FILIPSKA-FREJER KRYSTYNA, artystka rzeźbiarka

Wersja z 19:49, 4 cze 2024

Krystyna Filipska-Frejer przy rzeźbie Bolesława Krzywoustego z 1988 w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku

Tablica pamiątkowa ku czci Przemysława Smolarka w Narodowym Muzeum Morskim

Krystyna Filipska-Frejer, rzeźba „Uda”, 1992

Rzygacz autorstwa Krystyny Filipskiej-Frejer przy ul. św. Ducha 87/89

Rzygacz autorstwa Krystyny Filipskiej-Frejer przy ul. Mariackiej 21/22

KRYSTYNA FILIPSKA-FREJER (ur. 20 I 1938 Rypin), artystka rzeźbiarka. Córka Stanisława (1908–1991) piekarza i Genowefy z domu Gąsiorowskiej (1912–1982), siostra Teresy (1935–2004) księgowej i Bogdana (1940–2020) technika budowlanego. Okres wojny spędziła z matką i rodzeństwem u krewnych w Sadłowie koło Rypina, ojciec – uczestnik kampanii wrześniowej w 1939 przebywał w niewoli i na robotach przymusowych w Badenii-Wirtembergii. Po jego powrocie w 1945 rodzina powróciła do Rypina, gdzie w 1951 ukończyła Szkołę Podstawową nr 1 i kontynuowała naukę w tamtejszym liceum ogólnokształcącym.

Po ukończeniu X klasy przeniosła się do Liceum Technik Sztuk Plastycznych w Gdyni-Orłowie, w którym w 1958 zdała maturę. W latach 1958–1964 studiowała na Wydziale Rzeźby Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku (od 1996 Akademia Sztuk Pięknych), dyplom uzyskała w pracowni rzeźby Stanisława Horno-Popławskiego i w pracowni ceramiki Hanny Żuławskiej. W latach 1964–1966 pracowała w Wojewódzkim Zarządzie Kin w Gdańsku na stanowisku grafika. Brała także udział w pracach przy odbudowie Głównego Miasta, zrekonstruowała kilka rzygaczy kamienic przy ul. św. Ducha i ul Mariackiej.

W latach 70. XX wieku zajmowała się sztuką użytkową (liternictwo, plansze reklam kinowych). Dominującym tworzywem w jej pracach rzeźbiarskich tego okresu było drewno. Uczestniczyła w sympozjach plenerowych w Biskupinie (1972–1974), prezentując monumentalne (o wysokości ponad trzech metrów) drewniane rzeźby „Hymn słońcu I”, „Hymn słońcu II”, Nastka. W 1974 otrzymała II nagrodę ex equo w konkursie na projekt statuetki Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku. W latach 80. XX wieku dominującym tworzywem rzeźbiarskim w jej pracach był granit. Do najbardziej znanych realizacji z tego okresu należy cykl torsów męskich i kobiecych odwołujący się do wzorców rzeźby antycznej.

Wystawiała prace w kraju i za granicą, debiutowała w ramach Salonu Gdańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) w Sopocie w 1965. Swoje prace prezentowała także między innymi w BWA w Sopocie w 1968, 1971, 1990, w Sieni Gdańskiej ZPAP w Gdańsku w 1970. W 1975, wraz z mężem, uczestniczyła w Międzynarodowym Sympozjum Rzeźbiarskim w drewnie w Piestanach-Moravanach w Czechosłowacji. W 1978 brała udział w Biennale rzeźby w Centro Dantesco w Rawennie (Złoty Medal ze rzeźbę z brązu „Piekło”, w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku). Dla miasta Sopotu w 1979 wykonała rzeźbę „Oczarowanie”, eksponowaną przed Dworkiem Sierakowskich. W 1980 zdobyła wyróżnienie za projekt pomnika poświęconego ofiarom Grudnia 1970 w Gdyni. W 1980 wystawiała w Bremie w ramach Miesiąca Sztuk Pięknych z Gdańska, w 1981 – w pierwszą rocznicę powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” – w Pałacu Opatów w Gdańsku- Oliwie.

