TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUKI I SZTUKI
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
[[File: 1930_Towarzystwo_Przyjaciół_Nauki_i_Sztuki.jpg |thumb| Wystawa malarstwa polskiego zorganizowana przez TPNiS w Gdańsku w kwietniu 1930]] | [[File: 1930_Towarzystwo_Przyjaciół_Nauki_i_Sztuki.jpg |thumb| Wystawa malarstwa polskiego zorganizowana przez TPNiS w Gdańsku w kwietniu 1930]] | ||
| − | [[File: 1935_Towarzystwo_Przyjaciół_Nauki_i_Sztuki.jpg |thumb| Otwarcie wystawy prac Wojciecha i Jerzego Kossaków zorganizowanej przez TPNiS w siedzibie [[DYREKCJA KOLEI | Dyrekcji Kolei]] w Gdańsku 2 II 1935, pierwszy z prawej Wojciech Kossak, trzeci Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku [[PAPÉE KAZIMIERZ | Kazimierz Papée]] z żoną (czwarta), piąty Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku [[LESTER SEÁN| Sean Lester]], siódmy Johan Nederbragt prezydent [[RADA PORTU I DRÓG WODNYCH W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | Rady Portu i Dróg Wodnych]] w Gdańsku, za nim dr Victor Böttcher, kierownik wydziału spraw zagranicznych [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senatu II Wolnego Miasta Gdańska]]]] | + | [[File: 1935_Towarzystwo_Przyjaciół_Nauki_i_Sztuki.jpg |thumb| Otwarcie wystawy prac Wojciecha i Jerzego Kossaków zorganizowanej przez TPNiS w siedzibie [[DYREKCJA KOLEI | Dyrekcji Kolei]] w Gdańsku 2 II 1935, pierwszy z prawej Wojciech Kossak, trzeci Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku [[PAPÉE KAZIMIERZ, komisarz RP w Gdańsku | Kazimierz Papée]] z żoną (czwarta), piąty Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku [[LESTER SEÁN, komisarz Ligi Narodów| Sean Lester]], siódmy Johan Nederbragt prezydent [[RADA PORTU I DRÓG WODNYCH W II WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU | Rady Portu i Dróg Wodnych]] w Gdańsku, za nim dr Victor Böttcher, kierownik wydziału spraw zagranicznych [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senatu II Wolnego Miasta Gdańska]]]] |
'''TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUKI I SZTUKI''' (TPNiS, 1922–1956), polska organizacja w [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnym Mieście Gdańsku]], stawiająca sobie za zadanie działalność naukową i wydawniczą ze szczególnym uwzględnieniem spraw Gdańska, Pomorza i Polski, prowadzenie wymiany kulturalnej polsko-gdańskiej, organizowanie polskiej biblioteki i czytelni, utworzenie w Gdańsku polskich uniwersytetów ludowych, opieka i popieranie polskiej działalności literacko-naukowo-artystycznej w Gdańsku. <br/><br/> | '''TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUKI I SZTUKI''' (TPNiS, 1922–1956), polska organizacja w [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1920–1939 | II Wolnym Mieście Gdańsku]], stawiająca sobie za zadanie działalność naukową i wydawniczą ze szczególnym uwzględnieniem spraw Gdańska, Pomorza i Polski, prowadzenie wymiany kulturalnej polsko-gdańskiej, organizowanie polskiej biblioteki i czytelni, utworzenie w Gdańsku polskich uniwersytetów ludowych, opieka i popieranie polskiej działalności literacko-naukowo-artystycznej w Gdańsku. <br/><br/> | ||
