BODECK NICOLAUS von, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 15:50, 14 lis 2024

Nicolaus von Bodeck według Izaaka Saala, pod wizerunkiem pochwała jego osoby, autorstwa profesora Gimnazjum Akademickiego Johanna Petera Titiusa, 1677

Strona tytułowa pożegnania Ludwiga, pierworodnego syna Nicolausa von Bodecka przez rektora Johanna Maukischa, 1655

NICOLAUS von BODECK (Bodecker) (30 VIII 1611 Gdańsk – 21 VII 1676 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn burmistrza Valentina Bodecka i Agathy, córki burmistrza Johanna van der Lindego. Miał dziesięcioro rodzeństwa, w tym młodszego brata Valentina.

Od kwietnia 1619 uczeń Gimnazjum Akademickiego, uczył się prawa pod kierunkiem Petera Oelhafa. W 1626, dla lepszego poznania języka polskiego, uczył się w gimnazjum w Toruniu pod kierunkiem profesora teologii Jana Turnowskiego. W 1628 studiował na uniwersytecie w Strasburgu, przez 20 miesięcy przebywał we Francji, bywał na dworze królewskim. Przez rok zwiedzał Anglię, w 1632 przebywał pół roku w Holandii i na uniwersytecie w Lejdzie, w grudniu tego roku powrócił do Gdańska.

W marcu 1635 został z nominacji króla polskiego Władysława IV członkiem Komisji Okrętów Królewskich, powołanej przez monarchę celem budowy polskiej floty wojennej. Ponieważ władze miasta Gdańska nie chciały obecności tej floty we własnym porcie, obawiając się tak ingerencji władcy w swoje sprawy wewnętrzne, jak i pragnąc zachować pewnego rodzaju neutralność, nie narażającą jednostek gdańskich na reperkusje, dostrzegając ten konflikt interesów rychło poprosił o zwolnienie z tego stanowiska.

Od 1637 był ławnikiem, od 1643 rajcą, w 1644 sędzią, zasiadał w Radzie Wojennej (Consul et Commissarius Militaris Gedani). Od 1664 (przez 12 lat) był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1665, 1669 i 1673, drugiego w 1664, 1668 i 1672, trzeciego w 1667, 1671 i 1675, czwartego w 1666, 1670, 1674 i 1676. W 1661 i 1670 był burgrabią królewskim w Gdańsku. Przynajmniej od 1667 był też zarządcą posiadłości wiejskich miasta na Wyżynie Gdańskiej.

Jako rajca był członkiem Kolegium Szkolnego, protoekonomem, m.in. dokonywał lustracji stanu gdańskich szkół, za co dziękowali mu własnymi wierszami rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius (1655) i rektor szkoły św. Katarzyny Christianus Crolovius (1656). W 1660 zaangażował się w poprawę stanu sanitarnego miasta. Był jednym z inicjatorów wprowadzonego ostatecznie w 1661 powszechnego podatku od oczyszczania ulic, który nałożono na mieszkańców Głównego Miasta. Osobiście przekonywał gdańszczan do tego projektu, zwracając zwłaszcza uwagę na potrzebę zachowania „ozdoby” miasta, czyli poprawienia jego estetyki, psutej (szczególnie w oczach przybyszów) przez nadmierne zanieczyszczenie ulic. W 1663 i 1664 (już jako burmistrz) zadecydował o wyasygnowaniu z kasy Kamlarii ogromnej kwoty ponad 9000 grzywien z przeznaczeniem na sprawniejsze usuwanie nieczystości z najbardziej prestiżowej części miasta, zwłaszcza z ciągu ulicznego Długa–Długi Targ.

W 1673 był zwolennikiem i inicjatorem zastosowania sankcji wobec kontrowersyjnego luterańskiego pastora Aegidiusa Straucha (pozbawienia stanowiska kaznodziei przy kościele św. Trójcy oraz godności rektora Gimnazjum Akademickiego, także zakazu głoszenia kazań). Naraził się tym wspierającej kaznodzieję opozycji rzemieślniczej, która 4 I 1674 urządziła demonstrację przed jego domem. Pod wpływem tych wydarzeń Aegidius Strauch czasowo został przywrócony na swoje stanowisko. Jesienią 1675 doprowadził jednak do pozbawienia duchownego funkcji, i w konsekwencji do opuszczenia Gdańska.

