająca ochrona w porcie i podczas transportów głównie kolejowych, w głąb kraju, stwarzała możliwości masowego rabunku tych towarów. Walka ze złodziejskimi gangami stanowiła poważny problem w pracy portów i była zadaniem niezwykle trudnym (w grabieniu towarów uczestniczyli także żołnierze Armii Czerwonej). Dodatkowo sytuację komplikowała różnorodność służb mundurowych w portach i miastach portowych, m.in. Straży Portowej, Straży Biura Odbudowy Portów, Milicji Obywatelskiej (MO), oraz brak koordynacji i ścisłego określenia zadań w ich działaniu.
Poprawić sytuację miała utworzona 1 III 1946 Straż Wartowniczo-Konwojowa dla transportów UNRRA, która do służby weszła 30 III 1946. Jej głównym zadaniem była ochrona unrowskich towarów od chwili przybycia statków do portu oraz podczas transport tych towarów na miejsce przeznaczenia w kraju. Podlegała bezpośrednio Ministrowi Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Była formacją skoszarowaną, siedziba dowództwa mieściła się w Gdańsku-Oliwie, przy al. Sprzymierzonych 33 (ul. Wita Stwosza). Dowodził płk Stanisław Pawłowski, zastępcą był mjr Włodzimierz Sawa-Borysławski. Licząc początkowo 1500 funkcjonariuszy, podzielona została na 4 bataliony, stacjonujące w portach Gdańska, Gdyni, Szczecina i Świnoujścia. Przestępstwa przez nią wykryte i rozpoznane były przekazywane Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem, MO lub prokuraturze. W okresie od kwietnia do lipca 1946 roku oddała tym organom 362 sprawy.
Rozszerzająca się ingerencja Straży na niemal wszystkie dziedziny życia portowego wywoływała sprzeciw ww. innych formacji, zwłaszcza wobec braku określenia jej kompetencji w stosunku do innych urzędów portowych. Doprowadzało to do konfliktów ze służbami celnymi i z pozostałymi jednostkami ochronno-kontrolnymi. W celu polepszenia stanu zabezpieczenia ładunków w portach Główny Urząd Morski opracował regulamin, uwzględniający połączenie Straży Portowej i Straży Wartowniczo-Konwojowej w jedną formację pod nazwą Straż Morska. Nastąpiło to 1 XI 1946. Nowa jednostka przejęła wszystkie zadania ochronne w portach oraz podczas dostarczania towarów UNRRA na miejsce przeznaczenia. Służbowo podlegała Ministerstwu Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Przy pełnieniu służby wartowniczej w portach konwojowaniu, ściganiu przestępców itd. posługiwano się regulaminami służby wewnętrznej Wojska Polskiego. Straż Morska była formacją skoszarowaną, a jej funkcjonariuszami zostali m.in. zdemobilizowani uczestnicy walki zbrojnej w szeregach armii polskiej powstałej w Związku Radzieckim, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, żołnierze – partyzanci, głównie z Armii Krajowej, członkowie partii politycznych – Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej oraz związkowi działacze. Komendantem został płk Stanisław Pawłowski (były dowódca Straży Wartowniczo-Konwojowej UNRRA), jego zastępcami: mjr Włodzimierz Sawa-Borysławski i mjr Henryk Połowniak, szefem sztabu Roman Wójcicki. Siedziba dowództwa mieściła się w Gdańsku, w byłej siedzibie Straży Wartowniczo-Konwojowej przy al. Sprzymierzonych (ul. Wita Stwosza). Straż Morska dzieliła się na oddziały portowe, te z kolei na kompanie i plutony. Oddziały stacjonowały w portach Gdańska, Gdyni, Szczecina i Elbląga. Największy oddział mieścił się w Gdyni (9 kompanii, łącznie 1332 funkcjonariuszy, w tym 45 w stopniach oficerskich). Drugi co do wielkości był oddział w Gdańsku (7 kompanii, 866 strażników, z czego 34 oficerów). Oddział w Szczecinie posiadał 656 etatów (w tym 24 stanowisk oficerskich), najmniej liczny był oddział osłaniający port w Elblągu (55 funkcjonariuszy, 2 oficerów). Komendant Straży Morskiej był mianowany i odwoływany przez Ministra Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Bezpośredni nadzór nad wykonywanymi przez Straż zadaniami sprawował dyrektor Głównego Urzędu Morskiego. Funkcjonariusze SM byli umundurowani; w celu ułatwiającym identyfikację nosili na widocznym miejscu metalowe znaczki z numerami odpowiadającymi numerom legitymacji służbowych. Działalność Straży Morskiej okazała się na tyle skuteczna, że praktycznie zanikły kradzieże w portach, choć największych problemów dostarczali w tym wypadku żołnierze radzieccy (zdarzały się przypadki, że w portach kradli unrowskie towary prosto ze statków, przeładowując je na swoje jednostki pływające, rabunków dokonywali również z załadowanych i zaplombowanych wagonów Polskich Kolei Państwowych, przygotowanych do transportów w głąb kraju). Zjawisko to ustało z chwilą wydania rozkazu przez dowódcę radzieckiej marynarki, zabraniającego radzieckim żołnierzom wstępu do cywilnych części polskich portów. 31 XII 1947 ta niezwykle skuteczna formacja odnotowująca znaczne sukcesy w zwalczaniu kradzieży towarów z polskich portów i z transportów przewożących do różnych miejscowości w Polsce, została rozwiązana, głównie z powodu zakończenia działalności UNRRA w Europie 31 XII 1946.
