DUSZPASTERSTWO ŚRODOWISK TWÓRCZYCH ARCHIDIECEZJI GDAŃSKIEJ

Wersja z 12:52, 7 paź 2022

Refektarz plebanii kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, aktorki po recytacjach poezji patriotycznej: Anna Nehrebecka (stoi) i Aleksandra Dmochowska (dokonująca wpisu do księgi pamiątkowej), z prawej ks. Ryszard Kasyna, 1984

Duszpasterstwo Środowisk Twórczych Archidiecezji: „Święto Biblii” 6–8 XI 1992 w kościele św. Bartłomieja; instalacja Drzewo autorstwa Jacka Zdybla, Dominika Lejmana, Mariusza Białeckiego i Ryszarda Rabeszki

Odpust świętojański w kościele św. Jana 24 VI 2007, przy ołtarzu ks. Krzysztof Niedałtowski, w głębi siedzi po lewej ks. prof. Andrzej Szostek (KUL), na stopniach ołtarza Zespół Folklorystyczny ULA z Litwy

Zespół Brovarius w kościele św. Jana 7 VI 2008, od lewej: Monika Pawlak (flet), Anna Kłosowka (flet), Zuzia Bilińska (fidel), Krzysztof Gardulski (bęben).

Forum Mentorów 1 X 2017 w kościele św. Jana, wiceambasador Izraela Ruth Cohen-Dar i ks. Krzysztof Niedałtowski.

DUSZPASTERSTWO ŚRODOWISK TWÓRCZYCH ARCHIDIECEZJI GDAŃSKIEJ, do 1997 działało przy kościele św. Bartłomieja (Zaułek św. Bartłomieja 1), a następnie przy kościele św. Jana (ul. Świętojańska 50), początkowo jako Duszpasterstwo Środowisk Twórczych Diecezji Gdańskiej, w 1992, po powstaniu archidiecezji gdańskiej, nazwę zmieniono na Duszpasterstwo Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej.

Duszpasterstwa Środowisk Twórczych powstały w wyniku współpracy środowisk artystycznych z Kościołem katolickim, zapoczątkowanej przy organizowaniu pierwszego Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej (20-27 VI 1975). Od IX 1978 ks. Wiesław Niewęgłowski prowadził w parafii przy kościele akademickim św. Anny w Warszawie cykliczne spotkania z twórcami, na których podejmowano tematy sugerowane przez uczestników. W III 1980 prymas Stefan Wyszyński oficjalnie ustanowił ks. Niewęgłowskiego Duszpasterzem Środowisk Twórczych w Warszawie. 16 IX 1980 powstał Komitet Porozumiewawczy Środowisk Twórczych i Naukowych. W Gdański pierwsze, jeszcze nieformalne duszpasterstwo, zaczęło funkcjonować wokół środowiska artystów plastyków, skupionego w okresie stanu wojennego w Galerii św. Jacka przy kościele św. Mikołaja w Gdańsku, patronował mu duszpasterz akademicki, dominikanin o. Sławomir Słoma. Działało ono w latach 1982–1985, gromadząc gdańskich artystów i dziennikarzy (zob. np. Krystyna Filipska–Frejer. Zainteresowanym udostępniono pomieszczenia klasztorne, w których odbywały się spotkania i seminaria na temat wiary, etyki, filozofii i sztuki oraz wystawy plastyczne w ramach Galerii św. Jacka. W sierpniu 1985 po kontrowersyjnej wystawie Artyści plastycy – stoczniowcom przygotowanej na rocznicę Sierpnia 1980 o. Sławomir Słoma w wyniku działań Służby Bezpieczeństwa został przeniesiony do Wrocławia.

W 1983 ks. Krzysztof Niedałtowski w parafii św. Michała w Sopocie stworzył Galerię św. Michała, integrując rozbite stanem wojennym i zdelegalizowaniem związków twórczych środowisko artystyczne, nie tylko Sopotu i Trójmiasta, ale całej Polski. Najgłośniejszym było „pra odtworzenie” przywiezionego nielegalnie z BBC profesjonalnego nagrania zadedykowanej NSZZ Solidarności III Symfonii Witolda Lutosławskiego i to w jego obecności (26 VIII 1984).

15 IX 1990 przy kościele św. Bartłomieja powołano Duszpasterstwo Środowisk Twórczych Diecezji Gdańskiej, którego kapłanem został ks. Krzysztof Niedałtowski. 3 X 1990 w tym kościele biskup Tadeusz Gocłowski odprawił uroczystą mszę inaugurującą rok akademicki gdańskiej Akademii Muzycznej. 9 XII 1990 wręczono Nagrody Literackie im. Mikołaja Sępa Szarzyńskiego i Medale im. Anny Kamieńskiej. Pierwszym działaniem formalnym duszpasterstwa w kierunku wspierania i promowania sztuki sakralnej było powołanie Fundacji „Pro Arte Sacra” (8 VIII 1991).