Lokował kapitały w zakup posiadłości ziemskich, przejmując je często w zamian za niespłacone długi. W ten sposób wszedł w posiadanie m.in. w 1658 wsi Lipniki w okolicach Elbląga. Prawdopodobnie tak samo przejął w zarząd kilka wsi w Prusach Książęcych (w pobliżu Pasłęka), należących do pruskiej gałęzi rodziny von Bodeck: około 1658 wszedł w posiadanie wsi Jelonki i Marwica, zaś w 1670 Barzyny i Dziśnitów. Posiadał bogaty księgozbiór, zarówno odziedziczony w 1634 po rodzicach jak i pochodzący z jego własnych zakupów; wedle katalogu aukcyjnego sporządzonego na jego licytację w 1695 liczył około 11 000 pozycji, głównie z dziedziny teologii, prawa i historii.

14 VI 1633 poślubił Elisabeth (zm. 25 XI 1643), córkę burmistrza Johanna Roggego (żegnał ją żałobnym wierszem kantor kościoła NMP Georg Bernhard), 30 VI 1648 ożenił się z Constantią, córką ławnika i rajcy (od 1641), właściciela Nowca Salomona Giesego 12 XI 1590 Gdańsk – 17 VI 1651 Gdańsk), syna z kolei burmistrza Constantina. Z okazji zawarcia drugiego związku, brat panny młodej, Constantin, ułożył dwa wiersze weselne: po łacinie, adresowany do pana młodego, i po niemiecku dla siostry, własnymi utworami dołączyli do gratulacji także Lorenz Eichstädt, Michael Albinus, Georg Koschwitz, Georg Greblinger, Andreas Bythner, Johann Peter Titius. Wiersz z okazji imienin słał jej w 1659 Johann Berg z Lipska, zmarłą żegnał zaś w 1663 żałobnym utworem Peter Voget.

Z obu małżeństw doczekał się ośmiorga dzieci. Z pierwszego związku pochodzili synowie 1/ Ludwig (7 VII 1634 Gdańsk – 22 III 1655 Kraków), w maju 1645 zapisany do Gimnazjum Akademickiego, pochowany 22 IV 1655 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), żegnany mową przez rektora Johanna Maukischa oraz wierszami żałobnymi rektora szkoły mariackiej Jakoba Zetzkiusa i Johanna Berga z Lipska i 2/ Johann (1638 Gdańsk – 6 II 1694 Gdańsk), również od maja 1645 uczeń Gimnazjum Akademickiego, od 13 XI 1670 posiadający obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), od 20 IV 1671 mąż Cathariny Elisabeth (5 IV 1651 Gdańsk – 11 X 1689 Gdańsk), córki właściciela dworu w Lublewie Jacoba von Bergen, ojciec ośmiorga dzieci, oraz córka 3/ Barbara (2 VIII 1636 Gdańsk – 1 X 1653 Sopot). Z drugiego małżeństwa doczekał się córek 4/ Concordii (27 IV 1649 Gdańsk – 15 X 1712), 5/ Agathy (ur. 11 I 1650 Gdańsk), 6/ Constantii (ur. 22 IX 1655), 7/ Adelgundy (ur. 10 IV 1657 Gdańsk) i 8/ Cathariny (4 I 1660 – pochowana 18 XI 1723 w kościele NMP). Concordia była żoną Johanna Heinricha Giesego i następnie od 16 VIII 1688 burmistrza Andreasa Borckmanna, Agatha od 16 V 1679 żoną Daniela Schlieffa, ławnika (od 1666) i rajcy (od 1678), Adelgunde od 1692 była żoną Georga Friedricha Schradera, ławnika (od 1708) i rajcy (od 1716), Constantia od 16 I 1682 była żoną Carla Ehlera, ławnika (od 1681) i rajcy (w 1686), jej synem był burmistrz Carl Gottlieb Ehler, Catharina od 25 II 1685 była żoną Georga (ochrzczony 24 VIII 1656 Gdańsk – 24 XII 1686 Gdańsk), syna Petera Bentzmanna.

Pochowany 30 VII 1676 w kościele NMP, mowę pogrzebową wygłosił drugi pastor tego kościoła, Abraham Heyse. DK







Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 108, 149.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 69.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 42.