W początkach lat 80. XX wieku zaangażowała się w działalność opozycyjną środowisk twórczych Gdańska. Od 1982 uczestniczyła w pracach komitetu programowego Duszpasterstwa Środowisk Twórczych. Wraz z malarzem i ówczesnym wykładowcą Politechniki Gdańskiej Janem Górą organizowała przestrzeń wystawienniczą w kościołach Trójmiasta. Z pomocą ks. Krzysztofa Niedałtowskiego w sierpniu 1984 przy kościele św. Michała w Sopocie współorganizowała ogólnopolską wystawę malarstwa. Wraz z dominikaninem o. Sławomirem Słomą pomysłodawczyni i współorganizatorka Galerii św. Jacka w gdańskim kościele św. Mikołaja: była pomysłodawczynią ułożenia zabytkowej posadzki z kafli w podziemiach kościoła. We współpracy z malarzem Wiesławem Matuszkiem przygotowywała w tym kościele szopki bożonarodzeniowe, wystrój Grobu Pańskiego, ołtarze na uroczystość Bożego Ciała.

W 1983 i 1988 brała udział w sympozjach rzeźbiarskich w Osterholtz-Scharmberk, poświęconych pracom w ceramice i drewnie. Prace ceramiczne tworzone w Niemczech dały początek rzeźbom postaci kobiecych: strzyg, nereid, wróżek, inspirowanych lokalnymi historiami o kobiecych demonach z torfowisk i mokradeł w okolicach Osterholz-Scharmbeck („Czerwone demony”, „Diabelski taniec”). Jedną z jej prac jest figurka z ceramiki szkliwionej „Androgyne”. Jej eseistyczną interpretację w „Punktach mówionych” (gdańskim piśmie mówiony realizowanym w latach 1986–1988) przedstawił Kazimierz Nowosielski, któremu rzeźba była dedykowana. Prywatną "Nagrodę Pokoju" w formie statuetki z ceramiki (z cyklu figur „Kobiety gdańskie”, których pomysł zrodził się na początku lat 70.) ofiarowała w 1984 Lechowi Wałęsie. Projektowała też w tym czasie medale pamiątkowe w brązie, srebrze i złocie dla Muzeum Historycznego Miasta Gdańska oraz w 1986 z okazji 50-lecia Polskiego Rejestru Statków. Medale zostały wybite przez Mennicę Państwową. W 1988 otrzymała wyróżnienie II stopnia w konkursie na projekt pomnika Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni.

W latach 1986–1988 na zamówienie Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku wykonała popiersia władców polskich: Mieszka I (gips patynowany), Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego (żywica imitująca brąz). Dla tego samego muzeum wykonała portret Eugeniusza Kwiatkowskiego z ceramiki szkliwionej i dwumetrowy, wykonany dla muzeum w 1989, „Posąg Ateny” z żywicy (imitacja brązu), w 1992 wykonała pamiątkową tablicę w brązie poświęconą Przemysławowi Smolarkowi. W 1989 Społecznego Komitetu Budowy pomnik Józefa Piłsudskiego zaprosił ją do wykonania projektu. W zespole z rzeźbiarzem Czesławem Gajdą i architekt Kajetanem Pakszysem przygotowała niezrealizowany projekt tego pomnika. W 1991 wykonała kamienną rzeźbę „Fortuny”, wieńczącą Złotą Kamieniczkę na Długim Targu. We wrześniu 1991 prezentowała na wystawie „Czas zmagania” prace w kamieniu, drewnie i glinie w Galerii „Pod Wodnikiem” BWA w Gdańsku, w 1992 „Mieszczki gdańskie” w Sieni Białej w Gdańsku. W latach 1979–1983 pełniła funkcję przewodniczącej Sekcji Rzeźby Gdańskiego Okręgu ZPAP, do którego należała od 1965. W styczniu 1989 otrzymała nagrodę gdańskiego środowiska pisarzy przy kościele św. Mikołaja w Gdańsku za dokonania twórcze oraz pełną oddania pracę w środowisku artystycznym Wybrzeża.