25 X 1998, po odbytym w klubie Mestwin Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego spotkaniu w sprawie dalszej odbudowy kościoła św. Jana, z udziałem marszałka Sejmu Macieja Płażyńskiego, ministra kultury i sztuki Marii Wnuk-Nazarowej, wojewody gdańskiego Tomasza Sowińskiego, niektórych parlamentarzystów ziemi gdańskiej oraz przedstawicieli Stowarzyszenia Odbudowy Gotyckiego Kościoła św. Jana w Gdańsku, abp Tadeusz Gocłowski odprawił w kościele św. Jana mszę, którą zainaugurował działalność duszpasterstwa w tym kościele.

Duszpasterstwo prowadzi działalność zarówno w swojej siedzibie, jak i na zewnątrz: organizuje wystawy plastyczne i koncerty (między innymi cykl „Per cameram ad ecclesiam”), dyskusje, przedstawienia teatralne (między innymi Pasja w reżyserii Wojciecha Misiury, 1995; Tragedia o bogaczu i Łazarzu w reżyserii Krzysztofa Babickiego, 2001; musical Świadek w reżyserii Ryszarda Ronczewskiego, 2002; Godzinki według poezji Rilkego z muzyką i w wykonaniu Piotra Kubowicza, artysty krakowskiej "Piwnicy pod Baranami", 2002; Księga śpiewów żałobliwych św. Grzegorza z Nareku w reżyserii Ryszarda Ronczewskiego, 2010), a także festyny żebracze, odpusty, jarmarki świętojańskie, msze dla gdańskiej mniejszości niemieckiej oraz w języku kaszubskim, od przełomu 2001/2002 do 2017 roku wydawało kalendarze świętojańskie oraz inne publikacje okolicznościowe. Współorganizuje liturgie w różnych językach (np. po łacinie z chórem Schola Cantorum Gymevensis, 2002), dwukrotnie polsko-niemiecką w ramach Europejskiego Odpustu Świętojańskiego (2004, 2006) i tradycjach katolickich (msze floresyjskie (Indonezja; 2008, 2011; ghańska, 2014) oraz nabożeństwa ekumeniczne (z przedstawicielami judaizmu, islamu, protestantyzmu czy prawosławia). W czasie wspólnych liturgii głoś zabierali między innymi ks. Kazimierz Sowa - dyrektor Religia.tv (2012); ks. Waldemar Sondka - Duszpasterz Środowisk Twórczych Archidiecezji Łódzkiej, twórca i Dyrektor Teatru LOGOS (2013), papieski łacinnik o. Polikarp Nowak (2015); ks. prof. Andrzej Szostek, były rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; o. Wacław Oszajca SJ - teolog, poeta, pisarz i publicysta (2017); historyk, członek zuryskiego komturstwa Zakonu Rycerzy Grobu Chrystusa, ks. prof. Zygmunt Iwicki (wielokrotnie), teolog, filozof i poeta ks. Jan Sochoń (wielokrotnie). Duszpasterstwo jest prekursorem promowania muzyki dawnej: 23 VIII 1992 roku w kościele św. Jana wykonano utwory z odnalezionej w Królewcu Gdańskiej tabulatury organowej z początku XVII wieku (organista Jan Janca), w kościele św. Bartłomieja wykonano dwie kompozycje Johanna Balthasara Christiana Freislicha – 18 IV 1993 Pasję według św. Mateusza (zespół Pro Musica pod dyrekcją Tatiany Adamowicz, soliści: Piotr Kusiewicz i Marcin Szczyciński) oraz 13 III 1994 roku Passio Christi (zespół chórów pod dyrekcją Waltera Oppa i soliści: Witosława Frankowska i Jadwiga Rudka-Stefaniak). 7 VI 2008 wystąpił Zespół Muzyki Dawnej Brovarius grając na typowych średniowiecznych instrumentach (Fidel, mora harpa) Kilkakrotnie koncertowała w kościele św. Jana Cappella Gedanensis wykonując dzieła mistrzów gdańskich jak: Franziscus de Rivulo, Paul Siefert, Kaspar Förster, Crato Bütner, Christoph Werner, Nicolaus Zangius, Johann Valentin Meder, Theophil Andreas Volckmar, Maximilian Dietrich Freißlich czy Johann Balthasar Christian Freißlich.

W kościele św. Jana 1 IX 1999 w obecności prezydentów Polski i Niemiec, Aleksandra Kwaśniewskiego i Johannesa Raua, odbył się Koncert pojednania w sześćdziesiątą rocznicę wybuchu II wojny światowej w wykonaniu Izraelskiej Orkiestry Filharmonicznej pod dyrekcją Zubina Mehty. 29 VI 2014, w 100. rocznicę zamachu w Sarajewie, w koncercie poświęconym pamięci ofiar I wojny światowej, w kościele św. Jana wykonano Requiem d-moll Wolfganga Amadeusza Mozarta; wykonawcami byli symboliczni reprezentanci państw Ententy: Jean’a Vincent Blota (bas) jako reprezentanta Francji, Sally Harrison (sopran) - Wielkiej Brytanii, Francesci Sartorato (alt) - Włoch oraz Krystiana Krzeszowiaka (tenor). Wystąpił też Polski Chór Kameralny oraz Orkiestra Kameralna Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego. 6 III 2020 w kościele św. Jana koncertem Św. Jan Od-Nowa Andrzej Szadejko zaprezentował możliwości koncertowe odtworzonych organów bocznych, zbudowanych przez Johanna Rhodego z zachowaną i odrestaurowaną snycerką prospektu organowego Johanna Heinricha Meiβnera (1760-61).