| − | Powstało 11 VII 1922 (zebranie założycielskie w [[HOTEL CONTINENTAL | hotelu Continental]]), zarejestrowane w sądzie gdańskim 18 XI 1922 z uprawnieniami publicznymi wobec władz administracyjnych i policyjnych (co dawało nieograniczone prawo do publicznych zebrań, odczytów, wydawnictw, kontaktów zewnętrznych). Założone z inicjatywy ks. [[KANTAK STEFAN KAMIL JULIUSZ, ksiądz, publicysta, historyk | Kamila Kantaka]], w zebraniu założycielskim brali także udział: [[POMIERSKI JAN KANTY | Jan Kanty Pomierski]], Witold Kukowski, [[CIESZYŃSKI WŁADYSŁAW | Władysław Cieszyński]], Marceli Scheffs z żoną Marią, [[KWIATKOWSKI JAN | Jan Kwiatkowski]], [[SZUCA MICHAŁ, dyrektor banku | Michał Szuca]], [[KUHNERT STANISŁAW | Stanisław Kuhnert]]. Referat otwierający, prezentujący cele towarzystwa, wygłosił ks. Kamil Kantak. <br/><br/> | + | Powstało 11 VII 1922 (zebranie założycielskie w [[HOTEL CONTINENTAL | hotelu Continental]]), zarejestrowane w sądzie gdańskim 18 XI 1922 z uprawnieniami publicznymi wobec władz administracyjnych i policyjnych (co dawało nieograniczone prawo do publicznych zebrań, odczytów, wydawnictw, kontaktów zewnętrznych). Założone z inicjatywy ks. [[KANTAK STEFAN KAMIL JULIUSZ, ksiądz, publicysta, historyk | Kamila Kantaka]], w zebraniu założycielskim brali także udział: [[POMIERSKI JAN KANTY, lekarz, działacz gdańskiej Polonii | Jan Kanty Pomierski]], Witold Kukowski, [[CIESZYŃSKI WŁADYSŁAW, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Władysław Cieszyński]], Marceli Scheffs z żoną Marią, [[KWIATKOWSKI JAN, wydawca, działacz gdańskiej Polonii | Jan Kwiatkowski]], [[SZUCA MICHAŁ, dyrektor banku | Michał Szuca]], [[KUHNERT STANISŁAW, kupiec, poseł do Volkstagu | Stanisław Kuhnert]]. Referat otwierający, prezentujący cele towarzystwa, wygłosił ks. Kamil Kantak. <br/><br/> |
W początkowym okresie, w 1922, liczyło 22 członków, 4 XII 1922 wybrano zarząd główny: prezes Jan K. Pomierski, wiceprezesi ks. Kamil Kantak i Stefan Lalicki, sekretarz generalny Władysław Cieszyński, skarbnik Witold Kukowski; sekretariat mieścił się przy Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). 5 VI 1923 powołano wydziały: historyczno-literacki, prawniczo-handlowy oraz artystyczny. Prowadziło w tym czasie akcję odczytowo-popularyzatorską (w 1924 – 8 odczytów, w 1925 – 10), organizowało wieczory muzyki polskiej, w lutym 1924 urządziło pierwszą w Gdańsku wystawę malarstwa polskiego. <br/><br/> | W początkowym okresie, w 1922, liczyło 22 członków, 4 XII 1922 wybrano zarząd główny: prezes Jan K. Pomierski, wiceprezesi ks. Kamil Kantak i Stefan Lalicki, sekretarz generalny Władysław Cieszyński, skarbnik Witold Kukowski; sekretariat mieścił się przy Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). 5 VI 1923 powołano wydziały: historyczno-literacki, prawniczo-handlowy oraz artystyczny. Prowadziło w tym czasie akcję odczytowo-popularyzatorską (w 1924 – 8 odczytów, w 1925 – 10), organizowało wieczory muzyki polskiej, w lutym 1924 urządziło pierwszą w Gdańsku wystawę malarstwa polskiego. <br/><br/> | ||
| − | Po śmierci Jana K. Pomierskiego od marca 1926 do wybuchu II wojny światowej prezesem był [[DRAGAN MARCIN, dyrektor Archiwum Państwowego, patron ulicy gdańskiej | Marcin Dragan]]. Nadał on TPNiS charakter naukowy, zaangażował do współpracy nauczycieli [[GIMNAZJUM POLSKIE | Gimnazjum Polskiego]], w którego budynku znalazł nową siedzibę sekretariat; tam też organizowano większość zebrań i wykładów (niektóre odbywały się także w Domu Polskim przy Wallgasse 16 (ul. Wałowa; [[GMINA POLSKA | Gmina Polska]] | + | Po śmierci Jana K. Pomierskiego od marca 1926 do wybuchu II wojny światowej prezesem był [[DRAGAN MARCIN, dyrektor Archiwum Państwowego, patron ulicy gdańskiej | Marcin Dragan]]. Nadał on TPNiS charakter naukowy, zaangażował do współpracy nauczycieli [[GIMNAZJUM POLSKIE | Gimnazjum Polskiego]], w którego budynku znalazł nową siedzibę sekretariat; tam też organizowano większość zebrań i wykładów (niektóre odbywały się także w Domu Polskim przy Wallgasse 16 (ul. Wałowa; [[GMINA POLSKA | Gmina Polska]]). W 1926 zreorganizowane, 29 kwietnia powołano sześć wydziałów: historyczny (przewodniczący Marcin Dragan), historii sztuki (przewodniczący ks. Wiktor Wysocki), przyrodniczy (przewodniczący [[GAWEŁ BRONISŁAW, nauczyciel w Gimnazjum Polskim | Bronisław Gaweł]]), językoznawczy (przewodniczący [[PNIEWSKI WŁADYSŁAW, nauczyciel w Gimnazjum Polskim | Władysław Pniewski]]), prawno-ekonomiczny (przewodniczący radca Zygmunt Kalkstein) i bibliotekarski (przewodniczący Józef Zygmunt Nowicki, urzędnik [[KOMISARIAT GENERALNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W II WMG | Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG]]).<br/><br/> |
