GÓRKI ZACHODNIE

Wersja z 18:00, 24 wrz 2022

Julius Gottheil, Nowe ujście Wisły w Górce pod Gdańskiem, litografia ukazująca Wisłę Śmiałą, wykonana 21 II 1840, w trzy tygodnie po rozdzieleniu wsi Górka na Górki Zachodnie i Górki Wschodnie

Nowe ujście Wisły z 1840

Carl Anton Mann, Przełom wiślany pod wsią Górka z 1 II 1840, widoczne Górki Zachodnie z Gorą Źródlaną po lewej i po drugiej stronie Górki Wschodnie

Górki Zachodnie, obecna ul. Kutnowska, 1938

Górki Zachodnie, przystań jachtowa, 2021

GÓRKI ZACHODNIE (1438 Newefehre / Nowy Prom, 1590 Neufehr, od 1840 Westlich-Neufähr, obecna nazwa urzędowa od 1949), część dzielnicy Gdańsk Krakowiec – Górki Zachodnie ( administracyjny podział). Według Statutu Rady Dzielnicy z 24 IV 2014 granice dzielnicy: „stanowi Martwa Wisła do wysokości ul. Zawiślańskiej, następnie ul. Zawiślańską do ul. Stryjewskiego (bez tej ulicy) i lasem w kierunku pólnocno-wschodnim do plaży (bez ul. Wydmy) i dalej brzegiem Zatoki Gdańskiej do ujścia Wisły Śmiałej, następnie Wisłą Śmiałą aż do Martwej Wisły”.

Do 1840 jedna wieś z Górkami Wschodnimi, z nieistniejącymi na północy wybudowaniami Neufährer Sandkathen. Centrum wsi (wówczas jednej jeszcze: Górki) przed 1840 znajdowało się przy skrzyżowaniu obecnej ul. Przełom i Łowickiej, u podnóża tzw. Quellberg (Góry Źródlanej, 22,5 m n.p.m.). W 1379 notowana „karczma Stanka” z przewozem przez Wisłę do Płoni, w początku XV wieku karczma i przewóz nosiły nazwę Clunping (od nazwiska karczmarza Klumpinga), w 1438 karczmę nazywano Newefehre; mieszkańcy rozwijającej się przy niej osady zobowiązani byli do prac przy sianokosach na rzecz krzyżackiego koniuszego z zamku gdańskiego. Po wojnie trzynastoletniej w granicach patrymonium miasta Gdańsk. Od 1772 własność państwa, W 1793 znajdowało się tam 25 gospodarstw, zamieszkanych przez 136 osób, w 1819 funkcjonowały 2 karczmy, było 18 zabudowań i 163 mieszkańców.

W nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 w wyniku zatoru lodowego i przerwania wałów wiślanych (wody zabrały osiem gospodarstw, bez straty w ludziach) powstało nowe ujście Wisły, tak zwana Wisła Śmiała, która rozdzieliła dotychczasową wieś Górkę na Górki Zachodnie (większość obszaru dawnej wsi) i Górki Wschodnie. W 1840 podjęto decyzję o budowie dwoch śluz mających umożliwić żeglugę na Wiśle Śmiałej (zniszczonych przez powódź w 1886 i ponownie odbudowanych) oraz strzegącego je Fortu Neufähr. Po 1876 na Górze Źródlanej wybudowano stanowiska dla czterech armat polowych 90 mm dla tzw. Baterii 2, mającej uniemożliwić ewentualny desant od strony Wisły Śmiałej. W 1919 wzniesiono w tym miejscu boczne stanowisko (schron żelbetowy) tzw. Baterii Wydmowej ( fortyfikacje), schrony pobudowano także (brak dokładnej datacji) w pasie wydmowym (przy brzegu morskim) i nieopodal, już przy drodze wzdłuż Wisły Śmiałej.

Na przełomie lat 1888 i 1889 nad północnym brzegiem Wisły wybudowano warsztaty remontowe i urządzono tzw. port zimowy dla lodołamaczy, holowników i innych jednostek (zob. stocznia Danzig-Königliche Maschinenbauinspektion (Danzig Maschinenbauinspektion), po 1945 Stocznia Wisła.

W granicach administracyjnych Gdańska od 1 IV 1914, zajmowały wówczas powierzchnię 103 ha, liczyły 697 mieszkańców, w chwili włączenia Rada Miejska zakupiła na własne potrzeby 16 ha gruntów. W 1927 istniało 115 budynków. Pod koniec II wojny światowej zajęte przez armię radziecką 6 IV 1945. Od 1952 około 1 km na zachód od ujścia Wisły Śmiałej zbudowano punkt obserwacji bocznej Zespołu 25. Baterii Artylerii Stałej (schron i 15-metrowa wieża), funkcjonujące do lat 70. XX wieku.