Wspólnym przedsięwzięciem Duszpasterstwa Środowisk Twórczych i Duszpasterstwa Dziennikarzy była wystawa megaplakatu religijnego-społecznego (1996) oraz organizowany w latach 2000–2012 cykl Gdański Areopag, następnie współorganizacja Dialogów Dominikańskich (od 2015), przekształconych w Dialogi Świętojańskie (od 2018), odbywające się w Europejskim Centrum Solidarności (ECS). W 2002 w ramach I Światowego Zjazdu Gdańszczan z inicjatywy duszpasterstwa otwarto symboliczny Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy u podnóża Grodziska, będący pamiątką wszystkich zlikwidowanych cmentarzy w Gdańsku i osób na nich pochowanych.

Od 2003, zgodnie z pomysłem ówczesnego dyrektora Nadbałtyckiego Centrum Kultury w Gdańsku Arkadiusza Rybickiego, każdego listopada duszpasterstwo organizuje w kościele św. Jana Pomorskie Zaduszki Artystyczne – koncert oraz widowisko multimedialne wspominające artystów, którzy odeszli w danym roku, a w istotny sposób przyczynili się do rozwoju kultury regionu. Każdym Zaduszkom towarzyszy okolicznościowy folder z krótkimi notami biograficznymi żegnanych zmarłych. Duszpasterstwo dba też o upamiętnianie twórców poza swoją siedzibą. W 2001 roku ufundowało tablicę pamięci artysty grafika Ryszarda Stryjca na jego gdańskim domu na rogu Targu Rybnego i ul. Straganiarskiej, w 2005 tablicę poświęconą artyście rzeźbiarzowi Stanisławowi Horno-Popławskiemu na jego rodzinnym domu w Kutaisi (Kolchida) w Gruzji, czemu towarzyszyło sympozjum naukowe popularyzujące jego twórczość. W 2010 zorganizowało jubileusz pracy twórczej aktora i reżysera Ryszarda Ronczewskiego w jego rodzinnym Sopocie.

11 XI 2005 w kościele św. Jana odbył się wernisaż obrazu profesora Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku Macieja Świeszewskiego Ostatnia Wieczerza, nad którym artysta pracował od 1995 w kościele św. Bartłomieja. Sportretował na nim znane postaci trójmiejskiego świata kulturalnego i naukowego.

Artyści związani z duszpasterstwem brali udział w wystawach sztuk plastycznych za granicą, między innymi Forum Herrentierbach (Niemcy, 1990), SIAC David MultiFestival ’92 w Barcelonie (1992), Między światem a tajemnicą w Brukseli (1992), Ośmiu z Gdańska (1112 Gallery, Chicago, 1998), Sztuka Sopotu (Sztokholm, 2000), W stronę Schulza (Praga, 2006), Axis Mundi w Brukseli (2011).

Wymiernym akcentem współpracy duszpasterstwa ze środowiskiem twórców są ufundowane i wykonane przez nich i używane na bieżąco w sprawowanych liturgiach szaty i akcesoria (ornaty oraz paramenty liturgiczne – kielichy, pateny, ampułki - wykonane ze szkła, ceramiki i innych materiałów). Z inicjatywy środowiska artystycznego wprowadzono także możliwość udzielania komunii w postaci opłatków o obniżonej zawartości glutenu (2014).

Duszpasterstwo współorganizuje także debaty społeczne, np. Obywatelska Debata Stereotyp Bezdomności (2007), konferencja Świątynia - wieczne sacrum? (projekt Ny arv / Nowe dziedzictwo), 2014; Mentoring Weekend, 2017 (wszystkie w kościele św. Jana), czy Debatę przed Wieczerzą, (2013 w Gdańskim Parku Naukowo-Technologicznym). 16 III 2018 zorganizowało (przy udziale Chóru „Non Serio”) pierwszą w kościele św. Jana od 1556 wielkopostną Drogę Krzyżową, zwaną od kolejnej edycji Mysterium Via Crucis, jednocześnie pierwszą w historii śpiewaną i w niekonwencjonalnej formule (kapłan porusza się po kolejnych, symbolicznych stacjach, przy każdej odmawiając związane rozważanie i modlitwę, stojący na stopniach głównego ołtarza chór śpiewa stosowną pieśń, wierni uczestniczą w niej pozostając na swoich miejscach w ławkach). 21 VI 2020 tradycyjnemu Odpustowi Świętojańskiemu towarzyszył Salon poezji zaprzyjaźnionego z Duszpasterstwem ks. prof. Jana Sochonia, kierownika Katedry Filozofii Kultury na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, wykładowcy w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie. OK JANSZ