Od grudnia 1929 działała Stacja Naukowa (biblioteka, czytelnia, pokój gościnny), z której korzystali badacze z Polski i innych krajów (w okresie 1930–1939 goszczono około 70 naukowców). Od 1927 TPNiS zaczęło wydawać [[ROCZNIK GDAŃSKI | „Rocznik Gdański”]], od 1931 serię wydawniczą „Biblioteka Gdańsko-Pomorska”, następnie „Studia Gdańskie. Monografie z dziejów Gdańska i stosunków polsko-gdańskich”, planowano ciągłe wydania źródłowe „Monumenta Poloniae Maritima”. 9 III 1930 Towarzystwo zainicjowało w Gdańsku zjazdy naukowców z Torunia i Poznania zajmujących się badaniami dziejów Gdańska i Pomorza (następnie zjazdy odbywały się w Toruniu, Poznaniu, Krakowie i Lwowie). W 1935 powstał fundusz stypendialny dla młodych badaczy przeszłości Gdańska. W 1929 Towarzystwo liczyło 67 członków, w 1930 – 97, od 1932 liczba ta wahała się od 110 do 120 osób. <br/><br/> | Od grudnia 1929 działała Stacja Naukowa (biblioteka, czytelnia, pokój gościnny), z której korzystali badacze z Polski i innych krajów (w okresie 1930–1939 goszczono około 70 naukowców). Od 1927 TPNiS zaczęło wydawać [[ROCZNIK GDAŃSKI | „Rocznik Gdański”]], od 1931 serię wydawniczą „Biblioteka Gdańsko-Pomorska”, następnie „Studia Gdańskie. Monografie z dziejów Gdańska i stosunków polsko-gdańskich”, planowano ciągłe wydania źródłowe „Monumenta Poloniae Maritima”. 9 III 1930 Towarzystwo zainicjowało w Gdańsku zjazdy naukowców z Torunia i Poznania zajmujących się badaniami dziejów Gdańska i Pomorza (następnie zjazdy odbywały się w Toruniu, Poznaniu, Krakowie i Lwowie). W 1935 powstał fundusz stypendialny dla młodych badaczy przeszłości Gdańska. W 1929 Towarzystwo liczyło 67 członków, w 1930 – 97, od 1932 liczba ta wahała się od 110 do 120 osób. <br/><br/> | ||
| − | Po II wojnie światowej, 22 VII 1945 w [[RATUSZ STAREGO MIASTA | Ratuszu Starego Miasta]] odbyło się zebranie byłych członków TPNiS; pod petycją o jego reaktywowanie podpisało się 52 dawnych członków. W uroczystości wziął udział między innymi delegat rządu do spraw Wybrzeża, Eugeniusz Kwiatkowski. Do realizacji zadań statutowych utworzono sześć komisji naukowych, kontynuujących działalność przedwojenną ukierunkowaną na problematykę morską, gdańską i pomorską. 9 XII 1945 podczas pierwszego walnego zebrania na prezesa ponownie wybrano Marcina Dragana, zaś na sekretarza generalnego ponownie [[PELCZAR MARIAN | Mariana Pelczara]] (pełnił tę funkcję także w latach 1937–1939). Od 1948 podejmowało starania o przekształcenie TPNiS w wielowydziałową organizację naukową Gdańska. W efekcie jego sukcesorami stały się (funkcjonujące i obecnie) od 27 X 1956 [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE | Gdańskie Towarzystwo Naukowe]] i od 26 XI 1958 [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI | Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki]]. {{author: BŚ}} <br /><br /> | + | Po II wojnie światowej, 22 VII 1945 w [[RATUSZ STAREGO MIASTA | Ratuszu Starego Miasta]] odbyło się zebranie byłych członków TPNiS; pod petycją o jego reaktywowanie podpisało się 52 dawnych członków. W uroczystości wziął udział między innymi delegat rządu do spraw Wybrzeża, Eugeniusz Kwiatkowski. Do realizacji zadań statutowych utworzono sześć komisji naukowych, kontynuujących działalność przedwojenną ukierunkowaną na problematykę morską, gdańską i pomorską. 