Od listopada 1992 do listopada 2010 mieszkała w USA, na podstawie dokonań twórczych w 2001 otrzymała obywatelstwo amerykańskie. Do 2008 prezentowała w USA swoją twórczość na siedmiu wystawach indywidualnych, m.in.: w 1993 „Feminin Mystik” w PAAS (Polish American Artists Society Gallery w Nowym Jorku, w 1994 w Nassau Community College Garden City, w 1995 „Demons” w PAAS Nowy Jork, w 1996 „Alone and Together” w Konsulacie RP w Nowym Jorku, w 2001 w The Polish Institute of Arts and Sciences w Nowym Jorku (PIASA Gallery). Brała też udział w wystawach zbiorowych, m.in.: 1995 Audubon Gallery of the American Art Society Nowy Jork, 1996 „Współczesna sztuka polska w Ameryce” w Stamford`s Public Library w Connecticut, kwiecień 1996 „Image and Likeness” w Library Auditorium of the United Nations, 2003 Re/max Space Center Houston Gallery. W 1999 na zamówienie proboszcza kościoła św. Kazimierza w Nowym Jorku wykonała metrową płaskorzeźbę z brązu papieża Jana Pawła II.

Utrzymywała ścisłe kontakty z krajem. W 1997 otworzyła na parterze kamienicy w Gdańsku przy ul. Piwnej 56/57 galerię jej rzeźby i kowalstwa artystycznego „Sklep żelazny”. W 2002 w gdańskiej Galerii „Triada” Wiesława Romanowska zaprosiła ją do wystawienia prac „Zapamiętanie się”. W 2006 wzięła udział w wystawie z okazji 25. rocznicy powstania NSZZ „Solidarności” w Pałacu Opatów w Gdańsku-Oliwie; w 2010 w Nadbałtyckim Centrum Kultury miała miejsce wystawa jej rzeźby i malarstwa Wiesława Matuszka. Po powrocie do Gdańska w 2012 prezentowała prace na wystawie Gdańskiego Archipelagu Kultury „Wyspa Skarbów” ( Wyspa Sobieszewska) i podczas VII Festiwalu Otwarte Ogrody w Milanówku. W 2015 w Galerii „Refektarz” w Kartuzach wystawione zostatały jej i Elżbiety Makuły-Hajdun prace z ceramiki. Zaprezentowała m.in. rzeźbę „Wiatr” oraz pracę ceramiczną „eleven/nine NY”, nawiązującą do ataku na World Trade Center w Nowym Jorku (w czasie którego 11 IX 2001 mieszkała na Manhattanie), wernisaż odbył się w rocznicę tragedii. Jej rzeźby znajdują się z zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku, w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku oraz w prywatnych kolekcjach w Polsce, Europie i USA.

Od 1962 żona rzeźbiarza Romualda Frejera, m.in. założyciela Studenckiego Teatru Pantomimy Rąk i Przedmiotów „Co To”, w którym także występowała, uczestniczyła w występach teatrzyku zarówno w kraju jak i podczas zagranicznych występów w Jugosławii, Austrii, Francji, Holandii. Matka Michała (ur. 1968), historyka. KN

Bibliografia:
Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, Akta osobowe studentów PWSSP w Gdańsku: Krystyna Frejer, sygn. Fs 3/12.
Materiały z prywatnego archiwum Krystyny Filipskiej-Frejer.
Wywiad z Krystyną Filipską-Frejer 20 i 21 I 2022.
Adamowska Maria, Czas dłonią rzeźbiony. Opowieść o rypińskiej artystce, Rocznik Dobrzyński, t. 5, 2012.
Antoniewicz G., Rzeźbiarka wróżek, strzyg i milionerów, „Dziennik Bałtycki”, 12–13 V 20212.
Biuletyn Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, t. 49, 1993, s. 5.
Dydziński K., Trójmiejskie „przykościelne” życie artystyczne w latach 80. XX wieku, [tekst dostępny w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl].
Krajewski Mirosław, Filipska-Frejer Krystyna, w: Nowy słownik biograficzny ziemi dobrzyńskiej, t. 1, Rypin 2014, s. 276–278.
Nowosielski Kazimierz, Przestrzeń wolności, fragmenty rozmowy z Elżbietą Trybus, www.artin.gda.pl/text/text-pl-21.php.