Po II wojnie światowej planowano niezrealizowaną budowę specjalnego portu rybackiego, mającego docelowo skupić rozproszone w mieście ośrodki rybołówstwa i przemysłu rybołówczego. W latach 50. XX wieku powstało niewielkie (na 1,6 ha) osiedle dla pracowników Stoczni Rzecznej przy ul. Łowickiej, składające się z budynków dwukondygnacyjnych o 6 mieszkaniach. W 1964 otwarto Szkołę Podstawową nr 34 przy ul. Łowickiej 2.

Obecnie w zasadzie niezamieszkane, większość obszaru na północy porastają lasy wydmowe (tzw. Las Miejski), znajduje się Jezioro Bursztynowe i tzw. Zielone Wyspy (powierzchnia 32,96 ha, największy w Gdańsku kompleks nadrzecznych szuwarów, od 2011 uchwałą Rady Miasta uznane za użytki ekologiczne; ptaki), w zachodniej części nieużytki i działająca od 1975 baza paliwowa (manipulacyjna) Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych (PERN „Przyjaźń” SA) z Płocka (dwukierunkowy rurociąg naftowy Płock–Gdańsk, rozbudowany mimo protestów mieszkańców Górek Zachodnich i Krakowca, które w 1995 na krótko wstrzymały prace).

Po stronie południowej (przy wschodnim odcinku ul. Kutnowskiej) istnieje port rybacki (w latach 2002–2004 zarejestrowanych było osiem kutrów rybackich, co stanowiło 2% polskiej floty kutrowej, oznaczenie jednostek rybackich: ZAG) i stocznia Wisła, po stronie wschodniej, nad Wisłą Śmiałą, zlokalizowane są liczne ośrodki jachtowe (tworzące największy w Polsce zespół przystani jachtowych): Jachtklub Morski „Neptun” (ul. Przełom 10), dalej ku północy Jachtklub Stoczni Gdańskiej (ul. Przełom 9) i bezpośrednio z nim sąsiadujący Jachtklub im. Conrada (ul. Przełom 26). Dalej ku północy, ul. Stogi 18, zlokalizowana jest przystań Akademickiego Klubu Morskiego (klub w tym miejscu od 1967, przystań budowana od 1972, główna siedziba klubu od 1979; Akademicki Związek Morski), sąsiadująca z przystanią AZS Galion – Centralny Ośrodek Sportu Akademickiego w Gdańsku, ul. Stogi 20 (z hotelem o tej nazwie).

Prawie przy ujściu Wisły Śmiałej do Zatoki Gdańskiej, w powstałej w latach 1977–1978 przystani Akademii Wychowania Fizycznego, ul. Stogi 20A, w 2006 otwarto Narodowe Centrum Żeglarstwa Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu (AWFiS), służące szkoleniu studentów AWFiS i dziecięcych szkółek regatowych, z kilkupiętrowym budynkiem hotelowo-gastronomiczno-seminaryjnym. Przy samym ujściu Wisły Śmiałej do Zatoki Gdańskiej znajduje się placówka Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa: Morska Stacja Ratownicza (ul. Stogi 20), dysponująca morskim statkiem ratowniczym MS „Wiatr” (typu SAR-1500, z 2001), i przystań Morskiego Oddziału Straży Granicznej (ul. Stogi 20) do obsługi morskiego przejścia granicznego (dla rybołówstwa i pływania sportowego, przejście ustalone w 1961).

W 1991 odbyły się w Górkach Zachodnich mistrzostwa Europy juniorów w klasie „Finn”, w 1992 przy udziale Jachtklubu Stoczni Gdańskiej zorganizowano mistrzostwa Europy w tej samej klasie. W 1991 przy ul. Łowickiej 2 (w pomieszczeniach po Wojewódzkim Ośrodku Dokształcania Zawodowego) otwarty został Zespół Kształcenia i Wychowania nr 6, składający się ze Szkoły Podstawowej nr 34 i Przedszkola nr 25. Z powodu rozbudowy bazy paliwowej Zespół Kształcenia zamknięto w 1998.

W 2011 Rada Miasta za użytek ekologiczny (oprócz Zielonych Wysp) uznała tzw. Wydmę w Górkach Zachodnich, najwyższe wzniesienie o powierzchni 1,69 ha. RED