9 XII 1945 podczas pierwszego walnego zebrania na prezesa ponownie wybrano Marcina Dragana, zaś na sekretarza generalnego ponownie [[PELCZAR MARIAN, dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN | Mariana Pelczara]] (pełnił tę funkcję także w latach 1937–1939). Od 1948 podejmowało starania o przekształcenie TPNiS w wielowydziałową organizację naukową Gdańska. W efekcie jego sukcesorami stały się (funkcjonujące i obecnie) od 27 X 1956 [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE | Gdańskie Towarzystwo Naukowe]] i od 26 XI 1958 [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI | Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki]]. {{author: BŚ}} <br /><br /> |
{| class="tableGda" | {| class="tableGda" | ||
|- | |- | ||
| Linia 13: | Linia 13: | ||
|- | |- | ||
| 1922–1926 | | 1922–1926 | ||
| − | | [[POMIERSKI JAN KANTY | Jan Pomierski]] | + | | [[POMIERSKI JAN KANTY, lekarz, działacz gdańskiej Polonii | Jan Pomierski]] |
|- | |- | ||
| 1926–1939 | | 1926–1939 | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|- | |- | ||
| 1922–1923 | | 1922–1923 | ||
| − | | [[CIESZYŃSKI WŁADYSŁAW | Władysław Cieszyński]] | + | | [[CIESZYŃSKI WŁADYSŁAW, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Władysław Cieszyński]] |
|- | |- | ||
| 1923–1924 | | 1923–1924 | ||
| Linia 34: | Linia 34: | ||
|- | |- | ||
| 1924–1925 | | 1924–1925 | ||
| − | | [[CIESZYŃSKI WŁADYSŁAW | Władysław Cieszyński]] | + | | [[CIESZYŃSKI WŁADYSŁAW, działacz gdańskiej Polonii, patron gdańskiej ulicy | Władysław Cieszyński]] |
|- | |- | ||
| 1925–1928 | | 1925–1928 | ||
| − | | [[SZYMAŃSKI KAZIMIERZ | Kazimierz Szymański]] | + | | [[SZYMAŃSKI KAZIMIERZ, działacz gdańskiej Polonii | Kazimierz Szymański]] |
|- | |- | ||
| 1929–1936 | | 1929–1936 | ||
| − | | [[CZARTKOWSKI ADAM | Adam Czartkowski]] | + | | [[CZARTKOWSKI ADAM, nauczyciel w Gimnazjum Polskim | Adam Czartkowski]] |
|- | |- | ||
| 1937–1939 | | 1937–1939 | ||
| − | | [[PELCZAR MARIAN | Marian Pelczar]] | + | | [[PELCZAR MARIAN, dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN | Marian Pelczar]] |
|- | |- | ||
| 1945–1956 | | 1945–1956 | ||
| − | | [[PELCZAR MARIAN | Marian Pelczar]] | + | | [[PELCZAR MARIAN, dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN | Marian Pelczar]] |
|- | |- | ||
| class="authorEgTab" | {{author: BŚ}} | | class="authorEgTab" | {{author: BŚ}} | ||
|} | |} | ||
[[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Życie miasta]] | ||
Wersja z 07:36, 22 lis 2022
TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUKI I SZTUKI (TPNiS, 1922–1956), polska organizacja w II Wolnym Mieście Gdańsku, stawiająca sobie za zadanie działalność naukową i wydawniczą ze szczególnym uwzględnieniem spraw Gdańska, Pomorza i Polski, prowadzenie wymiany kulturalnej polsko-gdańskiej, organizowanie polskiej biblioteki i czytelni, utworzenie w Gdańsku polskich uniwersytetów ludowych, opieka i popieranie polskiej działalności literacko-naukowo-artystycznej w Gdańsku.
Powstało 11 VII 1922 (zebranie założycielskie w hotelu Continental), zarejestrowane w sądzie gdańskim 18 XI 1922 z uprawnieniami publicznymi wobec władz administracyjnych i policyjnych (co dawało nieograniczone prawo do publicznych zebrań, odczytów, wydawnictw, kontaktów zewnętrznych). Założone z inicjatywy ks. Kamila Kantaka, w zebraniu założycielskim brali także udział: Jan Kanty Pomierski, Witold Kukowski, Władysław Cieszyński, Marceli Scheffs z żoną Marią, Jan Kwiatkowski, Michał Szuca, Stanisław Kuhnert. Referat otwierający, prezentujący cele towarzystwa, wygłosił ks. Kamil Kantak.
W początkowym okresie, w 1922, liczyło 22 członków, 4 XII 1922 wybrano zarząd główny: prezes Jan K. Pomierski, wiceprezesi ks. Kamil Kantak i Stefan Lalicki, sekretarz generalny Władysław Cieszyński, skarbnik Witold Kukowski; sekretariat mieścił się przy Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). 5 VI 1923 powołano wydziały: historyczno-literacki, prawniczo-handlowy oraz artystyczny. Prowadziło w tym czasie akcję odczytowo-popularyzatorską (w 1924 – 8 odczytów, w 1925 – 10), organizowało wieczory muzyki polskiej, w lutym 1924 urządziło pierwszą w Gdańsku wystawę malarstwa polskiego.
Po śmierci Jana K. Pomierskiego od marca 1926 do wybuchu II wojny światowej prezesem był Marcin Dragan. Nadał on TPNiS charakter naukowy, zaangażował do współpracy nauczycieli Gimnazjum Polskiego, w którego budynku znalazł nową siedzibę sekretariat; tam też organizowano większość zebrań i wykładów (niektóre odbywały się także w Domu Polskim przy Wallgasse 16 (ul. Wałowa; Gmina Polska). W 1926 zreorganizowane, 29 kwietnia powołano sześć wydziałów: historyczny (przewodniczący Marcin Dragan), historii sztuki (przewodniczący ks. Wiktor Wysocki), przyrodniczy (przewodniczący Bronisław Gaweł), językoznawczy (przewodniczący Władysław Pniewski), prawno-ekonomiczny (przewodniczący radca Zygmunt Kalkstein) i bibliotekarski (przewodniczący Józef Zygmunt Nowicki, urzędnik Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG).
Od grudnia 1929 działała Stacja Naukowa (biblioteka, czytelnia, pokój gościnny), z której korzystali badacze z Polski i innych krajów (w okresie 1930–1939 goszczono około 70 naukowców). Od 1927 TPNiS zaczęło wydawać „Rocznik Gdański”, od 1931 serię wydawniczą „Biblioteka Gdańsko-Pomorska”, następnie „Studia Gdańskie. Monografie z dziejów Gdańska i stosunków polsko-gdańskich”, planowano ciągłe wydania źródłowe „Monumenta Poloniae Maritima”. 9 III 1930 Towarzystwo zainicjowało w Gdańsku zjazdy naukowców z Torunia i Poznania zajmujących się badaniami dziejów Gdańska i Pomorza (następnie zjazdy odbywały się w Toruniu, Poznaniu, Krakowie i Lwowie). W 1935 powstał fundusz stypendialny dla młodych badaczy przeszłości Gdańska. W 1929 Towarzystwo liczyło 67 członków, w 1930 – 97, od 1932 liczba ta wahała się od 110 do 120 osób.
Po II wojnie światowej, 22 VII 1945 w Ratuszu Starego Miasta odbyło się zebranie byłych członków TPNiS; pod petycją o jego reaktywowanie podpisało się 52 dawnych członków. W uroczystości wziął udział między innymi delegat rządu do spraw Wybrzeża, Eugeniusz Kwiatkowski. Do realizacji zadań statutowych utworzono sześć komisji naukowych, kontynuujących działalność przedwojenną ukierunkowaną na problematykę morską, gdańską i pomorską. 9 XII 1945 podczas pierwszego walnego zebrania na prezesa ponownie wybrano Marcina Dragana, zaś na sekretarza generalnego ponownie Mariana Pelczara (pełnił tę funkcję także w latach 1937–1939). Od 1948 podejmowało starania o przekształcenie TPNiS w wielowydziałową organizację naukową Gdańska. W efekcie jego sukcesorami stały się (funkcjonujące i obecnie) od 27 X 1956 Gdańskie Towarzystwo Naukowe i od 26 XI 1958 Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki.
| 1922–1926 | Jan Pomierski |
| 1926–1939 | Marcin Dragan |
| 1945–1956 | Marcin Dragan |
| 1922–1923 | Władysław Cieszyński |
| 1923–1924 | Aniela Walterówna (urzędniczka Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG) |
| 1924–1925 | Władysław Cieszyński |
| 1925–1928 | Kazimierz Szymański |
| 1929–1936 | Adam Czartkowski |
| 1937–1939 | Marian Pelczar |
| 1945–1956 | Marian Pelczar |
